موعود پایگاه اینترنتی موعود
اشاره:
روایات اهل بیت(ع) از پرچم یمانی، به عنوان پرچم جهاد مسلّحانه با دشمنان قیام‌کننده آل محمد(ص)، مهدی موعود(ع) نام برده‌اند. رسول اعظم(ص) در حالی که یمنیان را می‌ستود چنین فرمود: «[ایشان] قومی رقیق القلب و با ایمان راسخ‌اند که «یاری‌کننده» از آنان است؛ [او] با همراهی هفتاد هزار نفر قیام می‌کند و جانشین من و جانشین وصیّ‌ام را یاری می‌کند».
مقاله حاضر به معرّفی یمانی و دسته‌بندی روایات مربوط به قیام او و بیان اهمیت حرکت این شخصیت عصر ظهور می‌پردازد.
۱. اهمیت و جایگاه قیام یمانی
در روایاتی از امامان معصوم ما، به وقوع نهضتی اسلامی در آخرالزّمان در یمن، قبل از ظهور امام عصر(ع) اشاره شده که هدف آن، یاری آن حضرت و زمینه‌سازی ظهور مبارک ایشان است. در خصوص بررسی سندی و اعتبار حدیثی این دسته از روایات، طبق نقل نویسنده کتاب «عصر ظهور»۱ و بنابر آنچه در روایات مربوط به امام مهدی(ع) آمده است، سند تعدادی از آنها صحیح۲ و وقوع این قیام حتمی است، و امامان اهل بیت(ع) آن را از جمله پنج نشانه قطعی ظهور مهدی موعود(ع) بر شمرده‌اند. در برخی از روایت‌ها پرچم یمانی هدایت‌بخش‌ترین پرچم‌ها یاد شده؛ تا آنجا که بر ضرورت پیوستن و دفاع از آن، بیش از پرچم شرقی ایرانی (به رهبری خراسانی) تأکید شده است. آغاز قیام یمانی مقارن شورش سفیانی ـ اصلی‌ترین دشمن امام مهدی(ع) ـ در ماه رجب قبل از ظهور و محلّ آن صنعا، توصیف شده است. در اینجا به روایات مربوط به قیام یمانی و ویژگی‌های ذکر شده برای آن دقّت می‌کنیم.
۲. نام و نسب یمانی
در نشانه‌های ظهور، ویژگی‌های پیچیده‌ای درباره شخصیّت رهبر قیام یمانی بیان شده و روایات، در خصوص نام او گوناگون است. در یک سخن، نام او مردّد بین حسن یا حسین آمده۱۲ و در دیگری سعید نامیده شده و او را «نصر» نیز خوانده‌اند.۱۳ درباره دلیل نامیدن وی به نصر، از رسول اکرم(ص) نقل شده که زیرا خداوند را یاری می‌رساند.۱۴ چنانکه در روایات نخستین این نوشتار، عنوان «منصور» برای او انتخاب شده بود که به سبب یاری رسانی‌اش نسبت به قیام امام عصر(ع) بود.۱۵ همچنین در روایاتی دیگر به نقل از عبدالله بن عمرو بن عاص از رسول خدا(ص) آمده است که پدر وی، قریشی است. در کتاب «فتن» ابن حماد آمده است: «ای اهل یمن، می‌گویند که منصور از شماست. سوگند به کسی که جانم در دست اوست، پدرش قریشی است و اگر بخواهم (قصد کنم) که نسب او را تا دورترین جدّش نام ببرم، چنین کنم».۱۶ از این روایت برمی‌آید که «منصور» صرفاً کنیه یمانی است، نه نام او. به نقل نویسنده کتاب «رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور» دلایلی قطعی در دست است که ثابت می‌کند، رهبر یمانی از اهل بیت(ع) و خصوصاً از نسل امام حسین(ع) است.۱۷
۳. مختصّات قیام یمانی
الف) زمان و محلّ آغاز قیام: در جمع‌بندی روایات یمانی، باید بگوییم که دو دسته روایت در زمینه حرکت وی وجود دارد به گونه‌ای که زمان مشترک آن، قبل از خروج سفیانی است. دسته نخست این روایات، قیام وی را قبل از سفیانی می‌داند و دسته دوم، به قیام وی همراه با امام مهدی(ع) تصریح دارد؛ چنانکه می‌فرماید: «… آن پرچم حقّی است زیرا به جانب صاحبتان فرا می‌خواند».۱۸ از این نکته آشکار می‌شود که قیام وی هم‌زمان با ظهور صاحب‌الامر(ع) است و مردم را به یاری آن حضرت فرا می‌خواند.
