موعود پایگاه اینترنتی موعود
رنگ از مهمترین و زیباترین پدیده‌های طبیعی است که نقش خاصی در بازتاب هنری قرآن دارد، بی‌تردید تصاویر هنری قرآنی بر قدرت الهی و ربانی خداوند دلالت می‌کنند و در قرآن نیز به کار رفته‌اند.
رنگ از مهمترین و زیباترین پدیده های طبیعی و از مهمترین عناصری است که در هنر، دین، روح و روان انسان تأثیر به سزایی دارد. رنگها نقش خاصی در بازتاب هنری قرآن دارند، زیرا رنگ زیباییها، نشانه ها و تصاویر هنری قرآنی را بیان و برقدرت الهی و ربانی و زیبایی الهی دلالت می‌کنند. در واقع رنگها انعکاس طبیعت هستند که زندگی، مرگ، آرزو، کفر، ایمان، هدایت، ضلالت، نشاط و اندوه را نشان می دهند.
دلالت رنگ: هر انسانی برخی از رنگها را بر برخی دیگر ترجیح می دهد و برخی از رنگها را دوست ندارد. این مسئله به ابعاد مختلف و متنوع روانی، اجتماعی، دینی و فیزیولوژیکی فرد باز می‌گردد . هر رنگی معنی خاص روانی دارد که تأثیر فیزیولوژیکی بر انسان دارد. گفته می‌شود که برخی از رنگها به سرعت از زیر اشعه ها عبور می‌کنند و برخی دیگر به کندی. این حرکت در ایجاد آرامش در انسان تأثیر به سزایی دارد. در آن صورت انسان احساس آرامش، نگرانی، تخیل، شادی، هیجان، اندوه و یا تشویش می‌کند. این مسئله با توجه به عوامل اجتماعی چون ادبیات، آداب و سنتها تغییر می‌یابد. به طوریکه همیشه سفید رنگ شادی و سرور و سیاه، رنگ حزن و اندوه نیست.
بنابراین می توان گفت که محیط جغرافیایی و منطقه ای در انتخاب رنگها تأثیرگذار هستند، زیرا هر ملتی ممکن است رنگی را دوست داشته باشد که در محیط آنها بیشتر است. به طور مثال در دوران پیش از اسلام مردم عاشق رنگ سبز بودند زیرا سبز رنگ مراتع، کشتزارها، درختان بود و رنگ قرمز را که رنگ خشکسالی، گرما، آتش و حرارت بود دوست نداشتند. از این رو نقش تمدنها در این میان بسیار مهم است.
رنگها در قرآن کریم: شکی نیست که بلاغت قرآن به قدری است که از بلاغت همه بلیغان نیز برتر و والاتر است. قرآن دارای موسیقی، مفردات، تصاویر هنری زیبایی دقیقی است که در آن رنگها به عنوان پدیده های طبیعی به شمار می روند. آنها در تصاویر هنری قرآن که بسیار نیز آمده نقش مهمی دارند. کلمه “رنگ” در قرآن ۹ بار آمده که هدف از آن مشخص کردن ماهیت رنگ است.
با کلماتی که به معنای رنگ در قرآن آمده کلمات دیگری نیز همراه شده است. به طور مثال آیه ۲۲ سوره روم به نشانه های او در آفرینش آسمانها و زمین، تفاوت زبانها و رنگها اشاره می‌کند و آن را نشانه ای برای عالمان می داند. آیه ۲۱ سوره زمر قدرت مطلق الهی را نشان دهد تا انسان را به تفکر در حقایق عالم هستی واردارد.
سبز، زرد، سفید، سیاه، قرمز و آبی رنگهای شش گانه ای هستند که در آیات قران کریم آمده‌اند و همانگونه که مطرح شد بر شب و روز، نور و ظلمت دلالت دارند.
