غدیر از زبان حضرت زهرا(س)-۲

« انسیتم قول رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم یوم غدیرخم : من کنت مولاه فعلی مولاه و قوله صلی الله علیه وآله وسلم : انت منی بمنزله هارون من موسی ۳; آیا کلام رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم را فراموش کردید که در روز غدیر خم فرمود : « هرکس را که من مولای او باشم , پس علی نیز مولای اوست . » و کلام دیگر رسول رسول خدا که فرمود : « یا علی ! جایگاه تو نسبت به من همانند موقعیت هارون نسبت به موسی علیه السلام می‌باشد. » !
نکته قابل توجه در این حدیث , اهتمام خاندان اهل بیت علیهم السلام به حدیث غدیر و حفظ آن است , به گونه ای که پاسداری از حریم ولایت با نقل مستمرحدیث غدیر در میان آنان و فرزندانشان , یک سیره دائمی‌شده بود و سعی و کوشش آن بزرگواران برای روشن ماندن چراغی که رسول خدا در غدیرخم مشتعلش ساخته بود , بسیار جد ی و قابل تامل است .

در حقیقت , این اهتمام و جدیت , میراثی بود که از حضرت فاطمه زهراعلیها السلام به آنان رسیده بود. و درسی بود که از مکتب آن بزرگوار تعلیم دیده بودند; زیرا ایشان یگانه مربی دفاع از ولایت بود که با منطق بسیار مستحکم خود و با صلابت و استواری غیر قابل وصف خود , راه پر افتخار حمایت از ولایت را گشود , و اهل بیت علیهم السلام و خاندان پربرکتشان نیز بهترین رهروان این راه شدند و با مجاهدت های طاقت فرسای خود این امانت را به نسل های بعد و در نهایت به ما و آیندگان سپردند.

نکته مهم دیگر حدیث , این است که امامان معصوم علیهم السلام در تعلیم و تربیت فرزندان خود , فرقی بین دختران و پسران نمی‌گذاشتند و همه آنان را از سرچشمه معارف ناب اسلامی سیراب می ساختند و بار مسوولیت حفظ امانت های الهی و یادگارهای رسول خدا و فاطمه زهراعلیها السلام را بر عهده آنان می‌گذاشتند و آنان نیز با شایستگی , این امانت ها را به نسل های بعدی انتقال می دادند. این حدیث , نمونه ای از احادیث « فاطمیات » است و نمونه های فراوان دیگری نیز در ابواب مختلف وجود دارد.

به راستی خاندان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام خاندان علم و دانش و حکمت بودند و زن و مردشان ستارگان درخشان آسمان علم و عمل هستند.

۲ ـ پس از رحلت رسول مکرم اسلام جمعی از مهاجران و انصار در سقیفه بنی ساعده , گردهم آمدند تا فردی را از میان خود به زمامداری مسلمانان انتخاب نمایند. مذاکرات و مشاجرات طولانی که بین آنان به وقوع پیوست , در کتاب های تاریخی به طور مبسوط نقل شده است . آنان در نهایت با دیگری بیعت کردند و سپس او را به مسجدالنبی صلی الله علیه وآله وسلم آورده و از عموم مردم درخواست بیعت نمودند.

جمعی از اصحاب رسول خدا از بیعت با محصول سقیفه امتناع ورزیدند و در عهدی که با رسول خدا در روز « غدیرخم » بسته بودند , پایدار ماندند , اما نگرانی عمده اصحاب سقیفه از شخص امیرمومنان علیه السلام بود و یقین داشتند با گرفتن بیعت از او , بقیه معترضان تسلیم خواهند شد.
علی علیه السلام پس از دریافت اخبار سقیفه , در پی وصیت دیگر رسول خدا , با شتاب فراوان به جمع آوری قرآن پرداخت , و در جواب فرستادگانی که او را به مسجد و بیعت فرا می خواندند , می فرمود : « مشغول جمع آوری قرآن هستم . » اما نگرانی های هیئت حاکمه جدید , مانع از صبر و تحمل آنان شد و جمعی ماموریت یافتند به هر قیمتی که شده علی علیه السلام را از منزل خارج و برای گرفتن بیعت به مسجد آورند. آنان در مقابل منزل حضرت گردهم آمده و از ایشان خواستند به همراه آنان به مسجد برود; اما علی علیه السلام امتناع ورزید.

