مهدویت از دیدگاه دین پژوهان و اسلام شناسان غربی (۲)

دائره المعارف دین، میرچاالیاده
ترجمه : بهروز جندقی
اشاره
دائره المعارف دین ویراسته ی میرچاالیاده، معروفترین و جامعترین دائره المعارف دین شناسی است که با استفاده از معتبرترین دانشمندان این رشته علمی،موضوعات بسیار متنوعی را درزمینه های گوناگون دین و ادیان موجود جهان مورد تحقیق و موشکافی قرار داده است . مساله مهدویت نیز از جمله مسایلی است که توسط این دائره المعارف در مدخلی مستقل مورد بحث واقع شده است و در ضمن آن سعی شده است تا با رویکردی نسبتا تطبیقی،اندیشه ی انتظار موعود در سه مذهب بزرگ عصر حاضر یعنی ـ مهدویت،مسحیت و اسلام مورد بررسی قرارگیرد . قسمت دوم این مدخل هم اکنون به حضورتان تقدیم می‌گردد.

مسیحا باوری در یهودیت
اصطلاح مسیحاباوری بر نهضت، یا نظامی از عقاید و نظرات دلالت می‌کند که محور آن انتظار یک مسیح (برگرفته از واژه ی عبری مشیاح «mashiah»یعنی خودتدهین شده )است. فعل عبری مشاح «mashah» یعنی تدهین اشیاء یا افراد با روغن در موقع مناسب برای اهداف مقدس و علاوه بر آن برای اهداف معمول دنیوی . شکل فاعلی این واژه در مورد هر کسی که رسالت خاصی از سوی خدا داشته به کار رفته است (یعنی،فقط شامل پادشاهان یا کشیشهای والامقام نبوده »گرچه واژه ی خود تدهین شده صرفاً استعاری است (پیامبران ،اسقفهای اعظم ) و در نهایت، مفهوم ضمنی ناجی یانجات دهنده ای را که در آخرزمان ظهور خواهد کرد و سلطنت خداوند بازگشت اسرائیل، یا هر حاکمیتی را که وضعیتی آرمانی برای جهان تلقی شده است با خود خواهد آورد،یافته است .[به معاد شناسی رجوع کنید ]

این گسترش معنایی خاص ناشی از این اعتقاد یهود بود که نجات نهایی اسرائیل،اگرچه ساخته وپرداخته خداوند است اما، به عهده ی سلاله ای از خاندان سلطنتی داوود بوده، به وسیله ی او تحقق خواهد یافت . او، پسر داوود بهترین فرد تدهین شده پروردگار خواهد بود . به این ترتیب،واژه ی مشیاح «mashiah» از بافت یهودی اولیه ی خود، خارج شده کاربردی عمومی‌یافت و به گرایش ها یا امیدهایی نسبت به شخصیتی آرمانی یا از جهاتی دیگر نسبت به نجات جامعه و جهان دلالت می‌کرد . به نظر می رسد که واژه مسیحا باور «messianic»که گاه خصلت بازگشتی دارد (نشانه بهشت گمشده یا بهشت بازیافته ) بدین معنا که بازگشت گذشته و عصر طلایی گمشده را مجسم می‌کند. این واژه در موارد دیگر آرمانی تر به نظر می رسد، به این معنا که وضعیتی تکاملی را به تصویر می‌کشد که نظیر آن قبلا هرگز نبوده است (آسمانی جدید و زمین جدید) مسیحا فقط روزهای گذشته را احیا نمی‌کند بلکه عصر جدیدی را به همراه می آورد .

اصطلاح مشیاح (meshiah) در این مفهوم خاص معاد شناختی در کتب مقدس عبری یافت نمی شود.کتاب اشعیای نبی باب۴۵،آیه ۱، کوروش دوم پادشاه ایران را« تدهین شده ی» خداوند می خواند زیرا به وضوح وسیله ای برگزیده از جانب خداوند بود که اجازه داد تبعیدیان بنی اسرائیل از امپراطوری بابل به بیت المقدس باز گردند. چه بسا فرد با به کارگیری اصطلاحات متاخرتر، از لحاظ فنی، در انتساب تاریخی رویدادها، دچار خطا شده، و متون مقدسی را که عصری طلایی درآینده، گرد هم تبعیدیان، بازگشت خاندان داوود، بازسازی بیت المقدس و معبد حضرت سلیمان، دوره ی صلح که در‌آن گرگ وبره کنار هم قرار می‌گیرند غیره را پیش بینی می‌کنند به عنوان «مسیحا باوری» توصیف کند.