ب) رنگ و نشان پرچم یمانی: همان‌طور که می‌دانیم، در روایات مربوط به حرکت‌های سیاسی ـ نظامی
عصر ظهور، نشانه‌های رایات و پرچم‌های هر حرکت بیان شده تا مؤمنان بتوانند در برخورد با این قیام‌ها و رهبران آنها دچار اشتباه نشوند و در آن وقت و شرایط بسیار حساس تشخیص صحیح لازم را بدهند. به عنوان نمونه، رنگ پرچم قیام‌کننده ایرانی (خراسانی) «سیاه» گفته شده است.
در خصوص پرچم نهضت یمانی، از امام صادق(ع) نقل شده است: «یمانی از یمن با پرچم‌های سفید خروج می‌کند».۲۰ امام علی(ع) نیز فرمودند: «[سفیانی] لشکری را به مدینه می‌فرستد… در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مکه می‌گریزند».۲۱ که بنا بر روایت پیشین، گویا منظور از سپیدنشان همان یمانی است. همچنین در خصوص یمانی، در روایت دیگری از سطیح کاهن چنین نقل شده است که، فرمانروایی که مانند پنبه سفید است، به نام حسن یا حسین از صنعای یمن قیام می‌کند۲۲ که با توجه به آنچه از صاحب این نام و قیام‌کننده یمانی گفتیم، این شخص باید همان یمانی موعود باشد.
ج) اهداف و مراحل قیام یمانی: قیام یمانی به چند مرحله قابل تقسیم است. این مراحل عبارتند از:
۲. دعوت و فراخوان یمانی به سوی مذهب حقّه اهل‌بیت پیامبر(ص): در روایتی صحیح از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمودند: «هنگامی‌که یمانی قیام کرد، به سوی او برخیز و بر هیچ مسلمانی جایز نیست که با او به مقابله برخیزد؛ زیرا هر کس چنان کند، از اهل دوزخ باشد زیرا او به حق و راهی مستقیم فرا می‌خواند».۲۳ منظور از دعوت به حق در سخنان اهل بیت(ع)، دعوت به امامت است.
د) هم‌پیمانی یمانی و خراسانی: در روایات مربوطه به قیام یمانی، به هم‌پیمان شدن وی با خراسانی و یاری به او در برابر دشمنانش اشاراتی رفته است. مانند این روایات: «و خداوند عزّوجلّ برای او ـ یعنی امام مهدی(ع)ـ خراسان را می‌گشاید و اهل یمن از او اطاعت می‌کنند».۲۶ امام رضا(ع) نیز در سخنی اشاره به هم‌پیمانی آن دو می‌کنند، آنجا که درباره نشانه‌های نزدیک به فرج از آن حضرت پرسیدند و ایشان فرمودند: «آیا به اجمال می‌خواهی یا اکثار»؟ آن مرد می‌گوید: بلکه اجمال بفرمایید، پس امام فرمودند: «هرگاه که پرچم قیس را در مصر و پرچم کندی [یعنی یمانی] را در خراسان درک کردی».۲۷
ه) پیوستن یمانی به امام مهدی(ع): یمانی، چند ماه پس از قیام و نهضت خود در یمن، سرانجام به سرزمین حجاز می‌رود و پس از آشکار شدن امام مهدی(ع) در میان گروه‌اندک یاران خویش در مدینه، در کنار آن بزرگوار قرار می‌گیرد.
