موعود پایگاه اینترنتی موعود
مسجد اعظم کوفه یکى از کهنترین اماکن زیارتى منتسب به حضرت بقیه اللَّه علیه السلام مىباشد. مرکز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس کلاسهاىآموزش قرآن و محل اقامهى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مىباشد. مسجد کوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود علیه السلام به هنگام ظهور آن را منهوم کرده، به پایههاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در کنار آن بنیاد مىنهد.
مسجد اعظم کوفه یکى از کهنترین اماکن زیارتى منتسب به حضرت بقیه اللَّه علیه السلام مىباشد.
مرکز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس کلاسهاىآموزش قرآن و محل اقامهى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مىباشد.
مسجد کوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود علیه السلام به هنگام ظهور آن را منهوم کرده، به پایههاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در کنار آن بنیاد مىنهد.
سیماى مسجد کوفه از منظر، آیات، روایات. حوادث تاریخى و تشرف نیک بختان به محضر آن کعبه مقصود، در این نوشتار در حد توان ترسیم گشته است.
مرکز دادرسى آن امام نور در هنگامهى ظهور
روزگارى مسجد اعظم کوفه مرکز داورى و دادرسى مولاى متقیان امیر مومنان علیه السلام بود به هنگام ظهور نیز مرکز داورى و دادرسى فرزند برومنداش حضرت بقیه اللَّه علیه السلام خواهد بود.
۱. ششمین امام نور در این رابطه مىفرماید:
دارُ مُلِکِه الکُوفَهُ وَ مَجلِسُ حُکمِهِ جامِعُها.(۱)
مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت و دادرسى او مسجد اعظم کوفه مىباشد.
پایگاه تبلیغاتى امام زمان علیه السلام
روزگارى شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم کوفه پیروان منبر امیر بیان، مولاى متقیان علیه السلام گرد آمده، از بیانات درُر بارش کسب نور مىکردند(۲)، در هنگامى ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد آمده از سخنان گهر بارش فیض مىبرند.
۲. امام صادق علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
کأنّى اَنظُرُ اِلىَ القائِمِ عَلى مِنبَر الکُوفَهِ وَ حَولَهُ اصحابُهُ، ثَلاثُ مائَه و ثَلاثَه عَشَرَ رَجُلا عِدَّهَ اهلِ بَدر، وَ هُم اَصحابُ الألوِیَه، و هُم حُکّامُ اللَّهِ فى أرضِهِ عَلى خَلقِهِ.(۳)
گویى به سوى قائم علیه السلام مىنگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه قرار گرفته، تعداد ۳۱۳ تن یاراناش در اطراف او حلقه زدهاند. که پرچم داران و فرمان روایان خداوند برفراز گیتى در میان بندگان خداىاند.
۳. امام باقر علیه السلام در همین رابطه مىفرماید:
یَدُخُل المَهدَىُّ علیه السلام الکوفُوفَه وَ بها ثَلاثُ رایات قَد اضطَرَبَت، فَیَصطفّوُا لَهُ و یَدخُلُ حَتّى یَاتِىَ المِنبَرَ، فَیخطُبُ فَلا یَدرىِ النّاسُ ما یَقوُلُ مِنَ البُکاء.(۴)
مهدى علیه السلام وارد کوفه مىشود سه گروه درگیر در یک صف براى او گرد آیند، او بر فراز منبر قرار گرفته، خطبه مىخواند، مردم آن قدر اشک شوق مىریزد که متوجه سخنان او نمىشوند.
۴. ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق علیه السلام در ناحیهى کوفه بودم. در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو رکعت نماز گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یکى از آنها محل قبر امیر الؤمنان علیه السلام و دیگرى محل نهادن سر مقدس امام حسین علیه السلام بود، اما سّومى:
و الثّالِثُ مَوضِعُ القائِمِ علیه السلام.(۵)
سومى محل منبر حضرت قائم علیه السلام بود.
ستاد اقامه جمعه و جماعت حضرت بقیه اللَّه علیه السلام
روزگارى مسجد کوفه محل برگزارى جمعه و جماعت میر هدایت، شاه ولایت، حضرت على علیه السلام بود، روزگارى بس دراز نیز محل اقامهى جمعه و جماعت آخرین سفیر الهى خواهد بود.
