موعود پایگاه اینترنتی موعود
سیدامیر محمّد ماسولهاى
ترجمه از عربى : ملیحه سرکرده
حضرت فاطمه (س) دختر هفتمین امام شیعیان حضرت موسى بن جعفر (ع)، خواهر امام رضا (ع) و از سلاله خاندان اهل بیت (ع) على بن ابى طالب (ع) و فاطمه زهرا (س) دختر رسول خدا (ص) هستند.
مادر مکرّم ایشان و امام رضا (ع) نجمه خاتون است که به ایشان تکتم هم مى گویند و کنیه ایشان امّ البنین است و بعد از ولادت امام رضا (ع) طاهره نامیده شدند. در مورد فضایل مادر ایشان بسیار گفته شده و در آن زمان، به تقواى الهى شهره بودند.
حضرت فاطمه معصومه (س) در شرایطى در خانه امام موسى بن جعفر (ع) چشم بر جهان گشودند که روزگار سختى براى پدر بزرگوارشان بود؛ چرا که در شرایط دشوار زندان، اسارت و مرارتهاى طاقت فرسایى که حاکمان عبّاسى بر ایشان تحمیل کرده بودند، به سر مى بردند.
آگاهى دقیق نسبت به تاریخ ولادت ایشان کار دشوارى است؛ ولى برحسب روایات زیادى که آمده است، ایشان در ۱۵ ذى قعده سال ۱۷۳ ه. ق. متولّد شدند.
نام این بانوى بزرگوار فاطمه و در بیشتر اوقات با اسم شریفه معصومه همراه است و به ایشان فاطمه معصومه مى گویند. بر اساس روایات این لقب از سوى امام رضا (ع) به این بانوى والا مقام اسلام داده شده است؛ به اینگونه که: «هرکس معصومه را در «قم» زیارت کند، مانند کسى است که مرا زیارت کرده است.» ۱
معصومه صفت آن بانوى بزرگوار یا به نوعى اسم دیگر ایشان است و این نام دلالت دارد بر اینکه ایشان از نظر طهارت روح و کمالات معنوى، مرتبه والایى دارند.
عصمت در اصطلاح، به معنى بازداشتن و نگاه داشتن از گناه است و معصوم انسان پاکدامنى است که چه در ساحت اعتقاد و چه در ساحت عمل از هرگونه خطا و اشتباه مصون است.
کریمه اهل بیت (س) لقب خاصّ این بانوى بزرگوار است و در میان بانوان اهل بیت (ع) این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است، همانگونه که امام حسن مجتبى (ع)، در میان مردان خاندان اهل بیت (ع) به کریم اهل بیت (ع) ملقّب گشته بودند.
حضرت معصومه (س) پیوسته از وجود پدر و برادر بزرگوارشان بهرهمند مى شدند تا جایى که در علم و فضیلت جایگاه رفیعى را کسب نمودند و در ایام نوجوانى نسبت به بسیارى از علوم و مسائل اسلامى و احکام شرعى آگاهى داشتند.
در یکى از همان روزها جماعتى از شیعیان به مدینه آمدند تا برخى از سؤالات دینى خود را به امام موسى (ع) عرضه کند و علم را از معدن آن به دست آورند؛ ولیکن امام کاظم (ع) و پسر بزرگوارشان امام رضا (ع) در سفر بودند و حضور نداشتند. آن عدّه از شیعیان از اینکه حجّت خدا را نیافتند و سؤالاتشان بى پاسخ مانده بود، ناراحت شدند و تصمیم به بازگشتن به شهر خود داشتند که در این هنگام، حضرت معصومه (س) سؤالاتشان را که مکتوب شده بود، از ایشان گرفتند و به آنها پاسخ دادند؛ آنچنان که‌اندوه این جماعت به شادى بدل شد و پیروز از
گرفتن پاسخ سؤالاتشان قصد دیار خود کردند و در راه، خارج از شهر با امام کاظم (ع) مواجه شدند و ماجرا را براى ایشان تعریف کردند.
وقتى امام (ع) پاسخ هاى دخترشان را مشاهده کردند، در عبارت مختصرى فرمودند: «پدرش فدایش شود!»
عبّاسیان اولاد پیامبر (ص)، به خصوص امام کاظم (ع) را بسیار اذیت و آزار مى کردند و مورد ظلم و ستم و جور قرار مى دادند. این دردها قلب پاک حضرت معصومه (س) را به درد مى آورد و تنها تکیه گاه ایشان بعد از پدر، وجود برادرشان، حضرت امام رضا (ع) بودند.
پس از اینکه حکومت ظالم عبّاسى بر بلاد حاکم شد، فرمان دستگیرى و بازداشت امام کاظم (ع) را صادر کرد و از همین زمان، حضرت معصومه (س) از حضور پدر محروم شدند و بسیار اندوهگین شدند. سنّ آن بانو کمتر از ده سال بود و البتّه در این مورد، اقوال دیگرى هم هست.
امام کاظم (ع) در دو سال آخر عمر پربرکتشان از زندانى به زندان دیگر انتقال داده مى شدند و این بدان علّت بود که هارون به صاحبان زندان دستور قتل امام کاظم (ع) را صادر مى کرد؛ ولى هیچکدام از ایشان قادر به انجام این عمل شنیع نبودند و از انجام آن امتناع مى ورزیدند. تا اینکه سند بن شاهک به دستور هارون آن حضرت را مسموم کرد.
