روز معرفت و عرفان و آزادى از بند شیطان

یکى از زیباترین نیایش هاى روز عرفه، مناجات امام حسین علیه السلام در این روز شریف و در صحراى عرفات مى باشد. آن بزرگوار با عباراتى شیوا و جملاتى زیبا با آفریدگار هستى راز و نیاز مى کند و عالیترین درجات عرفان را در بیابان عرفات به نمایش مى گذارد…

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود // زهرچه رنگ تعلق پذیرد آزاد است
روز عرفه یکى از روزهاى برگزیده و باعظمت اسلامى است. این روز گرچه رسماً به عنوان یکى از اعیاد اسلامى اعلام نشده، امّا از روایات و احادیث اهل بیت علیهم السلام و دعاهاى این روز برمى آید که خداوند متعال در روز عرفه براى بندگان خود عنایات ویژه اى منظور کرده است. عرفه، همچنانکه از نامش پیداست، روز آشنایى و عرفان و روز نیایش و آرامشِ عارفان حقیقت جو و سالکان عاشق مى باشد. در این روز دل هاى ناآشنا، با آفریدگار هستى آشنا مى شوند و از بند نفس اماره و وسوسه هاى شیاطین رهایى مى یابند. در روز عرفه انسان باید خود را بشناسد، خداى خود را بشناسد، به هدف آفرینش خویش معرفت پیدا کند، به زندگى گذشته و آینده خود شناخت داشته باشد و در شناسایى دشمن حقیقى انسان یعنى شیطان و وسوسه هاى شیطانى غفلت نکند و بالاخره شناخت انسان هاى والا و اسوه هاى حقیقى که همان پیشوایان معصوم، پیامبر و اهل بیت او هستند، در برنامه هاى این روز قرصار دهد و همین معرفت میانبُرترین راه ایجاد عشق و محبت آن گرامیان در دل هاى آماده و مشتاق مى باشد. با مرورى کوتاه به متون دینى و دعاهاى فراوان که براى روز عرفه وارد شده و احادیث اهل بیت علیهم السلام، مى توان به این حقیقت پى برد.

امام شناسى در روز عرفه
امام صادق علیه السلام با اینکه در محدودیت شدیدى از سوى حاکمان جور زمان به سر مى برد، در روز عرفه در میان جمعیت فراوانى که در سرزمین عرفات گردآمده بودند بلند شد و با صداى رساى خویش مسأله امامت را مطرح کرد و امامان بعد از رسول خداصلى الله علیه وآله را یک به یک به مردم شناساند. عمرو بن ابى المقدام مى گوید: امام صادق صلى الله علیه وآله را در روز عرفه و در موقف عرفات دیدم که با بلندترین صداى خویش خطاب به جمعیت حاضر ندا مى داد: یا اَیها النَّاسُ اِنَّ رَسُولَ اللَّهِ کانَ الْاِمامُ، ثُمَّ کانَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِبٍ، ثُمَّ الْحَسَنُ، ثُمَّ الْحُسَینُ، ثُمَّ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَینِ، ثُمَّ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِىٍّ…؛ (۱) اى مردم! رسول خدا امام بود. سپس على بن ابى طالب، سپس حسن، سپس حسین، آنگاه على بن الحسین و سپس محمد بن على امام بودند…
رضى الدین سید بن طاووس بعد از نقل این روایت مى فرماید: ما هم باید با پیروى از آن حضرت در روز عرفه براى شناخت و شناساندن حضرت امام زمان علیه السلام تلاش نماییم و یکى از مهمترین وظایف اهل ایمان در روز عرفه همین مى باشد. (۲)

روز رهایى از بند گناهان
خداوند متعال به حضرت موسى علیه السلام فرمود: وَذَکِّرْهُمْ بِاَیامِ اللَّهِ؛ (۳) ایام اللَّه را به آنان یادآورى کن. روز عرفه یکى از همین روزهاست. خداوند متعال امتیازهاى ویژه اى در این روز براى بندگان خود در نظر گرفته است و نعمت هاى خود را در روز عرفه به آنان ارزانى داشته و براى مناجات کنندگان در این روز عطایاى بى شمارى معین کرده است.
امام صادق علیه السلام فرمود: هر کس در این روز قبل از رفتن به مراسم دعاى عرفه در زیر آسمان دو رکعت نماز بخواند و در پیشگاه خداوند متعال به تمام گناهان و خطاهاى خود اعتراف نموده و حقیقتاً از درگاه پروردگار پوزش طلبد، خداوند متعال آنچه که به اهل عرفات مقدر نموده، او را نیز عطا مى کند و تمام گناهان وى را مى آمرزد. (۴)

