موعود پایگاه اینترنتی موعود
متناسب با بررسی نشانههای ظهور، در این شماره مجله، برخی مفاهیم و اصطلاحات مرتبط با این موضوع را که معمولاً در کتابها و آثار مؤلفان اسلامی از آنها یاد میشود، بررسی میکنیم:
۱. نشانههای ظهور
ظهور مصلح آخرین، حضرت بقیـهالله الاعظم ـ ارواحنا له الفداء ـ با حوادث طبیعی، رویدادهای اجتماعی و تحولات سیاسی و نظامی‌بسیاری همراه است که همه، از آماده شدن جهان برای ورود به عصری جدید و آغاز دورانی سرنوشتساز از حیات کره خاک حکایت میکنند. از مجموع این حوادث، رویدادها و تحولات که پیش از ظهور یا همزمان با آن رخ میدهند، به نشانهها یا علایم ظهور تعبیر میشود. به این نکته هم باید توجه داشت که همه این نشانهها در یک زمان رخ نمیدهند و از نظر دوری یا نزدیکی به وقت ظهور، با یکدیگر تفاوت دارند.
۲. مَلاحِم
این واژه جمع «مَلْحَمَه» به معنای جنگ و خونریزی بزرگ و رزمگاه است. در مورد ریشه این کلمه، برخی گفتهاند: ملحمه از «لُحْمَه» به معنای تار و پود پارچه گرفته شده است و چون معمولاً در رزمگاه طرفین نبرد چون تار و پود پارچه در هم میپیچند، به آن «ملحمه» میگویند. برخی دیگر گفتهاند: این کلمه از «لَحْم» به معنای گوشت گرفته شده است و بدان دلیل به رزمگاه «ملحمه» میگویند که در آن گوشتهای کشتهشدگان به فراوانی به چشم میخورد.۱
ملاحم در اصطلاح به جنگها و رویدادهای مهم سیاسی و اجتماعی اطلاق میشود که پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) از وقوع آنها خبر دادهاند.
۳. فِتَن
کلمه «فتن» جمع «فتنه» به معنای آزمایش، امتحان، شورش، اختلاف آرا، رنج و محنت است. این واژه در اصل به عملی گفته میشود که برای پاک کردن طلا و نقره از ناخالصی انجام میگیرد.۲ فتن در اصطلاح به معنای حوادث و رویدادهایی است که وقوع آنها در کلمات پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع) پیشگویی شده است.
۴. اشراط الساعـه
کلمه «اشراط» جمع «شَرَط» به معنای علامت و نشان است.۳ «اشراط الساعـ［» یا «اشراط یوم القیامـ［» در اصطلاح عبارت از «نشانههای برپایی قیامت» است. در منابع روایی، از برخی نشانههای ظهور به عنوان نشانههای برپایی قیامت یاد شده است.۴
پیامبر گرامی اسلام(ص) از همان سالهای آغازین بعثت، بر اساس دانش ماورایی خود، به پیشگویی رویدادهای مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی میپرداخت که در آیندههای دور و نزدیک در جامعه اسلامی روی خواهد داد. به تعبیر برخی از روایات، ایشان، مسلمانان را از همه حوادثی که تا آستانه قیامت رخ خواهد داد، آگاه میکرد. آن حضرت گاه مسلمانان را نسبت به رخدادهای مبارکی که در آینده رخخواهد نمود، مژده و بشارت میداد و گاه آنان را از وقایع شومی‌که پیش روی آنهاست، برحذر میداشت. این رویه مستمر پیامبر اکرم(ص) در مورد پیشگویی رویدادهای مختلف به ویژه رویدادهایی که در آخرالزمان رخ خواهد داد، موجب شد که مسلمانان در طول سالهای پربرکت حیات رسول گرامی اسلام(ص) از گنجینه ارزشمندی از روایات مربوط به حوادث آینده برخوردار شوند؛ گنجینهای که از همان سدههای آغازین گسترش اسلام به دست مؤلفان، مورخان و محدّثان، جمعآوری و در اختیار نسلهای آینده گذاشته شد.
مؤلفان اسلامی مجموعه روایتهایی را که به ویژه از پیامبر اسلام در زمینه حوادث مختلف اجتماعی و سیاسی وارد شده بود، در کتابهایی که معمولاً با عناوینی همچون علامات المهدی، علامات مهدی آخرالزمان، علایم الظهور، أشراط الساعـ［، علامات الساعـ［، علامات یوم القیامه، الفتن، الملاحم، الفتن و المحن، الفتن و… نامیده میشده است، جمعآوری کردهاند.۵
گفتنی است کتابشناس بزرگ شیعی، «آقا بزرگ تهرانی»؛ از بیش از سی مورد کتاب که با عناوینی نظیر «الفتن و الملاحم» نوشته شده‌اند، یاد کرده است.۶
۵. شرایط ظهور
به مجموعه زمینهها و بسترهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی که در صورت فراهمشدن آنها ظهور امام مهدی(ع) رخ خواهد داد، «شرایط ظهور» گفته میشود. البته در اینکه با قاطعیت بتوان اموری را از شرایط ظهور برشمرد و ادعا کرد که با تحقق آنها حتماً ظهور محقق خواهد شد، تردید وجود دارد، با این حال، شاید بتوان از برخی روایات چنین استفاده کرد که اموری مانند آمادگی فکری و عملی مردم برای ظهور امام عدالتگستر، عزم جدی آنها برای وفا به پیمان خود در برابر آن امام، وجود تعداد کافی یاران مخلص و وفادار، ناامیدی کامل مردم از طرحها و برنامههای دستساخته بشر برای اصلاح وضع جهان و… از شرایط ظهور به شمار میآیند.
