موعود پایگاه اینترنتی موعود
مدتهاست که کارشناسان جمعیت نسبت به کاهش زاد و ولد و پیر شدن جمعیت کشور هشدار می دهند. با ادامه وضع فعلی کشور در آینده نیروی کار به حد کافی نخواهد داشت؛ اخیرا موسسه یورومونتیور در گزارشی جامع به پیر شدن شدید جمعیت ایران تا سال ۲۰۳۰ پرداخته است که در این گزارش به بررسی آن می پردازیم.
به گزارش موعود مدتهاست که کارشناسان جمعیت نسبت به کاهش زاد و ولد و پیر شدن جمعیت کشور هشدار می دهند. آنها معتقدند که سیاست های کنترل جمعیت دیگر کارساز نبوده و باید خانواده ها تشویق شوند که فرزند بیشتری داشته باشند. با ادامه وضع فعلی کشور در آینده نیروی کار به حد کافی نخواهد داشت؛ تهدیدات امنیتی به بار خواهد آمد و بافت فرسوده جمعیتی کارایی اقتصادی نداشته و بیشتر مصرف کننده خواهد بود تا تولید کننده. این درحالیست که منابع مختلف داخلی و خارجی بر این امر گواهی می دهند.
بانک جهانی در گزارش اخیر خود موسوم به «گزارش توسعه جهانی» نسبت به سرعت بالای پیر شدن جمعیت در ایران هشدار داده است. بانک جهانی می‌گوید ایران، هند، سنگاپور و تایلند در آینده نزدیک با پیری شدید جمعیتی مواجه خواهند شد. بر اساس پیش بینی بانک جهانی نمره ایران در شاخص وابستگی سالخوردگی تا سال ۲۰۵۰ پنج برابر خواهد شد. این به آن معناست که نسبت جمعیت غیرفعال ایران به جمعیت فعال طی ۳۸ سال آینده ۵ برابر می‌شود. زمانی که نمره کشوری در این شاخص بالا باشد یعنی این که جمعیت فعال کشور برای تامین نیازهای افراد سالخورده باید بار زیادی را تحمل کند.
اخیرا موسسه یورومونتیور در گزارشی جامع به پیر شدن شدید جمعیت ایران تا سال ۲۰۳۰ پرداخته است.
مقام معظم رهبری و نیز مراجع تقلید بارها در مورد پیر شدن جمعیت و لزوم افزایش زاد و ولد در ایران هشدار داده و خواستار برنامه ریزی های کلان در این مورد شده‌اند. در این مجال ضمن بازگویی برخی از بیانات مقام معظم رهبری در مورد لزوم توجه مردم و مسئولین به موضوع جمعیت نمودارهای تحلیلی گزارش موسسه یورو مونیتور را بررسی می نماییم.
در دیدار با کارگزاران نظام ۱۳۹۱/۰۵/۰۳:
من این را همین جا عرض بکنم؛ جمعیت جوان و بانشاط و تحصیل کرده و باسواد کشور، امروز یکى از عامل هاى مهم پیشرفت کشور است. در همین آمارهائى که داده می‌شود، نقش جوان هاى تحصیل کرده و آگاه و پرنشاط و پرنیرو را مى بینید. ما باید در سیاست تحدید نسل تجدید نظر کنیم. سیاست تحدید نسل در یک برهه اى از زمان درست بود؛ یک اهدافى هم برایش معین کردند. آنطورى که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمىِ این قسمت تحقیق و بررسى کردند و گزارش دادند، ما در سال ۷۱ به همان مقاصدى که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم. از سال ۷۱ به این طرف، باید سیاست را تغییر می دادیم؛ خطا کردیم، تغییر ندادیم.