پیام جهانى پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در روز عرفه
پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله در آخرین حج خویش در روز عرفه و در سرزمین عرفات، نماز ظهر و عصر را با حضور صدهزار تن از مسلمانان بجاى آورد. سپس در این روز تاریخى پیام جهانى خود را که داراى نکات بسیار مهم و حیاتى در زندگى اجتماعى، سیاسى و فردى مسلمانان بود به جهان اسلام ابلاغ نموده و آنان را با قوانین و ارزش هاى دین مبین اسلام آشنا کرد. آن حضرت روى شتر خود قرار داشت و یکى از یارانش سخنان او را با صداى رسا تکرار کرده و به افراد دور دست مى رسانید. برخى از فرازهاى این سخنان تاریخى را در ذیل مى آوریم.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله فرمودند: اَیها النَّاسُ اِنَّ دِماءَکُمْ وَاَمْوالَکُمْ عَلَیکُمْ حَرامٌ اِلى اَنْ تَلْقُوا رَبَّکُمْ، کَحُرْمَهِ یوْمِکُمْ هذا وَکَحُرْمَهِ شَهْرِکُمْ هذا وَاِنَّکُمْ سَتَلْقُونَ رَبَّکُمْ فَیسْئَلُکُمْ عَنْ اَعْمالِکُمْ؛ اى مردم! جان و مال شما [محترم است و هرگونه تجاوز به آن ها] حرام است و این احترام همانند امروز و این ماه تا روزى که خداوند را ملاقات کنید باید مراعات شود. و شما به زودى با خداى خویش ملاقات مى کنید و او از اعمالتان خواهد پرسید.
همچنین فرمودند: فَمَنْ کانَتْ عِنْدَهُ اَمانَهٌ فَلْیؤَدِّها اِلى مَنِ ائْتَمَنَهُ عَلَیها؛ هر کس امانتى نزد او باشد باید آن را به صاحبش برگرداند.
و نیز فرمودند: وَاِنَّ کُلَّ رِبا مَوْضُوعٌ وَلکِنَّ لَکُمْ رُؤُوسُ اَمْوالِکُمْ لا تَظْلِمُونَ وَلا تُظْلَمُونَ وَاِنَّ رِبا عَبَّاسُ بْنُ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ مَوْضوعٌ کُلُّهُ؛ [اى مسلمانان!] هر ربایى ممنوع است و فقط اصل سرمایه هاى شما مال شما است. نه ظلم کنید و نه مظلوم واقع شوید و سودى که عباس [قبل از اسلام ] از طلبکاران خود مى گرفت دیگر حق مطالبه ندارد.
آن حضرت در ادامه فرمودند: وَاِنَّ کُلَّ دَمٍ کانَ فِى الْجاهِلِیهِ مَوْضُوعٌ وَ اِنَّ اَوَّلَ دِمائِکُمْ اَضَعُ دَمُ اِبْنِ رَبیعَهِ بْنِ الْحارِثِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ؛ [اى مردم!] تمام خون هایى که در دوران جاهلیت ریخته شده همگى باید فراموش شود [و هیچکس حق ندارد به کینه آن زمان کسى را مورد تعقیب قرار دهد] و من به عنوان اولین قدم خون ابن ربیعه (۵) را [از خاندان خودم ] بخشیده و فراموش مى کنم.
پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله ادامه دادند: اَیها النَّاسُ! اِنَّ الشَّیطانَ قَدْ یئِسَ مِنْ اَنْ یعْبَدَ بِاَرْضِکُمْ هذِهِ اَبَداً وَلکِنَّهُ اِنْ یطَعْ فیما سِوى ذلِکَ فَقَدْ رَضِىَ بِهِ مِمَّا تَحْقِرُونَ مِنْ اَعْمالِکُمْ فَاحْذَرُوهُ عَلى دینِکُمْ؛ اى مردم! شیطان از اینکه شما او را در این سرزمین پرستش کنید براى همیشه مأیوس گشته است، امّا اگر در امور دیگر پیروى شود به گناهان کوچک در اعمال شما راضى مى شود. پس براى حفظ دینتان از وى بر حذر باشید.
رسول گرامى اسلام در فرازهاى آخر سخنان خود در اجتماع پرشور روز عرفه، تمام قوانین و رسومات ضدانسانى ایام جاهلیت را باطل اعلام نموده و فرمود: اَلا کُلُّ شَىْ ءٍ مِنْ اَمْرِ الْجاهِلیهِ تَحْتَ قَدَمى مَوْضُوعٌ؛ [اى مردم!] بدانید، تمام اعتقادات و رسومات جاهلیت را زیر پاى خود نهاده و باطل اعلام مى کنم. (۶)