این گونه است که ماهیت مسیحا باوری در دوره های رنج و ناامیدی شکل می‌گیرد و شکوفا می‌شود . وضعیت موجود مطلوب . نیازمند منجی است اما باید تداوم یافته یا تجدید شود(مثلا با آیینهای تجدید کننده ی دوره ای یا چرخه ای ). هنگامی‌که وضعیت موجود کاملا نامطلوب باشد ‌مسیحا باوری به عنوان یکی از پاسخهای ممکن مطرح می‌شود : اطمینان به یک نظم مطلوب طبیعی، اجتماعی، و تاریخی (و این اطمینان در اسرائیل بسیار قوی بود، زیرا مبتنی بر وعده ی خداوند بود که در زمره ی تعهدات ازلی وی جای گرفته بود)که در افق آینده ی آرمانی خود رانشان می دهد . همان طور که در شرحهای انجیل به وفور یافت می‌شود، قبلا در دورانهای مذکور در انجیل وضعیت موجود عموما نامطلوب تلقی می‌شد (پادشاهان ظالم و گناهکار، تجاوزات دشمن، شکست ها ) و در نتیجه‌اندیشه های مربوط به نظم آرمانی تحت فرمانروایی آرمانی خاندان شروع به تبلور کرد.

با ویران شدن نخستین معبد سلیمان (۵۸۷/۵۸۶ پیش از میلاد )تبعید با بابلیها، و بازگشت متعاقب به سرزمین اسرائیل تحت فرمانروایی کوروش، که« اشعیای دوم» آن واقعه را به عنوان نظام مسیحایی گرامی داشته است، گرایش به نگاه به سوی کامیابی آینده شدت یافت . اما این نجات« مسیحایی» به یاس غم انگیزی تبدیل شد . آزار و اذیت شدید تحت حکومت آنتیوخس چهارم (از ۱۷۵تا ۱۶۳پیش از میلاد ) فرمانروای سلوکیه در سوریه نیز منجر به ظهور امیدهای مسحیایی مربوط به آخرت گردید، همانگونه که کتاب دانیال که تدوین آن عموما به همان زمان بر می‌گردد گواه بر آن است . اما نجات بزرگ ناشی از پیروزی مکابیان نیز،دردراز مدت، به یاسی غم انگیز تبدیل شد. شورش علیه« سلطنت بی رحم» ظالم، یعنی حکومت رم، در سال ۶۵-۷۰ میلادی(که به ویرانی بیت المقدس و معبد دوم سلیمان منتهی گردید) و شورشی مجدد در سال ۱۳۲-۱۳۵ میلادی (شورش بارکوخبا که منجر به نابودی واقعی یهودیت در فلسطین گردید)، بدون شک حاوی عناصر میسحایی بود، از آن پس، مسیحا باوری ترکیبی ازامید راسخ و تزلزل ناپذیر به رستگاری نهایی، ازیک سو ، واز سوی دیگر، ترس از خطرات و عواقب فجیع شورشهای مسیحاباوری مانند « فعال گرایی مسیحایی»، به اصطلاح مورخین، یا «مسیحا باوری نا به هنگام» به اصطلاح متکلمان بود.