امروز باید این خطا را جبران کنیم. کشور باید نگذارد که غلبه نسل جوان و نماى زیباى جوانى در کشور از بین برود؛ و از بین خواهد رفت اگر به همین ترتیب پیش برویم؛ آنطورى که کارشناس ها بررسى علمى و دقیق کردند. اینها خطابیات نیست؛ اینها کارهاى علمى و دقیقِ کارشناسى شده است. اگر چنانچه با همین وضع پیش برویم، تا چند سال دیگر نسل جوان ما کم خواهد شد – که امروز قاعده ى جمعیتى ما جوان است – و به تدریج دچار پیرى خواهیم شد؛ بعد از گذشت چند سال، جمعیت کشور هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ چون پیرى جمعیت با کاهش زاد و ولد همراه است. یک زمانى را مشخص کردند و به من نشان دادند، که در آن زمان، ما از جمعیت فعلى مان کمتر جمعیت خواهیم داشت. اینها چیزهاى خطرناکى است؛ اینها را بایستى مسئولین کشور بجد نگاه کنند و دنبال کنند. در این سیاست تحدید نسل حتماً بایستى تجدیدنظر شود و کار درستى باید انجام بگیرد .این مسئله افزایش نسل و اینها جزو مباحث مهمى است که واقعاً همه مسئولین کشور – نه فقط مسئولین ادارى – روحانیون، کسانى که منبرهاى تبلیغى دارند، باید در جامعه درباره ى آن فرهنگ سازى کنند؛ از این حالتى که امروز وجود دارد – یک بچه، دو بچه – باید کشور را خارج کنند. رقم صد و پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند – و درست هم هست – ما باید به آن رقم ها برسیم.
در دیدار با مسئولان نظام جمهورى اسلامى ایران ۱۳۹۰/۰۵/۱۶:
تجربه متراکم در قانون گذارى، در اجرا، این هم جزو نقاط درخشان کشور است. جمعیت کشور، هفتاد و پنج میلیون. البته بنده همین جا عرض بکنم؛ من معتقدم که کشور ما با امکاناتى که داریم، می تواند صد و پنجاه میلیون نفر جمعیت داشته باشد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیرى که می خواهد براى متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد!
در اجتماع بزرگ مردم بجنورد ۱۳۹۱/۰۷/۱۹:
یکى از مهمترین موجودى هاى با ارزش ما، همین نسل جوانِ تحصیل کرده است. نسل جوان تحصیل کرده، هم شجاعت دارد، هم امید دارد، هم نشاط و تحرک دارد. من همین جا در داخل پرانتز عرض بکنم؛ یکى از خطاهائى که خود ما کردیم – بنده خودم هم در این خطا سهیمم – این مسئله ى تحدید نسل از اواسط دهه ى ۷۰ به این طرف باید متوقف می‌شد. البته اوّلى که سیاست تحدید نسل اتخاذ شد، خوب بود، لازم بود، لیکن از اواسط دهه ى ۷۰ باید متوقف می‌شد. این را متوقف نکردیم؛ این اشتباه بود. عرض کردم؛ مسئولین کشور در این اشتباه سهیمند، خود بنده حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خداى متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد. نسل جوان را باید حفظ کرد. با این روند کنونى اگر ما پیش برویم – من چندى پیش هم در ماه رمضان در سخنرانى گفتم – کشور پیر خواهد شد .خانواده ها، جوان ها باید تولید مثل را زیاد کنند؛ نسل را افزایش دهند. این محدود کردن فرزندان در خانه ها، به این شکلى که امروز هست، خطاست. این نسل جوانى که امروز ما داریم، اگر در ده سال آینده، بیست سال آینده و در دوره ها و مرحله هاى آینده ى این کشور بتوانیم آن را حفظ کنیم، همه ى مشکلات کشور را اینها حل می‌کنند؛ با آن آمادگى، با آن نشاط، با آن شوقى که در نسل جوان هست، و با استعدادى که در ایرانى وجود دارد. پس ما مشکل اساسى براى پیشرفت نداریم.