همگام با امام حسین علیه السلام
یکى از زیباترین نیایش هاى روز عرفه، مناجات امام حسین علیه السلام در این روز شریف و در صحراى عرفات مى باشد. آن بزرگوار با عباراتى شیوا و جملاتى زیبا با آفریدگار هستى راز و نیاز مى کند و عالیترین درجات عرفان را در بیابان عرفات به نمایش مى گذارد و در فرازى از نیایش خود عرضه مى دارد: اِلهى تَرَدُّدى فى الْآثارِ یوجِبُ بُعْدَ الْمَزارِ فَاجْمَعْنى عَلَیکَ بِخِدْمَهٍ تُوصِلُنى اِلَیکَ. کَیفَ یسْتَدَلُّ عَلَیکَ بِما هُوَ فى وُجودِهِ مُفْتَقِرٌ اِلَیکَ؟ اَیکُونُ لِغَیرِکَ مِنَ الظُّهُورِ ما لَیسَ لَکَ حَتّى یکُونَ هُوَ الْمُظْهِرُ لَکَ، مَتى غِبْتَ حَتّى تَحْتاجَ اِلى دَلیلٍ یدُلُّ عَلَیکَ وَمَتى بَعُدْتَ حَتّى تَکُونَ الْآثارُ هِىَ الَّتى تُوصِلُ اِلَیکَ؟ عَمِیتْ عَینٌ لا تَراکَ عَلَیها رَقیباً وَخَسِرَتْ صَفْقَهُ عَبْدٍ لَمْ تَجْعَلْ لَهُ مِنْ حُبِّکَ نَصیباً؛ پروردگارا! تفکر من در آثار [تو] موجب دورى دیدار مى گردد، پس مرا به خدمتى وادار که مرا به تو پیوند دهد. چگونه بر وجود تو استدلال شود به آنچه که در وجودش به تو نیازمند است؟ آیا براى غیر تو ظهورى است که براى تو نیست، تا آن تو را آشکار کند؟! [معبودا!] کى غائب بوده اى که نیازمند دلیلى باشى تا بر تو دلالت کند و کى دور بوده اى تا آثار، [ما را] به تو برساند؟ کور باد چشمى که تو را نبیند و زیانکار باد معامله بنده اى که بهره اى از دوستیت را به او نداده اى.
کى رفته اى ز دل که تمنا کنم تو را // کى گشته اى نهفته که پیدا کنم تو را
با صد هزار جلوه برون آمدى که من // با صد هزار دیده تماشا کنم تو را
آرى با زمزمه چنین کلماتى مى توان تمام هستى را با دیده توحید نگریست و ظهور حق را در پهنه عالم احساس کرد و کام جان را شیرین نمود.

زمزمه مناجات حضرت سید الشهداءعلیه السلام در روز عرفه در صحراى عرفات طنین انداز بود و فضاى عرفانى آن لحظات، هر شنونده اى را ناخواسته به سوى خود جذب مى کرد و آن حضرت همچنان با صداى حزین و دلنشین خود دل هاى تشنه را سیراب مى کرد و از چشمان مبارکش همانند دو مشک، اشک جارى بود و با آهنگ ملکوتى خویش نداى توحید سر مى داد: اَنْتَ الَّذى اَزَلْتَ الْاَغْیارَ عَنْ قُلُوبِ اَحِبَّائِکَ حَتّى لَمْ یحِبُّوا سِواکَ وَلَمْ یلْجَئُوا اِلى غَیرِکَ. اَنْتَ الْمُونِسُ لَهُمْ حَیثُ اَوْحَشَتْهُمُ الْعَوالِمُ وَاَنْتَ الَّذى هَدَیتَهُمْ حَیثُ اسْتَبانَتْ لَهُمُ الْمَعالِمُ. ماذا وَجَدَ مَنْ فَقَدَکَ وَمَا الَّذى فَقَدَ مَنْ وَجَدَکَ؟ لَقَدْ خابَ مَنْ رَضِىَ دُونَکَ بَدَلاً وَلَقَدْ خَسِرَ مَنْ بَغى عَنْکَ مُتَحَوِّلاً؛ (۷) [معبودا!] تو همان کسى هستى که دیگران را از دل هاى دوستانت خارج ساختى تا غیر تو را دوست نداشته باشند و به غیر تو پناه نبرند. تو همدم و مونس آنانى هرگاه که جهانیان آنان را به وحشت اندازند و تو هدایتگر آنان هستى هرجا که نشانه هاى توحید برایشان آشکار شد. چه یافت آنکه تو را گم کرد! و آنکه تو را یافت دیگر چه گم شده اى دارد؟ یقیناً آن کسى که غیر تو را به جاى تو برگزید زیانکار است و آنکه از تو روى گرداند در خسران [ابدى ] خواهد بود.

