اسرار روزه‏”نوشتاري از علامه سيدعبدالله شبر”

پیامبر اکرم(ص)فرمود: روزه سپر آتش است.۱ و هم‌چنین فرمود: روزه‏دار تا زمانى که غیبت مسلمانى را نکند در عبادت است حتى اگر در رختخوابش خوابیده باشد.۲ و هم‌چنین فرمود: خداى‌تعالى مى‏فرماید: روزه براى من است و من در مقابل آن پاداش مى‏دهم؛ شخص روزه‏دار را دو شادى است، یکى هنگامى که افطار مى‏کند و …

پیامبر اکرم(ص)فرمود: روزه سپر آتش است.۱

و هم‌چنین فرمود: روزه‏دار تا زمانى که غیبت مسلمانى را نکند در عبادت است حتى اگر در رختخوابش خوابیده باشد.۲

و هم‌چنین فرمود: خداى‌تعالى مى‏فرماید: روزه براى من است و من در مقابل آن پاداش مى‏دهم؛ شخص روزه‏ دار را دو شادى است، یکى هنگامى که افطار مى‏کند و دیگر هنگامى که پروردگارش را ملاقات مى‏کند؛ قسم به کسى که جان محمد در دست اوست، بوى بد دهان روزه‏دار که ناشى از گرسنگى است، در نزد خدا خوش‌تر از بوى مشک است.۳

امام کاظم(ع) فرمود: اى روزه‌داران!قبل از ظهر بخوابید که خداى‌تعالى روزه‏دار را در رختخوابش آب و غذا مى‏دهد.۴

و به قولى اگر در روزه فایده‏اى جز ترقى از لذایذ نفس حیوانى به قله همسانى با ملایکه روحانى نبود، براى فضل و برترى روزه کافى بود.

روزه از آن جهت سپر آتش است که آتش غضب و شهوت را که آتش جهنم را در زندگى دنیا شعله‏ور مى‏کنند و در قیامت بروز می‌دهند، دفع مى‏کند.

و از این جهت روزه‏دار به مجرد غیبت مسلمان از جرگه عباد‌ت‌کنندگان خارج مى‏شود که هم‌چنان‌که در قرآن عزیز آمده، غیبت به منزله خوردن گوشت مردار شخصى است که غیبتش را مى‏کنند و این خود نوعى خوردن است.
و این‌که از میان تمام عبادات، روزه را به خدا اختصاص داده در حالى‌که همه عبادات براى خدا است، مثل این است که کعبه را به خود نسبت داده در حالى که تمام زمین از آن اوست و این دو جهت دارد:
۱ – قوام روزه با ترک و خودنگهدارى است و ترک و خودنگهدارى با چیز سرّى است و عملى در آن نیست که در معرض دید باشد در حالى که تمام عبادات در معرض دید مردم است، پس جز خدا کسى از روزه خبر ندارد، لذا فرموده: روزه براى من است.

۲ – این‌که روزه تسلط بر دشمن خداست، زیرا وسیله شیطان در فریب انسان شهوات انسانى است و خوردن و آشامیدن باعث تقویت شهوات مى‏شوند؛ بنابراین روزه خلع سلاح دشمن است.

لذا پیامبر اکرم(ص)مى‏فرماید: شیطان از راه خون در وجود فرزندان آدم جریان مى‏یابد، پس محل عبور شیطان را با گرسنگى تنگ کنید.۵

شهوات چراگاه و مرتع شیاطین است، و از این جهت بوى دهان روزه‏دار از بوى مشک در نزد خدا خوش‏تر است که باعث خوشبویى روح مى‏شود، و روح در نزد خدا همان ارزش را دارد که بدن در نزد انسان. خداى‌تعالى به همین مطلب اشاره کرده و مى‏فرماید: ما عندکم ینفد و ما عندالله باق‏.۶

و بوى خوش روح کجا و بوى مشک، چه بوى روح عقلانى و معنوى است و بوى مشک جسمانى و حسى و صورى.