در دیدار با جوانان استان خراسان شمالى ۱۳۹۱/۰۷/۲۳:
حد زاد و ولد در جامعه ما چیست؟ من اشاره کردم؛ یک تصمیمِ زمان دار و نیاز به زمان و مقطعى را انتخاب کردیم، گرفتیم، بعد زمانش یادمان رفت .مثلاً فرض کنید به شما بگویند آقا این شیر آب را یک ساعت باز کنید. بعد شما شیر را باز کنى و بروى. ماها رفتیم، غافل شدیم؛ ده سال، پانزده سال. بعد حالا به ما گزارش می دهند که آقا جامعه ما در آینده نه چندان دورى، جامعه پیر خواهد شد؛ این چهره جوانى که امروز جامعه ایرانى دارد، از او گرفته خواهد شد. حد زاد و ولد چقدر است؟
آیت الله ناصر مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید نیز معتقدند رشد جمعیت کشور باید افزایش پیدا کند. ایشان می فرمایند: «ترویج فرهنگ غرب در جامعه یکی دیگر ازدلایل کمی جمعیت است. غربی ها می‌گویند فرزند کمتر زندگی بهتر و برای رهایی از مسوولیت خود و مخارج بچه ها اقدام به نگهداری حیوانات در منزل می‌کنند»
تحلیل یورومانیتور از تغییرات جمعیتی ایران تا سال ۲۰۳۰
در سال ۲۰۳۰ جمعیت ایران به ۹/۸۹ میلیون نفر خواهد رسید که نسبت به سال ۲۰۱۰ به مقدار ۸/۱۹ درصد رشد خواهد داشت. مهمترین جنبه این رشد جمعیتی انفجار جمعیت ۴۰ سال به بالا تا ۱۰۸ درصد خواهد بود.
در سال ۲۰۳۰ تعداد ۲/۲۶ میلیون نفر از مردم ایران بین ۳۵ تا ۵۰ سال سن خواهند داشت که تقریبا یک نفر از هر سه نفر ایرانی را شامل می‌شود. در سال ۲۰۳۰ تعداد افراد ۰ تا ۷ ساله و نیز ۱۶ تا ۳۴ ساله نسبت به سال ۲۰۱۰ کاهش چشمگیری خواهد داشت.
این تصویر تغییرات ساختار سنی جمعیت در طول زمان را توضیح می دهد. هر نقطه تعداد افراد در یک گروه سنی خاص را در یک سال معین نشان می دهد. نقاط قرمز پر رنگ بیشترین تمرکز جمعیتی سن خاصی را در یک سال مشخص نشان می دهد. در حالی که نقاط آبی پر رنگ نشان دهنده کمترین تراکم جمعیتی است. نقاط قرمز رنگ نشان دهنده افراد ۳۵ تا ۵۰ ساله در ایران در ۲۰۳۰ هستند. با توجه به این نمودار واضح است که جمعیت ایران به سرعت در حال حرکت به سمت پیر شدن است.
انتظار می رود که جمعیت ایران در سال ۲۰۱۶ به ۸۰ میلیون نفر برسد که دو برابر جمعیت ایران در سال ۱۹۸۰ خواهد بود. نرخ رشد جمعیت در هر دهه نسبت به دهه قبل به شدت در حال کاهش است. در دهه ۸۰ نرخ رشد جمعیت سالانه ۹/۳ درصد بود در حالی که این نرخ رشد در ۲۰۲۰ به حدود ۰.۸ درصد خواهد رسید. با پایین رفتن نرخ تولد تعداد ایرانیانی که ۰ تا ۷ سال سن خواهند داشت مابین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ به طرز چشمگیری پایین خواهد رفت.
تعداد افراد ۱۶ تا ۳۴ ساله در ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۰ به دلیل کاهش زاد و ولد در دهه ۹۰ به شدت پایین می آید. آمار تولد در سال ۲۰۰۰ به مقدار ۸/۳۰ درصد پایین تر از آمار سال ۱۹۹۰ بوده است. برعکس تمامی‌گروه های سنی بالاتر از ۳۴ سال در بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ افزایش خواهند یافت که بیشترین افزایش را در افراد ۴۰ تا ۵۰ ساله خواهیم دید.
جمعیت ایران از بخش پایه به سرعت در حال پیر شدن است. سن متوسط در سال ۲۰۱۰ به ۷/۲۶ سال رسید و انتظار می رود که در سال ۲۰۳۰ به ۵/۳۷ برسد. متوسط سنی ایرانیان در سال ۱۹۹۷ کمتر از ۲۰ سال بود.
اگرچه سریع ترین رشد در گروهی دیده می‌شود که ۴۰ تا ۵۰ سال سن دارند اما افراد پیرتر نیز درصد قابل توجهی را به خود اختصاص می دهند. افراد بالای ۶۵ سال در سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۰ به مقدار ۱۲۵ درصد افزایش خواهند داشت. گروه افراد بالاتر از ۸۰ درصد نیز ۱/۵۹ درصد افزایش نشان خواهد داد.