بنابر تصریح « ابن قتیبه » در کتاب « الامامه و السیاسه » و دیگر مورخان , گفته شد هیزم و آتشی فراهم کنند و قسم یاد کردند که اگر علی علیه السلام از منزل خارج نشود , خانه را به آتش خواهند کشید. عده ای اعتراض کردند که در این خانه , فاطمه دختر رسول الله , حسن و حسین , فرزندان پیامبرخدا و یادگارهای ایشان وجود دارند , چگونه این خانه را به آتش می‌کشی عمر که اعتراض عمومی را مشاهده کرد , گفت : به راستی گمان کردید که من چنین کاری را انجام می دهم مقصود من تهدید بود. در این هنگام حضرت فاطمه علیها السلام به پشت در منزل آمد و خطاب به آن جماعت که در بیرون منزل اجتماع کرده بودند , فرمود :
« لا عهد لی بقوم اسو محضرج منکم ترکتم رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم جنازه بین ایدینا و قطعتم امرکم فیما بینکم و لم تستامرونا و لم تردوا لنا حقاکانکم لم تعلموا ما قال یوم غدیرخم . والله لقد عقد له یومئذ الولا لیقطع منکم بذلک منها الرجا و لکنکم قطعتم الاسباب بینکم و بین نبیکم , والله حسیب بیننا و بینکم فی الدنیا و الآخره ۴ من قومی همانند شما سراغ ندارم که این چنین عهد شکن و بد برخورد باشند! پیکر رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم را بر روی دستان ما گذاشته و رها کردید و عهد و پیمانی که در میان خود داشتید , قطع کردید و برخلاف عمل نمودید , ولایت و رهبری ما اهل بیت را انکار کردید , و زمام امر را از دست ما خارج ساختید , و هیچ حقی برای ما قائل نشدید; گویا از سخنان رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم در روز غدیرخم آگاهی نداشتید! به خدا سوگند! رسول خدا در آن روز (غدیرخم ) ولایت و رهبری را برای علی علیه السلام تعیین کرد , تا امید و طمع شما را از خلافت قطع نماید; ولی شما رشته های پیوند میان خود و پیامبر را پاره کردید. بدانید که خداوند در دنیا و آخرت بین ما و شما داوری خواهد کرد. »
 
۳ ـ در دوران غربت بعد از پیامبراکرم , که توام با اختناق نیز بود , از جمله جاهایی که مردم می توانستند با حضرت زهراعلیها السلام دیداری داشته باشند و سوالاتشان را مطرح نمایند , در خارج از شهر مدینه , بر سر مزار شهدای احد و حمزه سیدالشهدا بود. از جمله کسانی که در کنار مزار شهدا با حضرت زهراعلیها السلام ملاقات کرده , محمود بن لبید است . او می‌گوید :
پس از وفات رسول الله فاطمه زهراعلیها السلام را در کنار قبر حمزه در احد مشاهده کردم , در حالی که به شدت منقلب بود و اشک می ریخت . صبر کردم تا آرام گرفت , آنگاه به حضور ایشان رسیدم و عرضه داشتم : ای بانوی من ! سوالی برایم پیش آمده است که می خواهم با شما در میان بگذارم .

فرمود : بپرس ! {mospagebreak}

عرض کردم : آیا رسول خدا قبل از وفات خود , تصریحی بر امامت علی علیه السلام داشته است و آیا از طرف ایشان نصی بر این مطلب وجود دارد فرمود : « واعجباه ! انسیتم یوم غدیرخم ; شگفتا و عجبا! آیا روز غدیرخم را فراموش کرده اید »

