حکمت عزاداری

شناخت دلایل عزاداری برای امام حسین علیه السلام، نخستین گام در راه تأمین اهداف بلند این سنّت مهم و سرنوشت سازِ پیروان اهل بیت علیهم السلام است؛ زیرا عزاداری بدون معرفت، نه تنها ارزشی ندارد؛ بلکه چه بسا به زیان اهداف اصلی این حرکت ارزشمند نیز باشد .

ما مِن حَرَکهٍ إلّا وَ أنتَ مُحتاجٌ فیها إلی مَعرِفَهٍ . [۱] هیچ [رفتار و] حرکتی نیست، مگر این که تو در آن، به شناخت، نیازمندی.

ممکن است در پاسخ سؤال از علّت و چرایی عزاداری بر امام حسین علیه السلام و یارانش، گفته شود که مطابق نصّ صریح و روشن قرآن، محبّت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله، واجب است . [۲] بنا بر این، می توان گفت : حکمت گریه بر امام حسین علیه السلام و اقامه عزا برای مصائب ایشان، اظهار ارادت به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار است .

بی تردید، اظهار محبّت نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله از طریق سوگواری برای سالار شهیدان، همان طور که اشاره شده، پسندیده و در جهت بزرگداشت شعائر الهی است؛ لیکن تأمّل در روایاتی که توصیه و تأکید بر تداوم اقامه ماتم بر سید الشهدا علیه السلام دارند، ایجاب می‌کند که عزاداری برای ایشان، دلیلی بسیار فراتر از اظهار محبّت به اهل بیت علیهم السلام داشته باشد؛ بلکه از نگاه سید بن طاووس، اگر لزوم پیروی از فرمان قرآن و سنّت نیز نبود، اظهار محبّت نسبت به اهل بیت علیهم السلام ایجاب می‌کرد که به دلیل منزلت والایی که امام حسین علیه السلام و یارانش به واسطه شهادتْ بِدان دست یافتند، اظهار مسرّت و شادمانی کنیم . وی می نویسد :

اگر نبود که پوشیدن لباس سوگواری و مصیبت، به خاطر از میان رفتن نشانه های هدایت و تأسیس پایه های گم راهی، و تأسّف بر سعادتی که از دست دادیم و افسوس بر چنین شهادتی، پیروی کردن از فرمان قرآن و سنّت است، ما در برابر آن نعمت بزرگ، لباس شادی و خوش حالی می پوشیدیم، و چون در بی تابی و سوگواری، خشنودی صاحب روز معاد نیز هست و نیکان در آن، غرضی دارند، ما لباس عزا پوشیدیم و همواره اشک ریختیم و به چشم هایمان گفتیم : «همواره بگِریید» و به دل هایمان گفتیم : «همانند زنانِ جوانْ از دست داده، ماتم بگیرید» . [۳]

بنا بر این، باید دید حکمتِ آن همه تأکید بر عزاداری و گریه برای ابا عبد اللّه علیه السلام چیست ؟

حکمت شهادت او، هر چه باشد، حکمت عزاداری برای او نیز هست .

حکمت شهادت امام حسین علیه السلام

اصلی ترین علّت قیام و شهادت امام حسین علیه السلام، مبارزه با نادانی است. بر پایه آنچه بسیاری از منابع معتبر، در این باره، از امام صادق علیه السلام گزارش کرده‌اند، ایشان، در دعایش به درگاه خداوند می‌گوید :

وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیک لِیستَنقِذَ عِبادَک مِنَ الجَهالَهِ وَحَیرَهِ الضَّلالَهِ . [۴] و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی گم راهی، بیرون آورد .

همه آنچه در تبیین هدف قیام و حکمت شهادت امام حسین علیه السلام بیان شد، [۵] در تعبیر «جهل زدایی» خلاصه شده است . جهل زدایی، نه تنها هدف قیام سید الشهدا علیه السلام، بلکه هدف بعثت خاتم الأنبیا صلی الله علیه و آله و نزول قرآن است :

«کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ . [۶] کتابی است که آن را به سوی تو فرو فرستادیم، تا مردم را از تاریکی ها به سوی روشنایی، بیرون آوری» .

هدف از بعثت پیامبران پیشین نیز جهل زدایی [۷] بوده است :

«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِئایتِنَآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَک مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ » . [۸] ما موسی را با آیات خود، فرو فرستادیم [و به او دستور دادیم] که قومت را از تاریکی ها به سوی نور، بیرون بیاور» .

در حقیقت، «جهل»، ریشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است، چنان که در روایتی از امام علی علیه السلام آمده که فرمود :

الجهلُ أصلُ کلِّ شرٍّ . [۹] نادانی، ریشه همه بدی هاست.

بر این اساس، اصلی ترین کار انبیا و اولیای الهی، ریشه کن کردن بیماری جهل از جامعه است؛ زیرا تا این بیماری علاج نگردد، نمی توان انتظار داشت که ارزش های دینی بر جامعه، حاکم گردد . امام حسین علیه السلام نیز برای تحقّق این آرمان بلند، خون پاک خود را در راه خدا اهدا کرد و بدین سان، اصلی ترین دلیل پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام برای «زنده نگه داشتن مکتب شهادت، به وسیله عزاداری بر امام حسین علیه السلام » نیز جهل زدایی از جامعه اسلامی است و تا درمان کامل این بیماری خطرناک اجتماعی و استقرار حاکمیت مطلق ارزش های اسلامی در جهان، تداوم این مکتب، ضرورت دارد .

[۱] تحف العقول : ص ۱۷۱ . نیز، ر . ک : دانش نامه عقاید اسلامى : ج ۲ ص ۳۱۰ ح ۱۴۳۱ . [۲] «قُل لَا أَسْ ـ ئلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَا الْمَوَدَّهَ فِى الْقُرْبَى» (شورا :آیه ۲۳) . [۳] الملهوف : ص ۸۳ . [۴] ر . ک : ج ۱۲ ص ۹۲ ح ۳۴۷۳ . [۵] ر. ک: ج ۳ ص ۳۲۳ (بخش هفتم / تحلیلى در باره اهداف قیام امام حسین علیه السلام ). [۶] ابراهیم : آیه ۱ . [۷] ر. ک: دانش نامه عقاید اسلامى: ج ۲ ص ۴۱ (بخش سوم / فصل سوم / نشانه هاى نادانى) . [۸] ابراهیم : آیه ۵ . [۹] غرر الحکم : ح ۸۱۹ .