آموزه های مسیحا باوری که طی نیمه دوم دوره ی معبد دوم سلیمان از حدود ۲۲۰ پیش از میلاد تا ۷۰ پس از میلاد شکل گرفت (که دوره ی« بین دو عهد» نامیده می‌شود)دارای انواع مختلفی بود و از دغدغه های ذهنی و معنوی محافل مختلف حکایت می‌کرد. آموزه ها از امیدهای سیاسی دنیوی همچون شکستن یوغ حکومت بیگانه، احیای حکومت خاندان داوود(پادشاه مسیحا) وپس از۷۰ سال بعد از میلاد، گرد هم آمدن تبعیدیان و بازسازی معبد سلیمان گرفته تا مفاهیم مکاشفه ای، از قبیل پایان خارق العاده و فاجعه آمیز این عصر (از جمله روزقیامت )، بوجود آمدن عصر جدید، ظهور سلطنت آسمانی، احیای مردگان،‌آسمان جدید و زمین جدید را دربرمی‌گیرند. قهرمان اصلی می تواند رهبری نظامی‌باشد یا «پسر داوود» فردی سلطنتی، یا شخصیتی فوق طبیعی مانند «پسر انسان» که به نوعی مرموز بوده در برخی متون مقدس عبری و نیز در متون مکاشفه ای جعلی ذکر شده است . [به مدخل Apocalypse(مکاشفه) مراجعه کنید]بسیاری از علما معتقدند عیسی به خاطر بارسیاسی اصطلاح مسیحا تعمدا از به کارگیری آن خودداری کرد(به ویژه اینکه از سلطنتی خبر می داد که این جهانی نبود)و اصطلاح غیرسیاسی« پسر انسان» را ترجیح داد. از سوی دیگر، کسانی که مسوول تحریر نهایی انجیل متی بودند لازم دانستند شجره ی خانوادگی برای مسیح قائل شوند که ثابت کنند ازتبار داوود است تا به موقعیت مسیحایی او مشروعیت بخشند، زیرا مشیاح «mashiah» و به زبان یونانی کریستوس «christos» باید پسر داوود شناخته می‌شد.

ضمنا، این مثالها نشان می دهند که ریشه های مسیحیت را باید در بافت ناآرامی مسیحایی فلسطین یهودی در همان مقطع زمانی یافت . اندیشه های مسیحایی نه تنها از طریق تفسیر متون انجیل (مانندپشر در میان امت قمران و بعدها میدراش متعلق به یهودیت پیروخاخامها) بلکه« باالهام» به افراد رویایین و برخوردار از قدرت مکاشفه به وجود آمد. اخیر در‌آخرین کتاب عهد جدید، کتاب وحی،به خوبی ترسیم شده است.

اما اندیشه های وامیدهای مسیحایی می توانند بر اساس نگرشهای« عقلانی» (یعنی غیر رویائی)نیز باشند، به ویژه هنگامی‌که پیش گوئی های کتب مقدس شکل محاسبه و برآورد تاریخهایی را که ادعا می‌شد در نماد گرایی مبهم متون به آنها اشاره شده است، به خود گرفت . شیفتگان مسیحا در یهودیت اغلب براساس کتاب دانیال،محاسبات خود را انجام می دادند (درست همان طور که منجی گرایان مسیحی آخرالزمان را از روی« تعداد چهارپایان» که در کتاب وحی باب، ۱۳آیه ۱۸ذکر شده محاسبه می‌کردند). چون امیدهای فراوان ناشی از این محاسبات اغلب منجر به فاجعه (یا در بهترین حالت،سرخوردگی شدید ) می‌شد، خاخامهای تلمودعبارات تندی در خصوص «کسانی که آخر الزمان [مسیحایی] را محاسبه می‌کنند» داشتند.

یک سنت که احتمالا تحت تاثیر کتاب زکریا بابهای ۳و۴است، ظاهرا معتقد به آموزه ی دو چهره مسیحیایی بوده است . یکی فرد« تدهین شده ی » بسیار روحانی از خاندان هارون، و دیگری مسیحایی سلطنتی از خاندان داوود . این عقیده که مورد قبول امت قمران (که به فرقه ی بحرالمیت نیز مشهورند )بود، ظاهرا حاکی از آن است که این چهره های مسیحایی مکمل به‌اندازه ی نمونه های نمادین که در راس نظم اجتماعی آرمانی و رهایی بخش قرار دارند ناجی و رهایی بخش نیستند . به نظر می رسد که بازتاب های این آموزه در تاکید (ظاهرابحث انگیز) نامه ای به عبریان درعهد جدید مبنی بر اینکه عیسی هم پادشاه بود و هم کشیش عالی مقام به چشم می خورد . ظاهرا این آموزه از قرون وسطی بر جای مانده (کاملا معلوم نیست از طریق چه کانالهایی )، زیرا در بین قرائیمی ها نیز یافت می‌شود .