درس هایى از روز عرفه
۱ – همه به سوى او
امام چهارم حضرت زین العابدین علیه السلام در روز عرفه مردى تهیدست را مشاهده کرد که گدایى مى کند و درخواست خود را با مردم در میان مى گذارد. حضرت به او فرمود:
وَیحَکَ! اَغَیرَ اللَّهِ تَسأَلُ فى هذَا الْیوْمِ؟ اِنَّهُ لَیرْجى لِما فى بُطُونِ الْحُبالى فى هذَا الْیوْمِ اَنْ یکُونَ سَعیداً؛ واى بر تو! در چنین روزى از غیر خدا طلب حاجت مى کنى؟ در چنین روزى این امید هست که انسان هایى که در دل مادرانند سعادتمند شوند. (۸)

۲ – سیره حسنین علیهما السلام
مسروق، یکى از یاران اهل بیت علیهما السلام مى گوید: در روز عرفه به حضور امام حسین علیه السلام شرفیاب شدم در حالى که پیش روى آن حضرت و دوستانش کاسه آرد چیده شده و قرآن ها بر دامن هایشان قرار داشت و آنان منتظر افطار بودند. از آن بزرگوار سؤال کردم و پاسخ خود را دریافت نموده و از حضورش بیرون آمدم. سپس به محضر امام حسن علیه السلام رفتم و مشاهده کردم که مردم بر سفره هاى آماده از طعام وارد مى شدند و مى خوردند و با خود مى بردند. امام حسن علیه السلام مرا آشفته حال دید و فرمود: اى مسروق! چرا غذا نمى خورى؟ عرضه داشتم: سرورم! من روزه دارم، امّا چیزى به ذهنم رسید. امام حسن علیه السلام فرمود: هر چه مى خواهى سؤال کن! گفتم: به خدا پناه مى برم که رفتار شما خاندان نبوت با همدیگر تفاوت داشته باشد. بر امام حسین علیه السلام وارد شدم و او را دیدم که به انتظار افطار نشسته است و بر شما وارد شدم و مى بینم که روزه نیستید. امام مجتبى علیه السلام مرا به سینه اش چسبانیده و با مهربانى فرمود: اى فرزند اشرس! آیا نمى دانى که خداى متعال ما اهل بیت پیامبر را براى تدبیر امور امت فراخوانده است؟ اگر همه ما بر چیزى اتفاق کنیم دیگر غیر آن بر شما روا نخواهد بود. من در این روز روزه نگرفته ام به جهت روزه خواران شما و برادرم حسین علیه السلام روزه گرفته است جهت روزه داران شما. (۹)