بعد از مرگ هارون و در ایام حکومت پسرش، مأمون عبّاسى، امام رضا (ع) به اجبار وى راهى «خراسان» شدند و در هنگامى که امام رضا (ع) مدینه را ترک کردند، خاندان اهل بیت (ع)، عزیزى را که واسطه رحمت الهى بود، از دست دادند. این شرایط براى اهل بیت (ع)، خانواده امام کاظم (ع) و به خصوص براى حضرت معصومه (س) سخت و دشوار بود. ایشان همانند دیگر خواهران و برادرانشان بى طاقت شده و هر روز در فراق برادر عزیزشان اندوهناک بودند. در همین ایام، امام رضا (ع) نامه اى را براى خواهر بزرگوارشان، حضرت معصومه (س) نوشتند.
البتّه ما از محتواى نامه چیزى نمى دانیم؛ ولى همین نامه باعث شد که حضرت معصومه (س) با سرعت و بدون مجال، وسایل سفر و کاروانى را براى حرکت به خراسان آماده کنند.
ایشان بعد از تأمین مایحتاج این سفر طولانى، با برخى از برادران و برادرزادگانشان به سوى خراسان حرکت کردند. در این کاروان، حضرت معصومه (س) به همراه شش تن از برادرانشان به نام هاى فضل، جعفر، هادى، قاسم، هارون و زید و تعدادى از غلامان و کنیزان حضور داشتند.
هنگامى که کاروان به شهر «ساوه» در «ایران» رسید، توسط عدّه اى از کارگزاران مأمون محاصره شدند و بینشان درگیرى صورت گرفت. در این معرکه تقریباً تمامى مردان کاروان به شهادت رسیدند. ۲
همه صحنه هاى کشتار برادران و برادرزادگان و پراکنده شدن و آوارگى کاروان، در مقابل چشمان حضرت معصومه (س) روى داد. تصوّر کنید که آن بانو در این لحظات دشوار چه حالى داشتند؟
به هر حال، حضرت معصومه (س) بر اثر اندوه زیاد از این ماتم یا بر اثر مسمومیت از زهر جفا یا به سبب جراحات ناشى از معرکه و درگیرى با سپاه عبّاسیان، بیمار شدند ۳ و قادر به ادامه مسیر نبودند. پس به سمت شهر قم حرکت نموده و از مسافت میان قم و ساوه سؤال کردند. به ایشان گفته شد: ۱۰ فرسخ مانده است. پس فرمان دادند که ایشان را به قم ببرند. بزرگان قم به استقبال حضرت معصومه (س) آمدند و موسى بن خزرج اشعرى پیشاپیش آنها بود و افتخار میزبانى حضرت نصیب او شد و هفده روز بعد، حضرت معصومه (س) در قم دیده از جهان فروبستند ۴ یا به بیانى دیگر، ایشان پیش از آنکه دیدگان مبارکشان به دیدار برادر روشن شود، به شهادت رسیدند.
در روایات بى شمارى بر زیارت آن بانوى بزرگوار تأکید شده و اینکه پاداش زیارت ایشان بهشت است. نمونه اى از این روایات را مى آوریم:
– عدّه اى از اهالى «رى » نزد امام صادق (ع) آمدند و گفتند که ما اهل رى هستیم. حضرت فرمودند: «مرحبا به اهل قم.» پس گفتند: ما اهل رى هستیم. پس دوباره حضرت کلامشان را تکرار و فرمودند: «خداوند حرمى دارد که در «مکّه» است و رسول خدا (ص) نیز حرمى دارند که در مدینه است و امیرالمؤمنین حرمى دارند، آن در «کوفه» است و ما نیز حرمى داریم و آن شهر قم است و زنى از فرزندان من در قم از دنیا مى رود که نامش فاطمه است. پس هرکه او را زیارت کند، بهشت بر او واجب مى شود.»
راوى مى گوید این کلام را زمانى حضرت فرمودند که هنوز موسى بن جعفر (ع) چشم به جهان نگشوده بود. ۵
و نیز در روایت دیگرى از امام صادق (ع) آمده است: «همانا خداوند حرمى دارد و آن مکّه است و حضرت رسول حرمى دارند که آن مدینه است و امیرالمؤمنین حرمى دارند که آن کوفه است و بدانید که قم، کوفه کوچک است و بدانید که بهشت هفت در دارد که سه تاى آنها به سمت قم باز مى شود. زنى از فرزندان من در قم از دنیا مى رود که نامش فاطمه دختر موسى (ع) است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهش مى شوند.» ۶
سعد از على بن موسى الرضا (ع) روایت مى کند که ایشان فرمودند: «اى سعد! نزد شما از ما اهل بیت قبرى هست؟» گفتم: فدایتان شوم! قبر دختر امام موسى کاظم (ع) را مى گویید؟
فرمودند: «آرى و هرکس آن را با معرفت زیارت کند، پاداش او بهشت است.» ۷
از امام جواد (ع) روایت شده است که فرمودند: «کسى که عمّه ام را در قم زیارت کند، پاداش او بهشت است.» ۸
سلام و درود خداوند بر روح تابناک این بانوى بزرگوار!
پى نوشتها:
__________________________________________________
(۱). «ریاحین الشّریعه»، ج ۵، ص ۳۵.
(۲). «حیاه الامام الرضا (ع)»، سید جعفر مرتضى عاملى، ص ۴۲۸، به نقل از «جامع الأنساب».
(۳). «حیات سیاسى امام رضا (ع)».
(۴). «تاریخ قم»، ص ۲۱۳.
(۵). «بحارالانوار»، ج ۶۰، صص ۲۱۷- ۲۱.
(۶). همان، ح ۵۳، ص ۲۲۸، مؤسسه الوفاء، بیروت؛
(۷). همان، ج ۹۹، ص ۲۲۶؛
(۸). «کامل الزیارات»، ابن قولویه، باب ۱۰۶، ص ۵۳۶، ج ۲.