تعبیر دیگر از« مسیحای دوگانه» در قرن دوم میلادی و احتمالا به صورت واکنشی در برابر شکست فجیع شورش بارکخبا به وجود آمد . مسیحای خاندان یوسف (یاافرایم) ـ بازتاب احتمالی مضمون ده قبیله ی گمشده ـ در جنگ با نیروهای یاجوج و ماجوج شهید می شود(مشابه یهودی برای، نبرد نهایی بین نیکی و بدی در روز قیامت )پس او مسیحای دردورنج نیست بلکه مسیحای جنگجویی است که مثل یک قهرمان می میرد وبه دنبال او مسیحای پیروز خاندان داوود می آید . این نگرش مسیحای دوگانه بیانگر دوگانگی بنیادی در مسیحا باوری یهودیت نیز هست (اما فقط به یهودیت محدود نمی‌شود )، قبل از ظهور مسیحا، بلایای کیهانی، طبیعی، و آشوبهای اجتماعی رخ می دهد.این مضمون یهودی، در مسیحیت به این اندیشه تغییر می‌یابد که دجال آزاد گذاشته می‌شودتا پیش از بازگشت مسیح و شکست نهائی بر جهان حکومت کند . بنابراین هر گاه دردها و مصائب شدید در بین مردم یهود مشاهده می‌شد. ممکن بود به عنوان فاجعه ی قبل از ظهور مسیح تلقی گردد. و اغلب هم همین گونه تلقی می‌شد (و در زبان تلمود« دردتولد» عصر مسیحا نام داشت ) و خبر از وصال قریب الوقوع مسیحایی می داد.

مفهوم وسیع تر مسیحاباوری به معنای‌آینده ای آرمانی لازم نیست که به معنی اعتقاده به یک ناجی خاص یا چهره ای رهائی بخش باشد . هر چند کتاب اشعیای نبی باب ۱۱و باب ۲ آیات ۲-۴ دنیایی آرام و آرمانی تحت حکومت خاندان داوود را مجسم می‌کند . متن نظیر آن کتاب میکاه نبی باب ۴، آیه ۴ حتی حاوی عناصرمعجزه آسای کمتری است و از سعادت زمینی سخن می‌گوید که در‌آن هر کس در زیر درخت انجیر خود زندگی می‌کند . اگر چه نگرش ارمیای نبی باب ۳۱، آیات ۳۰و آیات بعد؛ باب ۳۲، آیات ۳۶-۴۴را مقایسه کنید با« قلب جدید» و« قلب گوشتی» حرقیال نبی به جای قلب سنگی سابق (کتاب حزقیال نبی باب ۲آیه ۴، ‌باب ۱۱آیه ۱۹، باب ۱۸آیه ۳۱، باب ۳۲آیه ۹، باب ۳۶آیه ۲۶) اما از نظر او موهبت موعود این است که« از دروازه های این شهر [بیت المقدس]شاهان و شاهزادگانی وارد خواهند شد که بر تخت پادشاهی داوود نشسته‌اند و ارابه ها و اسبها آنها را به حرکت در می آورند» (کتاب حزقیال نبی باب ۱۷آیه ۲۵)آنچه در این متن قابل توجه است نه تنها آرمان این جهانی مطرح شده درآن و طرح بیت المقدس بعنوان شهر پرجنب جوش سلطنتی است، بلکه اشاره ای است که در آن به پادشاهان به صورت جمع صورت گرفته است . اندیشه یک پادشاه ناجی مسیحایی هنوز شکل نگرفته است .