۳ – خیرخواهى براى اهل ایمان
یونس بن عبدالرحمن مى گوید: عبد اللَّه بن جندب را در روز عرفه در موقف عرفات در یکى از بهترین حالات دیدم. او پیوسته دست ها را به سوى آسمان بلند کرده و اشک چشمانش از گونه هایش بر سنگریزه هاى سرزمین عرفات جارى بود و همچنان در خوشترین حالات عرفانى با خداوند راز و نیاز مى کرد. در مراجعت به او گفتم: اى ابا محمد! عجب حال خوشى داشتى و چه زیبا دعا مى کردى، من چنین حالى تا به حال ندیده بودم. عبداللَّه پاسخ داد: به خدا قسم یک کلمه براى خودم دعا نکردم و در همه این مدت براى برادران دینى ام دعا مى کردم، زیرا از مولایم حضرت موسى بن جعفرعلیه السلام شنیدم که فرمود: مَنْ دَعا لِاَخیهِ بِظَهْرِ الْغَیبِ نُودِىَ مِنَ الْعَرْشِ: ها! وَلَکَ مِأَهُ اَلْفِ ضِعْفٍ مِثْلُهُ؛ هر کس برادر مؤمن خود را در غیاب او دعا کند، از عرش الهى به او ندا مى رسد: هان! [اى بنده من!] براى تو صدهزار برابر باد. بدین جهت راضى نشدم از صدهزار دعاى تضمین شده و مورد قبول در برابر یک دعا که معلوم نیست مستجاب گردد صرف نظر کنم. (۱۰)

۴ – در عرفات یا کربلا؟!
بشیر دهّان (روغن فروش) روزى به حضور حضرت صادق علیه السلام شرفیاب شده و به آن جناب عرضه داشت: مولاى من! گاهى اتفاق مى افتد که من در روز عرفه نمى توانم در صحراى عرفات حضور یافته و به عبادت و راز و نیاز بپردازم، در آن هنگام من مراسم عرفه را در کنار قبر حضرت سید الشهداءعلیه السلام برگزار مى کنم، به نظر شما چطور است؟!
پیشواى ششم فرمود: چه کار نیکویى انجام مى دهى. هرگاه یکى از شیعیان مادر غیر ایام عید به زیارت قبر حضرت حسین علیه السلام برود – در حالى که معرفت کامل به حق آن حضرت دارد – براى او ثواب بیست حج و بیست عمره و بیست جهاد قبول شده نوشته مى شود و هرگاه مؤمنى در روز عید براى زیارت حضرت سید الشهداءعلیه السلام حاضر شود، ثواب صد حج و عمره و جهاد خواهد داشت. و امّا اگر شخصى در روز عرفه و با شناخت و معرفت کامل به مقام آن حضرت به زیارت کربلا برود، ثواب هزار حج و هزار عمره و هزار غزوه خواهد داشت.
در این هنگام بشیر با لحنى تعجب آمیز گفت: زیارت کربلا چگونه مى تواند جایگزین مراسم عرفات در روز عرفه باشد؟!
بعد از اداى این جمله، امام صادق علیه السلام در حالى که نگاه تند خود را به سوى بشیر دوخته بود فرمود: اى بشیر! مطمئن باش هر گاه یکى از اهل ایمان در روز عرفه به کربلا بیاید و با آب فرات غسل کند و سپس به زیارت حضرت سید الشهداعلیه السلام مشرف شود، خداوند متعال به تعداد هر قدمى که وى به سوى حرم امام حسین علیه السلام برمى دارد، برایش ثواب یک حج کامل منظور خواهد کرد. (۱۱)
عارف کامل میرزا جواد آقا ملکى تبریزى در این مورد مى فرماید: در اخبار بسیار وارد شده است که براى زیارت آن حضرت در روز عرفه ثواب بى شمار است. از جمله در روایت صدوق از حضرت ابى عبداللَّه علیه السلام (امام صادق علیه السلام) آن است که خداوند تبارک و تعالى براى زیارت کنندگان قبر امام حسین علیه السلام قبل از اهل عرفات تجلى مى فرماید و حوائج آن ها را برمى آورد و گناهان آنان را مى آمرزد و در مسئلت هاى آنان شفاعت امام حسین علیه السلام را مى پذیرد، سپس اهل عرفات مى آیند و همین رفتار با آن ها مى شود و باز از حضرت (امام صادق علیه السلام) روایت شده که:
هر کس روز عرفه، حسین بن على علیه السلام را زیارت کند، خداوند عزّوجلّ هزار هزار حج به همراه قائم علیه السلام و هزار هزار عمره با رسول خداصلى الله علیه وآله و آزاد کردن هزار هزار بنده در راه خدا براى او مى نویسد و خدا او را به نام بنده صدّیق که ایمان به وعده خدا دارد، لقب مى دهد. (۱۲)