رنگ سبز: رنگ زندگی، حرکت و شادی است. زیرا به انسان آرامش می دهد و تعبیری از زندگی، شادابی، صلح، امنیت و آرزو است. همچنین رنگ بهار، طبیعت زنده، درختان، گیاهان، شاخ و برگها است. سبز در اندیشه دینی نشانه خیر و ایمان است که در قبه های مساجد، بناهای اسلامی، عمامه علمای اسلام و پوشش کعبه نیز وجود دارد. لفظ سبز ۸ بار در قرآن آمده که برای بیان ماهیت و زیبایی لباسهای اهل بهشت به کار برده شده است. سوره کهف آیه ۳۱ و سوره انسان آیه ۲۱، به لباس فاخر سبزرنگ بهشتیان اشاره می‌کند. در دیگر آیات از رنگ سبز و مشتقاتش برای زیباییهای هستی و بیان قدرت و رحمت مطلق الهی استفاده شده است.
قدرتی که خداوند در درختان سبز قرار داده تا آن را آتش زده و برای زندگی از آن بهره مند شود، در سوره یس آیه ۸۰ به آن اشاره شده است. قدرتی که از خاک، گیاهی سبز را خارج می‌کند؛ نزول آب از آسمان و و رویش گیاهان مختلف و ساقه ها و شاخه های سرسبز در سوره انعام آیه ۹۹ اشاره شده است، زمین را با بارانهای زیاد سبز کرد در سوره حج آیه ۶۳ آمده است. داستان حضرت یوسف دوبار از کلمه سبز استفاده کرده که یکی از آنها خواب هفت خوشه سبز در آیه ۴۳ که نشانه زندگی و طراوت است، بوده و دیگری در آیه ۴۶ با همین تعبیر استفاده شده است.
رنگ زرد: از رنگهایی است که بسیار منشأ شادی و نهایت سرور است. این رنگ رنگ طلوع، نور و روشنایی است. زیرا رنگ خورشید و منبع حرارت، زندگی و نشاط است که مصریان باستان آن را سمبل الهه خورشید و پیشگیری از بیماریها می دانستند. از سوی دیگر رنگ زرد بر حزن و اندوه، کسالت، فنا و مرگ نیز دلالت می‌کند که با پاییز و مرگ طبیعت و صحرای خشک و زردی چهره انسان همراه است.
این رنگ در قرآن کریم ۵ بار تکرار شده است. سوره بقره آیه ۶۹ دلالت بر رنگ مهیج طبیعت دارد که تعجب مردم را بر می انگیزد. در این آیه می‌گوید: “گاو زردی است که ناظران از دیدن رنگش مسرور و شادمان می‌شوند.” این آیه دلالت بر ماهیت رنگ و زیبایی و تأثیرگذاری آن دارد که بر روح انسان نیز اثر می‌گذارد. در آیات دیگر دلیلی برای مرض، بیماری، مرگ و فنا دیده نمی‌شود.
معنای آیه ۲۰ سوره حدید باز هم دلالت بر هدایت انسانها به سوی سعادت دارد و زندگی دنیا را مانند بارانی می داند که محصول کشاورزان را از بین می‌برد و زرد رنگ می‌کند. سوره زمر آیه ۲۱ نیز موعظه های بسیاری برای اندیشمندان و اولی الالباب دارد که این آیه انسان را به تفکر و بصیرت وامی دارد که نشانه قدرت کامل خداوند و سنت الهی جاری و نافذ در خلق است که هر چیزی فنا می‌شوند و به خشک شدن و زرد شدن گیاهان اشاره می‌کند. در آیه ۵۱ سوره روم نیز دلالت بر قدرت خداوند دارد که ابتدا سبزی و طراوت و سپس آن را تبدیل به زردی و پژمردگی می‌کند.
رنگ آبی: رنگ آبی رنگ آرامش، صداقت، حکمت و تفکر است. رنگی که بر اندیشه آرام و تأمل باطنی و کاهش فشار خون، آرامش تنفس و کم خشونتی تشویق می‌کند و نشانه صداقت، حکمت و اخلاص است. این رنگ تنها یک بار در قرآن آمده که روزی که در صور دمیده شود، مجرمان را که چهره آنها کبود است، محشور می‌کنیم، سوره طه آیه ۱۰۲. هنگامی‌که رنگ آبی در این آیه استفاده شود، دلالت بر ترس و وحشت نمی‌کند جز آکه با رنگ سیاه ترکیب شود. روزی که در صور دمیده می‌شود و مجرمان با بدنهای کبود در آن روز جمع می‌کنیم.