گفتنی است برخی افراد، نشانههای ظهور را با شرایط ظهور اشتباه میگیرند و گمان میکنند ظهور امام مهدی(ع) به تحقق این نشانهها بستگی دارد و تا زمانی که آنها رخ ندهد، لزوماً ظهور واقع نخواهد شد، در حالی که نشانههای ظهور تنها جنبه آگاهیبخشی، بیدارسازی و هشداردهی دارند و راههایی برای تشخیص منجی موعود حقیقی از موعودهای دروغین به شمار میآیند. بنابراین، چه بسا امکان دارد که اراده خداوند به ظهور امام مهدی(ع) تعلق گیرد بیآنکه برخی از نشانههای ظهور محقق شده باشند. در معارف شیعی، از این موضوع به «بداء» تعبیر میشود.۷
ماهنامه موعود شماره ۹۶
پی‌نوشت‌ها:
۱. لسان العرب، ج ۱۲، ص ۲۵۴، ماده «لحم».
۲. همان، ج ۱۰، ص ۱۷۸، ماده «فتن».
۳) همان، ج ۷، ص ۸۲ .
۴. در یکی از این روایات نشانههای برپایی قیامت به نقل از پیامبر اکرم(ص) چنین بیان شده است: «لا تقوم الساعـ［ حتی تکون عشر آیات: الدجال و الدخان و طلوع الشمس من مغربها، و دابّـ［ الأرض و یأجوج و مأجوج و ثلاثـ［ خسوف: خسف بالمشرق و خسف بالمغرب و خسف بجزیر＼ العرب و نار تخرج من قعر عدن تسوق الناس إلی المحشر تنزل معهم إذا نزلوا و تقبل معهم إذا أقبلوا.» بحار الأنوار، ج ۶، ص ۳۰۳، ح ۱ و ج ۵۲، ص ۲۰۹.
۵. ر.ک: نعیم بن حماد بن معاویه، الفتن، تحقیق: مجدی بن منصور بن سید الشوری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۸ ه . ق، ص ۱۱.
۶. ر.ک: آقا بزرگ طهرانی، الذریعـ［ إلی تصانیف الشیعه، چاپ دوم: بیروت، دارالاضواء، بیتا، ج ۱۶، صص ۱۱۴ – ۱۱۲، ج ۲۲، صص ۱۹۰ – ۱۸۷. برخی از مهمترین کتابهایی که با عناوین یاد شده به رشته تحریر درآمدهاند، به این شرح است:
ابوعبدالله نعیم بن حماد مروزی، معروف به ابن حماد (م ۲۸۸ ه . ق)، الفتن، ۲جلد، چاپ اول: قاهره، توحید، ۱۴۱۲ ه . ق؛ ابوالقاسم علی بن موسی بن طاووس، معروف به سید بن طاووس (م ۶۲۴ ه . ق)، الملاحم و الفتن فی ظهور الغایب المنتظر، چاپ پنجم: قم، رضی، ۱۳۹۸ ه . ق. کتاب یادشده با این نام نیز به چاپ رسیده است: التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن، تحقیق: مؤسسه صاحب الامر)عج)، چاپ اول: اصفهان، گلبهار، ۱۴۱۶ ه . ق؛ ابوالفداء اسماعیل بن کثیر دمشقی، معروف به ابن کثیر (م ۷۷۴ه . ق)، النهایـ［ فی الفتن و الملاحم، تحقیق: محمد احمد عبدالعزیز، ۲ جلد، بیروت، دارالجیل، بیتا؛ ابوالفداء اسماعیل بن کثیر دمشقی، معروف به ابن کثیر، علامات یوم القیامـ［، چاپ اول: قاهره، مکتبـ［ القرآن، ۱۴۰۸ ه. ق؛ علی بن حسامالدین متقی هندی (م ۹۷۵ ه . ق)، البرهان فی علامات مهدی آخرالزمان، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران، رضوان، ۱۳۹۹ ه . ق؛ سید شریف محمد بن رسول برزنجی (م ۱۱۰۳ ه . ق)، الإشاعـ［ لأشراط الساعـ［، چاپ چهارم: بیروت، دارالکتاب العلمیـ［، بیتا.
۷. درباره موضوع «بداء» به مقاله‌ای که در صفحات ۳۶ـ۳۹ همین شماره مجله آمده است مراجعه نمایید..