۵ – در مکتب سید الساجدین علیه السلام
امام سجادعلیه السلام در چهل و هفتمین دعاى صحیفه سجادیه بعد از شکر و سپاس و ثنا به پیشگاه حضرت بارى تعالى و بعد از تنزیه و تقدیس خداوند متعال، بر پیامبر و آل آن حضرت درود فرستاده و بر ضرورت وجود نبى و امام براى هدایت افراد بشر و اجراى قوانین الهى تاکید مى کند. آنگاه در مورد عظمت روز مقدس عرفه مى فرماید: اَللَّهُمَّ هذا یوْمُ عَرَفَهَ یوْمٌ شَرَّفْتَهُ وَکَرَّمْتَهُ وَعَظَّمْتَهُ، نَشَرْتَ فیهِ رَحْمَتَکَ، وَمَنَنْتَ فیهِ بِعَفْوِکَ، وَاَجْزَلْتَ فیهِ عَطِیتَکَ وَتَفَضَّلْتَ بِهِ عَلى عِبادِکَ؟ پروردگارا! امروز، روز عرفه است؛ روزى که به آن شرافت، کرامت و عظمت بخشیده اى، و در آن رحمت خودت را [بر اهل عالم] منتشر ساخته اى و با عفو و گذشت خود در این روز [بر بندگان ] منت نهادى و عطیه و بخشش خود را در این روز نیکو گردانیدى و به واسطه این روز بر بندگانت تفضل فرمودى.