در تعابیر بعدی و به ویژه تعابیر مدرن و سکولار مسیحاباوری، ‌اندیشه مسیحای شخصی به طور فزاینده جای خود را به عقیده ی «عصر مسیحایی» حاوی صلح، عدالت اجتماعی و عشق همگانی داده است . مفاهیمی‌که به راحتی می توانند به عنوان تحولات پیش رونده، لیبرالی،‌سوسیالیستی، آرمانی و حتی انقلابی مسیحاباوری سنتی،ایفای نقش کنند. از این روطرح یهودیت اصلاح طلب امریکا در فیلادلفیا (۱۸۶۹) به جای اعتقاد به مسیحای شخصی،‌ایمان خوش بینانه به ظهور یک دوره ی مسیحیایی را جایگزین نمود که ویژگی «آن یکپارچگی همه ی انسانها به عنوان فرزندان خدا در اعتراف به یک خدای واحد» بود و در« تریبون پیتزبورگ (۱۸۸۵)از ایجاد سلطنت راستی،عدالت، و صلح »سخن به میان آمد. به نظر میرسد ناامیدی قرن بیستم از اندیشه پیشرفت،حیات تازه ای به اشکال افراطی تر و آرمانی مسحاباوری داده است .

در دروه ی بین دو عهد،‌همان طور که شاهد بوده ایم عقاید و آموزه های مسیحایی به اشکال مختلف شکل گرفت . مسیحاباوری به طور فزاینده ای با معادشناسی ارتباط یافت و معاد شناسی قاطعانه تحت تاثیر مکاشفه گرایی واقع شد. در عین حال، امیدهای مسیحایی به طور فزاینده ای بر شخصیت یک منجی منفرد متمرکز گردید.در مواقع تنش و بحران، مدعیان مسیحا (یا طلایه داران و منادیانی که خبر از ظهور آنها می دادند ) اغلب به صورت رهبران شورش ظاهر می‌شدند . علاوه بر نویسنده ی کتاب اعمال (رسولان)باب ۵.جوزفوس فلاویوس نیز چند نمونه از این افراد را نام میبرد. علاوه بر این مسیحا دیگر نماد آمدن عصر جدید نبود، بلکه به نوعی انتظار می رفت که آن را تحقق بخشد از این رو« تدهین شده ی خداوند» به« ناجی و رهایی بخش» و کانون آموزه ها و امیدهای پرشورتر و حتی کانون« الهیات مسیحایی» تبدیل شد برای مثال مقایسه کنید با معانی ضمنی تفسیر پولس مقدس از کتاب اشعیای نبی باب ۵۲ آیه ۲۰و نجات دهنده ی [یعنی خدا]بر سرزمین اسرائیل وارد می‌شود و «نجات دهنده[یعنی مسیح]از سرزمین اسرائیل بر می خیزد»(کتاب رومیان،باب ۱۱آیه ۲۶)

نظر به اینکه بسیاری از یهودیان آواره تحت سلطه مسیحیان زندگی می‌کردند که آن هم به معنی آزار و شکنجه از سوی مسیحیان و فشار مبلغین مذهبی بود، مجادله های الهیاتی ناگزیر بر محور موضوعات مسیح شناسی ـ یعنی مسیحایی ـ متمرکز بود.(آیا عیسی مسیح، مسیحای موعود است؟چرا یهودیان از پذیرش او خودداری می‌کنند ؟آیا علت آن کوری نفسانی است یا شرارت اهریمنی ؟)چون در هر دو دین، تورات کتابی مقدس تلقی می‌شد، مجادله اغلب شکلی تفسیری به خود می‌گرفت (یعنی هر کدام مدعی تفسیر صحیح پیش گوئیهای مربوط به مسیحا در کتاب مقدس بود)[ به مجادلات، مقاله ای در باب مجادلات بین یهود و مسیحیت مراجعه کنیم .]علی القاعده مسیحا باوری یهودی هرگز امیدهای واقعی،تاریخی، ملی، و اجتماعی خود را رها نکرد و چندان تحت تاثیر ماهیت« معنوی» آموزه های مسیحیت قرار نگرفت .