۵. امیرمؤمنان علیه السلام در یک خطبهى طولانى به تفصیل از ویژگیهاى مسجد کوفه سخن گفته مىفرماید:
اى اهل کوفه خداوند به شما نعمتهایى عطا فرموده که به هیچ کس عطا نکرده است. از برترى محل برگزارى نماز شما این است که اینجا خانهى آدم، خانهى نوح، خانهى ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر علیه السلام بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.
سپس در ادامه فرمود:
وَلَیأتِیَنَّ عَلَیهِ زَمان یَکوُنُ مُصَلَّى المَهدَىّ علیه السلام مِن وُلدى و مُصَلّى کُلِّ مؤمِنٍ. و لا یَبقى عَلىَ الاَرضِ مُؤمِنٌ اِلاّ کانَ بهِ، او حَسنَّ قَلبُهُ اِلَیه.(۶)
براى مسجد کوفه زمانى فرا مىرسد که محل برگزارى نماز حضرت مهدى علیه السلام از تبار من، محل عبادت هر مؤمن مىشود. هیچ مؤمنى در روى زمین نمىماند جز این که به این مسجد بیاید، یا قلب اش براى این مسجد پربزند.
۶. امیرمؤمنان علیه السلام گشت و گزارى در سرزمین فعلى نجف داشتند، از توسعهى روز افزون کوفه صحبت کردند و فرمودند:
در سرزمین حیره(۷) مسجدى با ۵۰۰ در ساخته مىشود که نمایندهى حضرت قائم علیه السلام در آن نماز مىگذارد، زیرا مسجد کوفه براى آنها گنجایش نخواهد داشت.
و در آن دوازده امام عادل، امامت مىکند.
راوى پرسید: آیا مسجد کوفه گنجایش آن همه جمعیت را مىخواد داشت؟
فرمود:
تُبنى لَهُ اَربَعُ مَساجِدَ، مَسجِدُ الکوُفَهِ اَصغَرُها و هذا و مَسجِدان فى طَرَفىِ الکُوفَه مِن هذَا الجانَبَ.(۸)
براى آن حضرت چهار مسجد ساخته مىشود که مسجد کوفه کوچکترین آنها خواهد بود، و این مسجد (مسجد حیره با ۵۰۰ در) و دو مسجد در دو طرف کوفه، از این سمت. (با دست مبارک اشاره فرمودند به سوى بصره و نجف).
۷. امام صادق علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
اذا قامَ قائَمُ آلِ مُحمّدٍ علیه السلام بَنى فى ظَهرِ الکُوفَه مَسجِداً لَهُ اَلفُ بابٍ، و اتّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الکوُفَهِ بِنَهرى کربَلا.(۹)
هنگامى که قائم آل محمد علیه السلام قیام کند در پشت کوفه مسجدى تاسیس مىکند که ۱۰۰۰ در دارد و خانههاى کوفه به دو رود کربلا متصل مىشود.
توسعهى مسجد اعظم کوفه
نخستین بنیانگذار مسجد کوفه حضرت آدم علیه السلام مىباشد و در گذشته خیلى وسیعتر از ساختمان فعلى آن بوده است.
۸. امیرمؤمنان علیه السلام در مقابل درب مسجد مىایستاد. تیرى در چلّهى کمان نهاده پرتاب مىکرد، تیر در میان خرما فروشها مىافتاد، مىفرمود:
تا آنجا جز و مسجد بوده است و مىفرمود:
قَد نَقَصَ مِن اساسِ المِسجِدِ مِثلُ ما نَقَصَ فى تَربیعهِ.(۱۰)
از اساس مسجد به مقدارى کم از مربّع شدن آن کاسته، کم شده است.(۱۱)
۹. حذیفه بن یمان گوید:
به مقدار ۱۲۰۰۰ ذراع از مساحت آن کم شده است.(۱۲)
۱۰. مفضل گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، هنگامى که در آخر بازار سرّاجها، به طاق زیّاتین رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود:
انِزِل، فَاِنَّ هذا الموَضِعَ کانَ مَسجَدَ الکوُفَهِ الَاوَّلر الَّذى خَطّهُ آدَمُ علیه السلام و اَناَ اکرَهُ اَن اَدخُلَهُ راکِباً.(۱۳)
پیاده شو، زیرا اینجا جز و نخستین مسجد کوفه است که حضرت آدم علیه السلام آن را طرح ریزى کرده بود، من دوست ندارم که سواره وارد شوم.