دستآوردهاى عرفه
مراسم معنوى و عرفانى روز عرفه در نهم ذى الحجه در وادى عرفات از جمله کانون هاى حیاتبخش دنیاى اسلام است. در این مراسم، دلدادگان وادى عشق براى انجام فرمان حضرت حق از اول ظهر روز عرفه تا غروب شرعى در آن صحراى پر رمز و راز توقف نموده و با شناخت زوایایى از عظمت حق، از عشق حضور در محضر یار سرمست مى شوند و قدرت لازم را براى ادامه راه انبیاء و اولیاء الهى به دست مى آورند. دعاها و اعمال بیداردلان خداجوى در وادى عشق و عرفان، منبع توانایى و قدرت است که نیروى فوق العاده اى براى مسلمانان اعطا مى کند تا در اجراى حاکمیت اللَّه در تمامى صحنه هاى زندگى تلاش نمایند.
آرى وقوف در عرفات و اعمال آن اگر به درستى و با توجه به حقیقت آن انجام شود، سه شناخت حیاتى را همزمان بدست مى دهد:
۱ – شناخت خود؛ ۲ – شناخت خداوند؛ ۳ – شناخت همدیگر.
عرفات پایگاه‌اندیشه و تفکر است و توقف در این مکان و در نیمروز عرفه تا شامگاه، مهمترین ارمغان را براى آدمى به همراه دارد و آن نگرشى تفکرآمیز به افق گذشته زندگى مى باشد. اجتماع روز عرفه در عرفات گویاترین جلوه مبارزه با شیطان و نمایش عشق و حُبّ و اخلاص و بندگى است. به همین جهت براى رسیدن به اهداف عالى مراسم عرفه باید انسان خود را براى خداى خویش خالص گرداند و از تنگناى عالم مادّى بیرون آمده و با سالکان حقیقت طلب سنخیت پیدا کند. همانگونه که امام صادق علیه السلام به حاجى عازم کعبه سفارش مى کند که: اِذ اَرَدْتَ الْحَجَّ فَجَرِّدْ قَلْبَکَ للَّهِ تَعالى مِنْ کُلِّ شاغِلٍ وَحِجابِ کُلِّ حاجِبٍ وَفَوِّضْ اُمُورَکَ کُلَّها اِلى خالِقِکَ وَدَعِ الدُّنْیا وَالرَّاحَهَ وَالْخَلْقَ؛ (۱۳) هنگامى که قصد مى کنى اعمال حج بجاى آورى، قلب خود را به خاطر خداوند تعالى از هر مشغول کننده اى خالى گردان و دل خود را از هر مانع و حجابى آزاد نموده و تمام کارهایت را به آفریدگارت سپرده و دنیا و آسایش طلبى و مردم را رها کن.
در اینجا برخى از دستآوردها و نتایج اجتماعى، عرفانى و معنوى وقوف در بیابان عرفات در روز عرفه را یادآور مى شویم:
۱ – حضور در عرفات انسان را به یاد رستاخیز و حضور در پیشگاه پروردگار مى اندازد.
۲ – وقوف در بیابان عرفات نمایشى راستین از کنگره مذهبى، نژادها، ملت ها و طوائف مختلف مسلمانان مى باشد.
۳ – اعمال روز عرفه در صحراى عرفات، جلوه اى از مساوات و برادرى اسلامى در جهت رسیدن به یک هدف مشترک انسانى و معنوى است.
۴ – آرامش روح و روان، تقویت روح امید به زندگى و تلاش بیشتر براى رسیدن به سعادت حقیقى از دیگر نتایج این حرکت مى باشد.
۵ – پرورش حس قانونمندى و احترام به قوانین متعالى اسلام.
۶ – نمایش رزمى و آمادگى لازم براى مقابله با دشمنان اسلام.
۷ – فراهم آمدن زمینه اى مناسب براى تبلیغ دین و ترویج معارف و ارزش هاى اسلامى.
۸ – تحقیر شیطان و دشمنان و مخالفین اسلام و ارزش هاى الهى.
امّا با این حال نمى توان ارتباط حقیقى با حضرت پروردگار را در یک بیابان با فضیلت محصور کرد؛ چرا که حرم الهى منحصر در سرزمین مکه و خانه کعبه نیست، بلکه قلب آدمى حرم خداست، همچنانکه امام صادق علیه السلام فرمود: اَلْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلا تُسْکِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَیرَ اللَّهِ؛ (۱۴) قلب حرم الهى است، پس در حرم خداوند غیر او را جاى نده.
دل سراى توست پاکش دارم از آلودگى // کاندرین ویرانه مهمانى، ندانم کیستى
هر دل سوزان هزاران راه دارد سوى تو // این همه ره را تو پایانى، ندانم کیستى
همچنین در روایت آمده است: قَلْبُ الْمُؤْمِنْ عَرْشُ الرَّحْمنِ؛ (۱۵) قلب مؤمن عرش خداست. بنابراین در روز عرفه براى انسان هاى بیدار دل اگر ممکن نیست تا براى فیض حضور در بارگاه قدس الهى به بیابان عرفات بشتابند، چه بسا آنان در خلوتگه اُنس با پروردگار، در جاهاى دیگر، حلاوت مناجات را بیشتر احساس کنند و خود را به بارگاه ربوبى نزدیکتر ببینند تا آنکه بدون زمینه سازى معنوى به خانه خدا رفته باشد. گرچه لذت انس در عرفات به مراتب براى اهلش مضاعف خواهد بود، امّا حضور قلب در عالم عرفان حقیقى براى خدا باوران سالک عالمى دیگر دارد و آنان عظمت حق را در قلب خود بالعیان حس مى کنند، چنانکه خداوند متعال در حدیث قدسى فرمود: لا یسَعُنى اَرْضى وَلا سَمائى وَلکِنْ یسَعُنى قَلْبُ عَبْدِىَ الْمُؤْمِنِ؛ (۱۶) زمین و آسمانم گنجایش مرا ندارد، امّا قلب بنده مؤمن من چنین شایستگى را دارد. آرى اگر با چشم بصیرت بنگریم، خانه حقیقى خدا دل مؤمن است و وادى حقیقى عشقِ الهى در روز عرفه همین جاست و در این روز باید در آبادى و پاکیزگى این منزل الهى تلاش کرد و فهم عظمت خانه کعبه و سرزمین عرفات، در شناخت منزلت این خانه است. براى همین است که حاجیان دل باخته حق قبل از تشرف به عرفات، قلب هاى خود را از تمام آلودگى ها پاک نموده و زنگار گناه را از این آیینه حق نما مى زدایند.