درجات روزه‏

از ابوحامد در این مقام کلامى است که خلاصه‏اش این است:

بدان که روزه‌داراى سه درجه است:

۱ – روزه عمومى‏؛

۲ – روزه خصوصى؛

۳ – روزه خصوص‌الخصوصى‏.

روزه عمومى: خوددارى از خوردن و آشامیدن و خوددارى از برآوردن شهوات است.

روزه خصوصى: حفظ گوش و چشم و دست و زبان و پا و سایر اعضاء و جوارح از گناهان است و این با شش امر تحقق مى‏یابد.

الف: پوشیدن چشم و بازداشتن آن از نگاه کردن به آن‌چه که مذموم و مکروه است، بلکه باید آن را از نگاه کردن به هر چیزى که قلب را مشغول کرده از یاد خدا غافل مى‏کند باز داشت.

پیامبر اکرم(ص)فرمود: نگاه، تیر مسمومى است از تیرهاى شیطان، هر کس از ترس خدا دست از نگاه کردن بردارد، خدا به او ایمانى مى‏دهد که حلاوت آن را در قلبش احساس کند.۷

و هم‌چنین فرمود: پنچ چیز است که روزه را زایل مى‏کند: دروغ، غیبت، سخن‌چینى، قسم دروغ، نگاه شهوت‏آمیز.۸

ب: حفظ زبان از بیهوده‏گویى، دروغ، غیبت، سخن‌چینى، فحش و بددهنى و معاشرت ناهموار و خصومت و جدال.

پیامبر اکرم(ص)فرمود: روزه سپر است، پس وقتى یکى از شما روزه است ناسزا نگوید و جهالت نکند و اگر کسى با او نزاع کرد یا به او ناسزا گفت، بگوید من روزه‏ام‏.۹

ج: بازداشتن گوش از شنیدن محرمات، زیرا هر چیزى که گفتنش حرام باشد، گوش فرا دادن به آن حرام است.

خداى‌تعالى گروهى را که به محرمات گوش فرا مى‏دهند، مذمت کرده و مى‏فرماید: سماعون للکذب اکّالون للسحت‏.۱۰

و پیامبر اکرم(ص)فرمود: کسى که غیبت مى‏کند و کسى که به دروغ گوش فرا مى‏دهد، در گناه شریک‌اند. ۱۱

د: حفظ بقیه اعضای بدن مثل دست و پا از انجام اعمال ناشایست و بازداشتن شکم از خوردن چیز شبهه‏ناک به هنگام افطار، زیرا روزه از حلال و افطار از حرام معنى ندارد و این به آن ماند که قصرى بسازد و شهرى را خراب کند و دارو نوشیده و زهر بخورد، چه این‌که محرمات سمومى هستند که دین را هلاک مى‏کنند و روزه دواى آن است، و دارو با وجود سم سودى نمى‏بخشد.

پیامبر اکرم(ص)فرمود: چه بسا روزه‏دارانى که از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى سودى نمى‏برند. ۱۲

در تفسیر این حدیث گفته شده که منظور، کسى است که با خوراک حرام افطار کند.

و گفته شده منظور کسى است که با روزه از خوردن طعام حلال خوددارى مى‏کند و با غیبت از گوشت مردم افطار مى‏کند.

و گفته شده منظور کسى است که اعضای و جوارح خود را از گناه حفظ نمى‏کند و شاید منظور همه این‌ها باشد.

ه: این‌که به هنگام افطار در خوردن حلال هم به طورى زیاده روى نکند که شکمش پر شود، زیرا هیچ ظرفى از شکمى که از غذاى حلال پر شده باشد، نزد خدا مبغوض‏تر نیست‏.۱۳

پس سزاوار است براى افطار هم طبق عادت خود غذا بخورد و شکمش را پر نکند.

و: این‌که بعد از افطار، قلبش مضطرب و معلق بین خوف و رجاء باشد، چون نمى‏داند روزه‏اش قبول شده و از مقربین است یا رد مى‏شود و از مغضوبین باشد.