عرضه داشتم : روز غدیر را می دانم (و آن غیر قابل انکار است ) , از آن اسراری که رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم با شما در میان گذاشته , مرا آگاه کنید , فرمود :
اشهدالله تعالی لقد سمعته یقول : علی خیر من اخلفه فیکم , و هو الامام والخلیفه بعدی , و سبطای و تسعه من صلب الحسین ائمه ابرار , لئن اتبعتموهم وجدتموهم هادین مهدیین , و لئن خالفتموهم لیکون الاختلاف فیکم الی یوم القیامه ; خدا را شاهد می‌گیرم که شنیدم رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمود : علی بهترین کسی است که او را جانشین خود در میان شما قرار می دهم . علی امام و خلیفه بعد از من است , و دو فرزندم (حسن و حسین ) و نه تن از فرزندان حسین پیشوایان و امامانی پاک و نیکند. اگر از آنها اطاعت کنید , شما را هدایت خواهند نمود , و اگر مخالفت ورزید , تا روز قیامت بلای تفرقه و اختلاف در میان شما حاکم خواهد شد.

پرسیدم : بانوی من ! پس چرا علی علیه السلام سکوت کرد , و برای گرفتن حق خویش قیام نکرد
حضرت زهراعلیها السلام در پاسخ فرمود :
« یا اباعمر لقد قال رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم : مثل الامام مثل الکعبه اذ توتی و لا تاتی ـ او قالت : مثل علی ـ ثم قالت : اما والله لو ترکوا الحق علی اهله و اتبعوا عتره نبیه لما اختلف فی الله اثنان , و لورثها سلف عن سلف و خلف بعد خلف حتی یقوم قائا التاسع من ولد الحسین , و لکن قدموا من اخره الله و اخروا من قدمه الله , حتی اذا الحدوا المبعوث و اودعوه الجدث المجدوث , اختاروا بشهوتهم و عملوا بآرائهم , تبا لهم او لم یسمعوا الله یقول : « و ربک یخلق مایشا و یختارماکان لهم الخیره » 5 بل سمعوا و لکنهم کما قال الله سبحانه : « فانها لا تعمی الابصار ولکن تعمی القلوب التی فی الصدور »6 هیهات بسطوا فی الدنیا آمالهم و نسوا آجالهم , فتعسا لهم و اضل اعمالهم , اعوذبک یا رب من الحور بعد الکور;ای اباعمر , رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم فرمود : مثل امام (مثل علی ) , همانند کعبه است , که مردم به سراغ آن می روند , نه آنکه کعبه به سراغ مردم بیاید. (سپس حضرت زهراعلیها السلام ادامه داد : )
آگاه باش ! به خدا سوگند! اگر حق را به اهلش واگذار می‌کردند و از عترت رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم اطاعت می نمودند , دو نفر هم (در حکم خداوند) با یکدیگر اختلاف نمی‌کردند , و امامت همان گونه که پیامبر خدا معرفی فرمود , از علی علیه السلام تا قائم ما , فرزند نهم حسین , از جانشینی به جانشینی دیگر به ارث می رسید. اما کسی را مقدم داشتند که خدا او را کنار زده بود , و کسی را کنار زدند که خدا او را مقدم داشته بود. نتیجه آن شد که محصول بعثت را انکار کردند و به بدعت ها روی آوردند , آنها هوا پرستی را برگزیدند و براساس رای و نظر شخصی عمل کردند , هلاکت و نابودی بر آنان باد! آیا نشنیدند کلام خدا را که فرمود :
« پروردگار تو هرچه بخواهد , می آفریند و هرچه بخواهد , برمی‌گزیند , آنان (در برابر او) اختیاری ندارند » آری شنیدند , اما همان گونه که قرآن فرمود :
« چشم های ظاهر نابینا نمی‌شود , بلکه دل هایی که در سینه هاست , کور می‌شود. افسوس که آنان آرزوها و هوس های خود را تحقق بخشیدند و از مرگ و قیامت غافل ماندند! خدا نابودشان گرداند و آنان را در کارهایشان گمراه کند. پروردگارا! به تو پناه می‌برم از کمی‌یاران پس از فراوانی آنان . »7
۴ ـ « غصب فدک » انتقامی‌بود که از حضرت زهراعلیها السلام در مقابل حمایت هایش از حق امیرمومنان علیه السلام گرفته می‌شد. پافشاری حضرت بر دفاع از ولایت امیرمومنان علیه السلام و نگرانی هیئت حاکمه از تاثیر کلام حضرت زهراعلیها السلام در میان مردم , آنان را واداشت تا با گرفتن فدک از ایشان , به دو هدف عمده برسند : از یک سو , به دیگر معترضان نشان دهند که ایستادگی در برابر قدرت حاکمه هزینه های سنگینی دارد و از سوی دیگر , وانمود کنند که مشکل اصلی هیئت حاکمه با حضرت زهراعلیها السلام مسائل مالی و دنیوی است , نه مبحث دین و امامت و ولایت !