پرسیدم: چه کسى آن را تغییر داد؟
فرمود: نخستین دگرگونى آن در هنگامهى طوفان رخ داد، سپس کسان کسرى، (۱۴) بعداً نعمان(۱۵) و بعدها زیاد (ابن ابیه) آن را تغییر دادند.
۱۱. سابق بربرى گوید: دیدم که امیرمؤمنان علیه السلام مسجد کوفه را وجب به وجب تا طاق زیاتها بنیاد نهاد.(۱۶)
و این دقیقا منطبق مىشود با آخر بازار سراجها که در حدیث پیشین از امام صادق علیه السلام نقل کردیم.
۱۲. امام صادق علیه السلام فرمود:
اِنَّ القائِمَ علیه السلام اِذا اقامَ رَدَّ البَیتَ الحَرامَ الى اساسَه، وَ رَدَّ مسجدَ رسُولِ اللهَ صلّى اللهُ علیه وآله وسلّم الى اساسِهِ، و رَدَّ مسجِدَ الکوُفَه الى اساسهِ.(۱۷)
۱۳. امام باقر علیه السلام در فرازى از یک حدیث طولانى مىفرماید:
اذا قامَ القائِمُ علیه السلام دَخَلَ الکوُفَهَ و امَرَ یهدَم المَساجِدِ الاَربَعَهِ حَتّى یَبلُغَ اَساسَها.(۱۸)
هنگامى که قائم علیه السلام قیام کند وارد کوفه مىشود و فرمان مىدهد که چهار مسجد را ویران کنند تا به پایههاى نخسین برگردد.
۱۴. امیرمؤمنان علیه السلام در مسجد کوفه خطاب به مسجد کوفه فرمود:
واى بر کسى که ترا ویران کند واى بر کسى که مقدمات ویرانى ترا فراهم سازد واى بر کسى که ترا با آجر بسازد و قبلهى حضرت نوح را تغییر دهد.
و در پایان فرمود:
طوُبى لِمَن شَهِدَ هِدمَکَ مَعَ قائِمِ اَهلِ بَیتى، اُولئکَ خَیارُ الاُمَّهِ مَعَ اَبرارِ العَترهِ.(۱۹)
خوشا به حال کسى که ویران کردن ترا در حضور قائم اهل بیت من درک کند. آنان برگزیدگان امت در محضر نیکان عترت هستند.
در این حدیث شریف از دگرگون شدن قبلهى حضرت نوح علیه السلام گفت و گو شده، در این رابطه علامه مجلسى (طاب ثراه) تحقیق بسیار ارزشمندى داردند، علاقهمندان به دائره المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمایند.(۲۰)
۱۵. امیرمؤمنان علیه السلام در حدیث دیگرى در این رابطه مىفرماید:
اما اِنَّ قائمَنا اِذا قامَ کسَرَهُ و سَوّى قِبلَتَهُ.(۲۱)
چون قائم ما علیه السلام قیام کند، مسجد کوفه را در هم مىکوبد و قبلهى آن را صلاح مىفرماید.
کلاسهاى قرآن در مسجد کوفه
در احادیث فراوانى از تاسیس پایگاههاى آموزش قرآن در مسجد کوفه بحث شده که به چند نمونه از آنها اشاره مىشود:
۱۶. امام صادق علیه السلام مىفرمایدک
کیفَ اَنتُم لَو ضَرَبَ اَصحابُ القائِمِ علیه السلام الفَطیطَ فى مَسجِدِ کوُفانَ، ثُمَّ یُخرَجُ اِلَیهِمُ المِثالُ المُستَأنَفُ، اَمرٌ جَدیدٌ عَلَى الَرَبِ شَدیدٌ.(۲۲)
چگونه خواهید بود هنگامى که اصحاب قائم علیه السلام در مسجد کوفه خیمه زده، (قرآن را) به شیوهى جدید عرضه مىدارند، شیوهاى تازه که (آموزش و یا پذیرش آن) بر عرب دشوار است.