توزیع سنی جمعیت ایران از شکل هرمی مرسوم و یا شکل مثلثی کشورهای توسعه یافته پیروی نمی‌کند. توزیع جمعیت ایران در سال ۲۰۱۰ یک بیرون زدگی شدید دارد که از بابت افرادی است که در دهه دوم زندگی شان هستند و در سال ۲۰۳۰ در دهه چهارم خواهند بود.
سن میانگین زنان در سال ۲۰۱۰، ۸/۲۶ سال بود که در ۲۰۳۰ به ۳۸ سال خواهد رسید. این سن برای مردان در همان مدت مشابه به ترتیب ۶/۲۶ و ۳۷ می‌باشد. انتظار می رود میانگین سنی برای زنان در سال ۲۰۱۶ از ۳۰ بگذرد. این اتفاق برای مردان ایرانی در۲۰۱۷ روی خواهد داد. در سال ۲۰۱۰ برای هر دو گروه مردان و زنان ایرانی بیشترین آمار مربوط به افرادی بود که ۲۰ تا ۲۹ سال سن داشتند؛ این آمار در سال ۲۰۳۰ به افرادی مربوط خواهد بود که ۴۰ تا ۴۹ ساله هستند که نتیجه طبیعی پیر شدن جمعیت ایران است. در سال ۲۰۳۰ اکثریت افراد بالاتر از ۶۰ سال را زنان تشکیل خواهند داد.
با توجه به اعلام سازمان ملل ایران شدید ترین کاهش نرخ زاد و ولد را در میان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است که نتیجه برنامه ملی کاهش جمعیت و تنظیم خانواده بوده است.
نرخ زاد و ولد برای اولین بار در سال ۲۰۰۳ به زیر نرخ جایگزینی (۱/۲ زایمان به ازای هر زن) رسید و در سال ۲۰۱۰ در ۸/۱ زایمان به ازای هر زن ایرانی باقی ماند. انتظار می رود این نرخ در سال ۲۰۳۰ به ۹/۱ برسد. این نرخ پایین ترین مورد در خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود. با افزایش جمعیت و مسن تر شدن آن نرخ مرگ و میر نیز افزایش می‌یابد. از سال ۲۰۱۸ به بعد تعداد مرک و میر در ایران افزایش می‌یابد. در سال ۲۰۱۰ بیماری های قلبی عروقی بیشترین دلیل مرگ و میر ایرانیان بود.
شهرنشینی با سرعت بالایی در ایران به پیش می رود. در واقع ایران سریع ترین نرخ شهرنشینی در جهان را دارد. در ۱۹۸۰ کمتر از نیمی از ایرانیان در مناطق شهری زندگی می‌کردند. در ۲۰۱۰، ۵/۶۵ درصد از جمعیت ایران شهرنشینمحسوب می‌شدند که این آمار در سال ۲۰۳۰ به ۹/۷۷ درصد خواهد رسید.
در سال ۲۰۱۰ ایران دارای ۸ شهر با جمعیتی بالاتر از یک میلیون نفر بود. در سال ۲۰۳۰ این تعداد به ۹ خواهد رسید. تهران پر جمعیت ترین شهر کشور است که در سال ۲۰۱۰ ۴/۷ میلیون نفر ساکن داشت که سه برابر شهر پر جمعیت بعدی یعنی مشهد بود. در ۲۰۳۰ جمعیت تهران به ۸ میلیون نفر خواهد رسید و از هر ده نفر ایرانی شهرنشین یک نفر در تهران زندگی خواهد کرد. تمامی‌شهرهای بزرگ ایران تا ۲۰۳۰ افزایش جمعیت خواهند داشت اما انتظار می رود شهر کرج با ۴/۳۹ درصد رشد بیشترین مقدار افزایش جمعیت را به خود اختصاص دهد. بعد از کرج شهرهای ارومیه و مشهد بالاترین نرخ رشد را تا ۲۰۳۰ خواهند داشت.
منبعک مشرق