آنها می دانستند که خاندان رسول خدا و اهل بیت مطهر , هیچ گونه دلبستگی به مال دنیا ندارند , و تمام هم و غم آنان حفظ مکتب اسلام و پایداری از اصالت آن است و اگر این واقعیت برای عامه مردم به اثبات برسد پایه های لرزان حکومت جدید , سست تر خواهد شد. بنابراین , نیازمند سوژه ای بودند که اذهان مردم را به سوی دیگری هدایت کنند و مشکل اصلی حکومت با خاندان رسول خدا را دعوای ارث و میراث و درد مال و منال جلوه دهند; لذا بهترین سوژه را گرفتن فدک یافتند , و با تحریف سخنان رسول خدا مشروعیتی برای کار ناپسندیده خود تدارک دیدند.

حضرت زهراعلیها السلام که به خوبی از اهداف آنان اطلاع داشت , فرصت را مغتنم شمرد و خطبه مشهور خود را در مسجد مدینه ایراد فرمود; خطبه ای که طنین سخنان رسول خدا را در اذهان مردم به یاد می آورد , گویی که پیامبر بر بالای منبر خطبه می خواند!

حضرت در این خطبه , حقایق فراوانی را با مردم در میان گذاشت , و پرده های تزویر و تحریف را کنار زد و چهره غبارگرفته حقیقت را به مردم نشان داد. او چنان مستدل و مستحکم سخن گفت که خلیفه او ل در برابر منطق قوی ایشان تسلیم شد و دستور بازگرداندن فدک را صادر نمود (گرچه با فاصله کمی مجددا به دستور نخست خود بازگشت ). نتیجه خطبه حضرت , بسیار جالب و قابل توجه است ; بعد از آن خطبه تاریخی جمعی به حضرت زهراعلیها السلام گفتند :
« یا بنت محمد! لو سمعنا هذا الکلام منک قبل بیعتنا لابی بکر ما عدلنا بعلی احدا;ای دختر رسول خدا! اگر قبل از بیعت با ابوبکر این سخنان را از تو می‌شنیدیم , به هیچ وجه کسی را بر علی علیه السلام ترجیح نمی دادیم ! »

اینجا بود که حضرت در جواب آنان به جریان غدیرخم اشاره کرده , فرمود :
« هل ترک ابی یوم غدیرخم لاحد عذرا » آیا پدرم رسول خدا پس از حادثه غدیرخم , جایی برای عذرآوردن باقی گذاشته بود
در کتاب « دلائل الامامه » نقل شده است : بعد از اینکه حضرت زهراعلیها السلام آن خطبه غرا را ایراد فرمود , در هنگام بازگشت از مسجد , رافع بن رفاعه به دنبال حضرت آمد و خطاب به ایشان عرضه داشت :
« یا سیده النسا لو کان ابوالحسن تکلم فی هذا الامر و ذکر للناس قبل ان یجری هذا العقد ما عدلنا به احدا » ای سرور زنان ! اگر علی علیه السلام قبل از اینکه مردم با ابوبکر بیعت کنند , با آنان سخن می‌گفت و روشنگری می نمود , ما از او رویگردان نمی‌شدیم , و با فرد دیگری بیعت نمی‌کردیم !