مجادله گران مسیحی، از نخستین کلیسا گرفته تاقرون وسطی و پس از آن یهودیان را متهم به ماده گرایی پست و خشنی می نموده‌اند که باعث شده بود کتابهای مقدس کاتاسارکا را با چشم ظاهر بخوانند تا چشم باطن شگفت اینکه، یهودیان این انتقاد را تمجید می دانستند، زیرا از نظر آنها،در دنیایی رهایی نیافته که گرفتار جنگ، بی عدالتی، ظلم ، بیماری، گناه، و خشونت بود این ادعا که مسیحا آمده، کاملا بی معنی بود .در مناظره معروف بارسلونا (۱۲۶۳)، که به وسیله مبلغین مذهبی دومینیکن بر یهودیان تحمیل شد و در حضور جیمز اول پادشاه آراگون، برگزار گردید . سخنگوی یهودی، تلمودی و قبالی برجسته،( موسی ابن نحمن۱۰، ( حدود ۱۱۹۴ـ حدود ۱۲۷۰)، صرفا کتاب اشعیای نبی باب ۲آیه ۴را قرائت کرد اعلیحضرت مسیحی، علیرغم اعتقاد ایشان به این که مسیحا آمده، احتمالا امر دشواری است که ارتش خود را منحل و تمام جنگجویان خود را به خانه بفرستد تا شمشیرهای خود را به تیغه ی گاوآهن و نیزه ها را به داس بزنند.

در طول تاریخ یهودیت،بین دو نوع مسیحاباوری که قبلا به اختصار مطرح شدتنش وجود داشته است :نوع مکاشفه ای، با عناصر معجزه آسا و خارق العاده ای آن، و نوع «خودگرا»تر. در طول قرون وسطا مکاشفه های قدیمی و معمولا انتسابی و تفاسیر مسیحایی کتب مقدس استنساخ شدند و نمونه های جدیدی توسط رویابینان و شیفتگان مسیحا خلق شد.نگرش خاخامها حداقل نگرش رسمی آنان معقول تر و سنجیده تر بود چرا که تعداد زیادی از طغیانهای مسیحایی به فاجعه یعنی سرکوبی بی رحمانه به وسیله ی حاکمان غیر یهودی منتهی شده بود. مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می ترسد و تردید های خاخامها (که احتمالا ناشی از تجربه تلخ شورش بار کوخبا بود ) در تفسیر وعظ گونه‌کتاب غزل غزلها باب ۲آیه ۷، نمودی روشن یافت؛ من از شما، شما دختران بیت المقدس می خواهم عشق مراتحریک نکرده و اورابیدار نکنید تااینکه او بخواهد . این آیه حاوی شش دستور برای اسرائیل است: علیه حکومتهای این جهان شورش نکنند، به زور برپایان روزها تاکید نکنند…وبرای بازگشت به سرزمین اسرائیل به زور متوسل نشوند. در سطح بسیاری نظری تر ، قبلا یکی از بزرگان تلمود این چنین اظهارنظر نموده بود که هیچ تفاوتی بین این عصرو آن عصر مسیحا وجود ندارد جز ظلم حکومتهای کافر نسبت به اسرائیل [که پس از آنکه اسرائیل مجددا آزادی خود را به وسیله ی یک پادشاه مسیحا به دست آورد، به پایان خواهد رسید]

موسی بن میمون (۸/۱۱۳۵-۱۲۰۴ )،‌مرجع بزرگ قرون وسطا و فیلسوف و متاله،‌هر چند که در مجموعه ی اصول دین، ایمان به ظهور مسیحا را نیز برشمرده است، اما همانگونه که در زیر می آید، در اصول قانونی خود با احتیاط حکم کرده است : «نگذارید کسی تصور کند که پادشاه مسیحا باید علائم یا معجزاتی را نشان دهد و نگذارید کسی تصور کند که در دروه ی مسیحا باید روند عادی امور تغییر می‌کند یا نظام طبیعت دگرگون می‌شود… آنچه که کتاب مقدس در این خصوص می‌گوید بسیار مبهم است، و فرزانگان ما [نیز]هیچ روایت روشن و صریحی در خصوص این مسائل ندارند . بیشتر[پیش بینی ها و ورایتها ]حکایت و داستان است، که مفهوم واقعی آنها فقط پس از وقوع حادثه آشکار می‌شود، پس از این جزییات، جزء اصول دین نیست و نباید وقت خود را بر سر تفسیر آنها یا محاسبه ی تاریخ ظهور مسیحا تلف کرد، زیرا این مسائل نه ما را به عشق الهی رهنمون می‌شوند و نه باعث ترس از او» .(تورات میشنه،باب پادشاهان آیات ۱۱و۱۲)