شهید روز عرفه
یکى از مناسبت هاى مهم روز عرفه، شهادت حضرت مسلم بن عقیل علیه السلام در این روز با فضیلت مى باشد. جناب مسلم بن عقیل از سوى حضرت سید الشهداءعلیه السلام براى بررسى اوضاع کوفه و بیعت گرفتن از مردم به همراه نامه اى و در روز نیمه شعبان از مکه به سوى کوفه اعزام گردید.
آن جناب – که در پاسخ دعوتنامه هاى مکرر شیعیان و بزرگان کوفه به آن شهر آمده بود – با تلاش وسیع خود مردم را به بیعت با حضرت امام حسین علیه السلام دعوت کرد و در نتیجه حدود ۱۸ هزار نفر به نفع امام حسین علیه السلام با مسلم علیه السلام بیعت کردند. در ایام فعالیت حضرت مسلم علیه السلام در کوفه، عبید اللَّه بن زیاد بر آنجا مسلط شد و با کمک جاسوسان خود، محل اختفاى حضرت مسلم علیه السلام را پیدا کرد. ابن زیاد با تهدید و تطمیع، سران شهر را با خود همراه نمود و با ایجاد فضایى آکنده از رعب و وحشت، بیم و هراس را بر دل هاى مردم مستولى گردانید و بدین وسیله اهل کوفه از اطراف جناب مسلم پراکنده شدندو مسلم بن عقیل در کوفه، تنها و غریب و بى پناه ماند. (۱۷) او بعد از مقاومت سرسختانه و رشادت هاى بى نظیرى که از خود نشان داد و در مقابل نیروهاى ستمگرِ ابن زیاد پایدارى نمود، بالاخره در روز چهارشنبه، نهم ذى الحجه سال ۶۰ ه. ق، در روز عرفه به شهادت رسید. (۱۸)
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه وآله سال ها قبل از شهادت جناب مسلم بن عقیل، از شهادت وى خبر داده و بر مظلومیت این سفیر رشید و جوانمردِ حضرت حسین علیه السلام گریسته بود. ابن عباس مى گوید:
روزى على علیه السلام از رسول خداصلى الله علیه وآله پرسید: یا رسول اللَّه! آیا عقیل را دوست مى دارى؟! پیامبر فرمود: اى وَاللَّهِ اِنّى لَاُحِبُّهُ حُبَّینِ، حُبّاً لَهُ وَحُبّاً لِحُبِّ اَبى طالِبٍ لَهُ، وَاِنَّ وَلَدَهُ مَقْتُولٌ فى مَحَبَّهِ وَلَدِکَ فَتَدْمَعُ عَلَیهِ عُیونُ الْمُؤْمِنینَ وَتُصَلّى عَلَیهِ الْمَلائِکَهُ الْمُقَرَّبُونَ؛ بلى، به خدا قسم او را از دو جهت دوست دارم: اول به جهت خودش و دوم به خاطر اینکه عمویم ابوطالب او را دوست داشت. و همانا فرزند او (مسلم بن عقیل) در راه محبت پسرت [جانبازى کرده و] کشته مى شود و چشم هاى اهل ایمان در ماتم وى گریان [و اشک ریزان ] خواهد شد و ملائکه مقرب پروردگار بر او درود و سلام مى فرستند.
آنگاه رسول اللَّه صلى الله علیه وآله به شدت گریه کرد و قطرات اشک آن حضرت بر سینه مبارکش جارى شد، سپس فرمود: به خداوند شکوه مى کنم از غم ها و مصیبت هایى که بعد از من بر عترتم خواهد رسید. (۱۹)

پی نوشت:

۱) اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۵۷.
۲) همان.
۳) ابراهیم/۵.
۴) اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۶۷.
۵) ابن ربیعه در دوران شیرخوارگى در قبیله بنى سعد بدست هذیل کشته شده بود.
۶) سیره ابن هشام، ج ۴، ص ۲۵۰؛ خصال صدوق، ص ۴۸۶؛ بحارالانوار، ج ۲۱، ص ۴۰۵؛ المغنى، ج ۳، ص ۴۱۹؛ فروغ ابدیت، ج ۲، ص ۴۶۲.
۷) اقبال الاعمال، ج ۲، ص ۷۴؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۰، ص ۲۳.
۸) من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۲۱۱.
۹) کلمات الامام الحسین علیه السلام، ص ۶۹۴؛ مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۳۸.
۱۰) اختیار معرفه الرجال، ج ۲، ص ۸۵۲ و بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۷۲.
۱۱) کامل الزیارات، باب ۷۰، ص ۳۱۶.
۱۲) المراقبات، ترجمه علیرضا خسروى، ص ۴۳۴.
۱۳) مصباح الشریعه، ص ۴۷؛ بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۱۲۴.
۱۴) بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۲۵.
۱۵) شرح اسماء الحسنى، ج ۱، ص ۳۴.
۱۶) عوالى اللئالى، ج ۴، ص ۷.
۱۷) فرهنگ عاشورا، ص ۴۵۲.
۱۸) ارشاد مفید، ج ۲، ص ۶۶.
۱۹) معجم رجال الحدیث، ج ۱۹، ص ۱۶۶.

عبدالکریم پاک نیا