رنگ قرمز: این رنگ، رنگ قدرت، زندگی و حرکت و رنگی عاطفی است. قرمز رنگ عشق و قدرت و جوانی است. بیشتر شاعران پیشین از این رنگ برای عاطفه و عشق یاد کرده‌اند. قرمز رنگ شر، کفر، قتل و خون نیز به شمار می رود که پوشیدن لباسهای قرمز با این تعبیر است. این رنگ گاهی رنگ سرور و شادی است که در اعیاد لباسهایی به این رنگ به تن می‌کنند.
رنگ قرمز تنها یک بار در قرآن به صورت صریح استفاده شده و بین دو رنگ سفید و سیاه به کار رفته و آن سوره فاطر آیه ۲۷ است. در این آیه به رنگهای مختلف طبیعت اشاره می‌کند و ضمن موعظه انسان می خواهد که تفکر کند. این رنگ به جز لفظ در آیه ۳۷ سوره الرحمن نیز به صورت کنایی استفاده شده که صورت هنری است که آسمان را در روز قیامت که رنگهای آن تغییر می‌کند به رنگ گل (قرمز-گلگون) پیدا می‌کند، تشبیه می‌کند .
رنگ سیاه: رنگ سیاه در واقع فقدان رنگ است و اگر جایی رنگی باشد موجی به چشم می رسد سیاه است. سیاه رنگ ظلمت، ترس، اندوه، حزن، گناه، کفر، شرک، خشم است و در قرآن ۷ بار آمده که نشانه عصیان و تکذیب است. سوره زمر آیه ۶۰ به چهره سیاه دروغگویان در روز قیامت اشاره می‌کند، سوره آل عمران آیه ۱۰۶ اشاره می‌کند که روزی خواهد بود که چهره هایی سفید و چهره هایی سیاه می‌شوند و به آنها که چهره هایشان سیاه شده می‌گویند که آیا بعد از ایمان کافر شدید…” در بقره آیه ۱۸۷ کنایه از ظلمت و تاریکی آخر شب است. در سوره نحل آیه ۵۸ و سوره زخرف ۱۷ کنایه از شدت غضب است. سوره فاطر آیه ۲۷ دلالت بر قدرت خداوند دارد.
رنگ سفید: سفید رنگ طهارت، پاکی، خلوص، صفا، خیر، عدالت و حقیقت است. این رنگ با رنگ سیاه در تعارض است و ویژگیها و صفات مثبت و حالتهای مطلوب و ویژگیهای پسندیده و خصایص نیک را متصور می‌شود. این رنگ به صورت صریح ۱۱ بار در قرآن آمده که برخی از آیات ایمان، صفا، پاکی فرد را در سفیدی روز قیامت تجسم می‌کند که رنگ چهره صالحان و طاهران را بیان می‌کند. سوره آل عمران آیه ۱۰۶ به دگرگونی چهره های سفید به سیاه در آن روز عظیم اشاره می‌کند و در آیه ۱۰۷ سفیدی چهره را دلالت بر عمل صالح آنها می خواند. آیه ۸۴ سوره یوسف به سفیدی چشم حضرت یعقوب اشاره می‌کند که کنایه از نابینایی است زیرا سیاهی چشمانش از بین رفته و سفید شده است.
در داستان حضرت موسی (ع) هنگامی‌که دستش را خارج کرد دستش به امر خداود سفید شد که معجزه رسالت او به منظور اثبات نبوت است که در سوره نمل آیه ۱۲ و سوره قصص آیه ۳۲ به داستان حضرت موسی (ع) اشاره می‌کند. در سوره فاطر آیه ۲۷ نیز آمده است: آیا ندیدی خداوند از آسمان آبی فروفرستاد که به وسیله آن میوه های رنگارنگ از زمین خارج ساختیم و از کوهها نیز جاده هایی آفریده شده سفید، سرخ و به رنگهای مختلف و گاه به رنگ کاملا سیاه. سپیدی از پدیده های زیبایی خداوند و قدرت کامل پروردگار است. در آیات دیگر نیز به توصیف بهشتیان و نوشیدنیهای آنها که از شیر سفیدتر است پرداخته شده است.