در زمان زندگی خود ابن میمون جنشهایی مسیحایی در نقاطی از دیاسپورا۱۲ رخ دادو او به عنوان رهبر نسل آگاه خویش یابد نهایت تلاش خود را بکار می‌بست تا بدون جریحه دار کردن احساسات مسیحایی مومنین، با تبیلغ دقیق روش عاقلانه تر خود .(مثل آنچه در رساله ی یمن و رساله ی احیای مردگان بیان شده است )، مانع از وقوع فجایع و شورشها گردد. با وجود این، آرزوی مسیحا و تصورات مکاشفه ای که در اثر آزارها ورنجها بر انگیخته می‌شد، همچنان گسترش می‌یافت و باعث مشتعل شدن شورشهای مسیحایی می گردید.در خصوص مدعیان مسیحاـ‌ شبه مسیحا یا پیام آورانی که خبر از ظهور نجات دهنده می دانند ـ هیچ کمبودی وجود نداشت، به شرط آنکه مردم با روشهای مناسب (مانند ریاضتهای ناشی از ندامت)خود را آماده می‌کردند.

مهم نیست که عقاید و امیدهای مسیحایی، مکاشفه ای بودند یا معقول تر، مربوط به آشوب پرهیجان بودند یا تعصب خداشناسانه، به هرحال به بخش اساسی دین یهود و تجربه ی حیات و تاریخ یهود تبدیل شده بودند. ممکن است برخی متون مکاشفه ای را بسیار خیالی دانسته،رد کنند، اما میراث پیشگوئی مسیحایی مورد قبول همگان بود. نه تنها در شکل مذکور آن در تورات بلکه حتی به طور قطعی تر در شکل گیری متعاقب آن در قالب خاخامها.

شاید بتوان گفت موثرترین عامل، تاکید مداوم بر عقاید مسیحایی (گرد هم آمدن تبعیدیان، احیای سلطنت خاندان داوود، بازسازی بیت المقدس و معبد سلیمان ) در آداب دینی روزمره، در شکرانه ای که پس از هر غذاخوانده می‌شود وبه ویژه در دعاهای روز سبت و روزهای مقدس بود. این تنها مورد در تاریخ ادیان نیست که نشان می دهد چگونه کتاب دعا و آداب دینی می تواند بیش از رساله های خداشناسی تاثیر یا نفوذ داشته باشد .

جنبشهای مسیحایی در طول قرون وسطا ملازم تاریخ یهودیت بودند، و احتمالا بسیار بیشتر از آن تعدادی هستند که از طریق وقایع نامه ها، فتاوی خاخامها، ودیگر منابع فرعی به اطلاع ما رسیده است . بسیاری از آنها پدیده های داخلی کوتاه مدت بودند. هر جنبش معمولا پس از سرکوبی آن به وسیله ی مقامات یا ناپدید شدن (یا اعدام) رهبر مربوطه به تدریج محوشد . دراین نظر،جنبش به وجود آمده به وسیله ی شابیتای تسوی۱۳، مدعی مسیحا در قرن هفدهم،‌نمونه ای استثنایی است . در ایران وجود جنبشهای مسیحایی از جنبش ابو عیسی اصفهانی و مرید او، یودغان۱۴ در قرن هشتم تا جنبش دیوید آلروی۱۵ (مناحم الدجی۱۶) در قرن دوازدهم به اثبات رسیده است .ابوعیسی، که خود را مسیحای متعلق به خاندان یوسف می دانست به طوری شایسته در جنگ بانیروهای عباسی کشته شد . وی با ده هزار تن از پیروان خود بر آنها تاخت، حال آنکه دیوید آلروی(که به خوبی از داستان خیالی دیسرایلی۱۷ می توان او را شناخت ) شورشی راعلیه سلطان به راه‌انداخت . در قرنهای یازدهم و دوازدهم در غرب اورپا، به ویژه در اسپانیا چندین مدعی مسیحایی، ظهور کرد. سپس تحت تاثیر قباله۱۸، فعال گرایی مسیحایی مرموز تر و حتی سحر آمیز تر گردید فعال گرایی معنوی هنگامی‌که تمام راههای واقع بینانه و عملی ابراز آن بسته می شود به راحتی تبدیل به فعال گرایی سحر آمیز می‌شود و افسانه ی یهود از بزرگانی سخن می‌گوید که پذیرفتند با ریاضتهای شدید، مراقبات خاص،‌و افسونهای قبالی گرایانه، ظهور مسیحا را تسریع نمایند این افسانه ها که معروفترین آنها مربوط به یوسف دلارینا۱۹ است، معمولا با به دام افتادن استاد به وسیله ی نیروهای اهریمنی که به دنبال شکست آنها بود، خاتمه می‌یابد.