حضرت زهراعلیها السلام فرمود :
« الیک عنی فما جعل الله لاحد بعد غدیرخم من حجه و لاعذر » مرا به حال خود بگذار , که خداوند بعد از جریان غدیرخم برای هیچ کس عذر و بهانه ای قرار نداده است . ۸
{mospagebreak}
سخن آخر
در پایان , ذکر این نکته لازم است که بعد از ارتحال رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم و موفقیت حزب سقیفه در دستیابی به خلافت , مخاطبان حضرت زهراعلیها السلام اغلب کسانی بودند که در روز غدیر حضور داشتند و با چشم های خود رسول خدا را مشاهده کرده بودند که دست علی علیه السلام را بلند کرده و به مردم نشان داد. آنها با گوش های خود شنیده بودند که پیامبر فرمود : « من کنت مولاه فهذا علی مولاه » و حتی اغلب آنان در آن روز با حضرت علی علیه السلام دست بیعت داده و جانشینی رسول خدا را به وی تبریک گفته بودند. اگر به ندرت کسانی هم بودند که در غدیر حضور نداشتند , آنان نیز اخبار قطعی آن را از مسلمانان حاضر در غدیر دریافت کرده بودند. دیگر شبهه ای در صحت جریان غدیر وجود نداشت و از لحاظ فاصله زمانی هم کمتر از صد روز از جریان غدیر سپری نشده بود , و احتمال فراموشی مردم به هیچ وجه قابل اعتنا نبود.

در چنین شرایطی که مخاطبان , علم کافی داشته و بلکه خود در جریان غدیر حاضر و شاهد بودند , اما به هر دلیلی خود را به فراموشی زدند و گاهی نیز با عناد و لجاجت برخورد کردند , زمینه چندانی برای طرح واقعیت های روشن و غیر قابل انکار نبود , و جز برای اتمام حجت و یا ثبت در حافظه تاریخ , برای بهره مندی آیندگان , ثمره دیگری نداشت . به همین دلیل است که در آن مقطع خاص , فقط دو مورد از امیرمومنان علیه السلام استناد به حدیث غدیر نقل شده است و عمده استشهادات حضرت علی علیه السلام به جریان غدیر , در دوره پنج سال خلافت بود که بسیاری از مخاطبان حضرت , غدیرخم را درک نکرده بودند و به دلیل فاصله زمانی زیاد , بعضی از اصحاب نیز ادعای فراموشی می‌کردند!

با این توضیح , سر اینکه حضرت زهراعلیها السلام فقط اشاره ای به غدیر می نمایند , و اغلب به حالت سوال که آیا غدیر را فراموش کرده اید , و یا اینکه آیا جای عذر و توجیهی بعد از غدیر باقی مانده است , روشن می‌گردد.

البته توجه به این نکته که حضرت زهراعلیها السلام با فاصله بسیار کمی‌بعد از رسول خدا به شهادت رسید , و تقریبا نصف این ایام را نیز در بستر بیماری به سر برد , اهتمام خاص ایشان به یادآوری جریان « غدیر » در همین مدت کوتاه , روشن می‌گردد!


محمد محمدیان تبریزی

پاورقی :
۳ ـ اسنی المطالب , ص ۵۰ ; الغدیر , ج ۱ , ص .۹۷
۴ ـ الاحتجاج , طبرسی , ج ۱ , ص ۲۰۲ ; الامامه و السیاسه , ج ۱ , ص ۳۰ ; الامالی , شیخ مفید , مجلس ۶ , ح ۹ ; بحارالانوار , ج ۲۸ , ص ۲۰۴ و ۳۵۶ ; نهج الحیاه , محمد دشتی , ص ۱۲۷ و .۱۲۸
۵ ـ قصص .۶۸,
۶ ـ حج .۴۶,
۷ ـ کفایه الاثر , ص ۱۹۸ ; الصراط المستقیم , ج ۲ , ص ۱۲۳ ; بحارالانوار , ج ۳۶ , ص ۳۵۳ , نهج الحیاه , ص ۳۸ ـ .۴۰
۸ ـ دلائل الامامه , ص ۳۷ و ۳۸ ; الخصال , ج ۱ , ص ۱۷۳ ; بحارالانوار , ج ۳۰ , ص .۱۲۴
به نقل از نشریه کوثر