و) حرکت یمانی به همراه امام مهدی(ع) از مدینه: پس از آنکه سفیانی، لشکر خود را برای دستگیری امام مهدی(ع) به مدینه می‌فرستد، یمانی همراه با امام زمان(ع) به مکه می‌رود. چنانکه در روایت امیرالمؤمنین(ع) نیز آمده است: «سپاهی به مدینه فرستاده می‌شود. پس هر کس از آل محمد(ص) را که توانستند، می‌گیرند و مردان و زنان از بنی‌هاشم کشته می‌شوند. در آن هنگام، مهدی و سپیدنشان از مدینه به مکه می‌گریزند. پس گروهی در جستجوی آن دو فرستاده می‌شوند، در حالی که آن دو به حرم خدا و امنیت او رسیده‌اند».۲۹
از ارطاط نیز نقل شده است: «سپس مهدی و منصور از مدینه در حال فرار خارج می‌شوند و سفیانی گروهی را برای گرفتن آن دو می‌فرستد. پس هنگامی‌که مهدی و منصور به مکه رسیدند، لشکریان سفیانی در بیداء فرود می‌آیند و در زمین فرو می‌روند. سپس مهدی(ع) خارج می‌شود تا آنکه از مدینه عبور کند».۳۰
ز) فرجام قیام یمانی
گفتیم که نقطه مقابل یمانی، دشمن سرسخت امام مهدی(ع) یعنی سفیانی است که یمانی با وی درگیر می‌شود. در مجموعه روایات اهل بیت(ع) خبری مبنی بر شکست یمانی به ما نرسیده است. البته در «الفتن» ابن حمّاد از خروج کننده دیگری از یمن نیز نام برده شده است که مردم را مانند کشتار عصر جاهلیت می‌کشد و رنگ پرچمش زرد است. او نیز با سفیانی درگیر و در نهایت مغلوب می‌شود.۳۱ اما با توجه به نوع اعتقاد و روش بر حقّ یمانی موعود و رنگ متفاوت پرچم او با فرد یاد شده، حکم به تفاوت حرکت این دو شخص داده شده و گفته شده شاید وی قحطانی، قیام‌کننده ظالمی‌که از سفیانی شکست می‌خورد و به دست یمانی موعود کشته می‌شود، باشد.
ابوذر یاسری
۱. نک: عصر ظهور، ترجمه مهدی حقّی، ص ۱۴۹.
۲. سند صحیح، سندی است که تمام راویان آن مورد وثوق‌اند.
۳. شیخ طوسی، الغیبـه، ص۲۶۷؛ کمال‌الدّین صدوق، ص۶۴۹؛ ارشاد مفید، ج۲، ص۲۷۹؛ طبرسی، إعلام الوری، ص۴۲۶.
۴. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۳۳.
۵. معجم احادیث الامام المهدی(ع)، ج۳، ص۴۷۸، به نقل از: شیخ محمّد جواد خراسانی، مهدی منتظر، ص۲۵۷.
۶.کتاب الغیبـه، نعمانی، ص۱۷۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۲؛ إعلام الوری، ص۴۲۹.
۷. بشاره الاسلام، ص ۹۳ به نقل از: کتاب الغیبـه نعمانی.
۸. همان.
۹. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۷۵.
۱۰. این کتاب با عنوان «شش ماه پایانی» توسّط انتشارات موعود عصر(عج) به فارسی برگردانده شده است.
۱۱. مجتبی الساده، شش ماه پایانی، ترجمه محمود مطهری‌نیا، ص۸۹.
۱۲. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۶۲.
۱۳. کنز العمّال، ص ۱۱، ح ۳۱۴۴۲ به نقل از ابن عساکر.
۱۴. همان.
۱۵. کتاب الغیبـه نعمانی، ص ۳۹.
۱۶. ابن حمّاد، الفتن، ص ۲۳۷.
۱۷. الفتلاوی، مهدی، رایات الهدی و الضلال فی عصر الظهور، ص ۱۰۰.
۱۸. کتاب الغیبـه نعمانی، ص۱۷۱؛ بحارالانوار، ج۵۲، ص۲۳۲.
۱۹. رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ص۱۰۱.
۲۰. مختصر اثبات الرجعـه، ح ۱۶؛ به نقل از مجله تراثنا، سال ۲، ش ۴، صص ۴۵۴ـ۴۵۵.
۲۱. ابن حماد، الفتن، ص ۲۲۳، جزء ۵، ح ۸۷۷.
۲۲. بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۱۶۳، ب ۱۱.
۲۳. ر.ک: کتاب الغیبـه، نعمانی، ص ۱۷۱، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۲۳۲.
۲۴. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۴۸.
۲۵. بحارالانوار، ج۶۰، ص۲۱۶.
۲۶. یوسف شافعی، عقدالدّرر، ص۹۰.
۲۷. إعلام الوری، ص۴۲۹.
۲۸. متّقی هندی، کنزالعمال، ص۱۴، ح۳۹۶۸.
۲۹. ابن حماد، همان.
۳۰. همان، ص ۲۱۲، جزء ۴، ح ۸۵۰.
۳۱. همان، ص ۱۹۹، جزء ۴، ح ۸۰۹.
۳۲. مختصر اثبات الرجعـه، ح ۱۶؛ به نقل از مجله تراثنا، سال ۲، ش ۴، صص ۴۵۴ـ۴۵۵.