منظور از شیوهى جدید آموزش قرآن به ترتیب نزول آیات است، چنان که در احادیث دیگر به آن اشاره شده:
۱۷. امیرمؤمنان علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
کَاَنّى اَنظُرُ اِلى شیعَتنا بمسجِدِ الکُوفَهِ، قَد ضَرَبُوا الفَساطیطَ یُعَلّموُنَ النّاسَ القُرانَ کَما اُنزِلَ.(۲۳)
پی نوشت‌ها
(۱) بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۱.
(۲) سید رضى (متوفاى ۴۰۶ ه.ق) گزیدهاى از خطبهها امیر مومنان علیه السلام برفراز منبر مسجد کوفه را در کتاب بى نظیر (نهج البلاغه) گرد آورده است.
(۳) بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶؛ تاریخ الکوفه، ص ۱۰۰.
(۴) روضه الواعظین، ج۲، ص ۲۶۳؛ کشف الغّمه، ج ۲، ص ۴۶۳.
(۵) بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۴۶؛ فرحه الغرىّ، ص ۲۱؛ کامل الزیارات، ص ۳۴.
(۶) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ امالى شیخ صدوق، ص ۱۸۹؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۷.
(۷) شهرى بود در سرزمین فعلى نجف به فاصلهى سه میل از کوفه (معجم البلدان، ج ۲، ص ۳۲۸).
(۸) تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۴؛ تاریخ الکوفه، ص ۹۹.
(۹) ارشاد شیخ مفید. ج ۲، ص ۳۸۰؛ غیبت شیخ طوسى، ص ۴۶۸؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۵؛ کشف الغمه، ج ۲. ص ۴۶۴؛ الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۵۳، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۰؛ اعلام الورى، ج ۲، ص ۲۸۷؛ الخرائج و الجرائح، ج ۳، ص ۱۱۷۶.
(۱۰) کافى، ج ۳، ص ۴۹۲؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۸.
(۱۱) منظور این است که مسجد کوفه به صورت مربع بوده، به قدرى از آن کم شده که اکنون به صورت مستطیل در آمده است.
(۱۲) المزارالکبیر، ص ۱۲۹؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۶.
(۱۳) کافى، ج ۸، ص ۲۳۴؛ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۵؛ الفقیه، ج ۱، ص ۱۴۸تفسیر عیاشى. ج ۲، ص ۱۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۵؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۰؛ بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۳۳۱؛ ج ۱۰۰، ص ۳۸۶؛ تفسیر برهان، ج ۵، ص ۱۳۰.
(۱۴) کسرى به سلاطین ایران گفته مىشد.
(۱۵) منظور از نعمان، (نعمان بن منذر) است. (مرآه العقول، ج ۲۶، ص ۲۹۶).
(۱۶) بحار الانوار، ج ۳۴، ص ۳۵۲.
(۱۷) تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۴۵۲.
(۱۸) غیبت شیخ طوسى، ص ۴۷۵؛ منتخب الانوار المضیه، ص ۱۹۴؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۷؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۳؛ ج ۸۳، ص ۳۵۳؛ ج ۱۰۴، ص ۳۳۲.
(۱۹) غیبت شیخ طوسى، ص ۴۷۳، اثبات الهداه، ج ۳ ص ۵۱۶؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۲.
(۲۰) بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۴ – ۴۳۱.
(۲۱) غیبت نعمانى، ص ۳۱۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۴؛ ج ۹۲، ص ۵۹.
(۲۲) غیبت نعمانى، ص ۳۱۹؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۵.
(۲۳) غیبت نعمانى، ص ۳۱۸، بحار الانوار، ج ۵۲. ص ۳۶۴.
نویسنده: علی اکبر مهدی پور