برای شناخت کامل جنبشهای مختلف مسیحایی،‌باید شرایط تاریخی خاص و فشارهای خارجی و تنشهای داخلی را که به وقوع آنها کمک کرده، با دقت، تک تک، و با جزئیات تمام بررسی کرد. سرنوشت مشترک یهود که در همه جا به عنوان اقلیتی منفور و مورد ایذاء و اذیت بودند و در محیطی خصمانه و در عین حال دارای همان فرهنگ دینی و امید به مسیح موعود زندگی می‌کردند، چارچوبی کلی را فراهم میکند؛ با وجود این،‌قطعا برای تبیین جنبشهای خاص مسیحایی کافی نیست.پدیده ی خروج گروههای کوچک و بزرگ یهود از کشورهای موطن خود در دیاسپورا . جهت سکونت در سرزمین مقدس .مؤید حضور دائم تحرکهای

پی نوشت ها :
۱.Antiochus IV
۲.Barkokhba
۳.Pesher
۴.midrash
۵.فرآیند بنابر روایت تورات،پسر دوم حضرت یوسف [مترجم ]=Ephraim
۶.The Battle of Armageddon
۷.شهر پیتزبورگ در ایالت پنسیلوانیای امریکا [مترجم]= Pittsburgh
۸.مورخ یهودی [مترجم]= Josephus Flavius
۹.Kata Sarka
۱۰.Moses Nahmanides.
۱۱. Moses Maihmonides(mosheh ben maiman)
۱۲.Diaspora
۱۳.Shabbetai Tsevi
۱۴.Yudghan
۱۵.David Alroy
۱۶.Menahemal-Duji
۱۷.بنجامین اسرائیلی،نویسنده و دولتمرد انگلیسی [مترجم]=Disraeli
۱۸.Qobalah
۱۹.Yosef Della Reyna
۲۰.Diaspora
۲۱.Lurianic
۲۲.Safad
۲۳.Salvator Salvandus
۲۴.lurianism
۲۵.این باور که رستگاری فقط از راه ایمان امکان پذیر است [مترجم ]=antinomianism.
۲۶.Martin Buber
۲۷.Emst Bloch
۲۸.Hasidism
۲۹.Besht
۳۰. ezerپ elben Eli پ Yisra
۳۱..Gershom Scholem
۳۲. مبارزه ی نهایی بین نیکی و بدی در پایان جهان (مترجم) = Armageddon
۳۳.Yorn Kippur
۳۴. Temple Mount
۳۵.Avraham Yitshagkook
۳۶.Cohen,Gerson D
.۳۷لقب اعقاب یهودیان مناطق شرقی و مرکزی اروپا (مترجم).
۳۸.LeoBaeck
۳۹.Max Kreutzberger
۴۰.Friedmann,H.G
۴۱.Klausner,Joseph
۴۲.Mowinckel,Gershom
۴۳.G.W- Ahderson
,۴۴.Scholem,Gershom
۴۵.Silver,A.H.A.
۴۶.Werblowsky
۴۷.Samuel Eminger,Ben- SassonH.H
۴۸.R.j.zwiwerblowsky