با جمع‌شدن این شش امر، روزه از سطح عمومى بالاتر رفته و مخصوص به عده‏اى خاص مى‏شود که آن را روزه خصوصى مى‏گویند.

امام صادق(ع) در حدیثى به این نوع اشاره کرده و مى‏فرماید: هنگامى‌که روزه گرفتى، باید گوش و چشمت و پوست و مویت روزه گیرند.۱۴

همین‌طور به چیزهاى دیگرى از وجود انسان اشاره کرده که باید روزه باشند، سپس اضافه کرده مى‏فرماید: روزى که روزه‏دارى، نباید مثل روزهاى دیگرت باشد، در این روز جدال نکن و خادم خود را آزار و اذیت نکن و باید که وقار روزه در وجودت ظاهر شود. ۱۵

رسول‌اکرم(ص)روزى شنید که زن روزه‏دارى به کنیزش فحش مى‏دهد، حضرت غذایى طلبید و جلوى زن قرار داد و فرمود: بخور.

عرض کرد: من روزه‏ام!

حضرت فرمود: چگونه روزه‏اى در حالى که به کنیزت فحش مى‏دهى؟!روزه فقط با خوددارى از خوردن و آشامیدن نیست.

ادامه کلام ابوحامد:

روزه خصوص‌الخصوصى: روزه قلب از همت‌هاى پست و افکار دنیوى و بازداشتن آن از غیر خداست به‌طور کلى.

بطلان این روزه با فکر کردن در غیر از مبدأ و معاد و با فکر کردن در مورد دنیاست، مگر در مواردى که از آن‌ها براى دینش استفاده مى‏کند، در این‌صورت فکر در مورد دنیا توشه آخرت است (پایان کلام ابوحامد). ۱۶

در کتاب مصباح‌الشریعه از امام صادق(ع) چنین روایت شده، که رسول اکرم(ص)فرمود: روزه سپر است یعنى پرده‏اى در مقابل آفات دنیا و حجابى در برابر عذاب آخرت است، پس چون روزه گرفتى، به این نیت بگیر که از شهوات خوددارى کنى و خود را از شهوات حیوانى حفظ کنى، پس خود را به منزله مریض بدان که اشتها به خوردن و نوشیدن ندارد، در هر لحظه منتظر شفا از مرض گناهان باش و باطنت را از هر کدورت و غفلت و ظلمتى که از اخلاص دورت مى‏کند تطهیر کن.

سپس فرمود: خداى‌تعالى مى‏فرماید: روزه براى من است و من در مقابل آن پاداش مى‏دهم. روزه ماده نفس و شهوت طمع را مى‏کشد و باعث صفاى قلب و طهارت جوارح و اصلاح ظاهر و باطن و شکرگزارى در مقابل نعمت‌ها و احسان به فقرا و کثرت تضرع و خشوع و گریه و سبب التجا به خدا و انکسار هواى نفس و تخفیف حساب و کم شمردن نیکى‏ها مى‏شود و در آن فوایدى است که به شمارش در نمى‏آید و همین مقدار که ذکر شد، براى توجه کسانى که تعقل کنند و موفق به استعمال آن شوند، کفایت مى‏کند. ۱۷

منابع

-۱ الصوم جنّه من النار، کافی/۲/۱۹

-۲ الصائم فى عباده و ان کان نائماً على فراشه ما لم یغتب مسلماً، تحف‌العقول/۴۷

۳ – قال‌الله‌تعالى الصوم لى وانا اجزى به، و للصائم فرحتان حین یفطر و حین یلقى ربّه عزّوجلّ، والذى نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم عندالله اطیب من ریح المسک، من‌لایحضره‌الفقیه/۲/۷۵

۴ – قیلوا فانّ‌الله تبارک و تعالى یطعم الصائم و یسقیه فى منامه، کافی/۴/۶۵

۵ – ان الشیطان لیجرى من ابن آدم مجرى الدم فضیّقوا مجاریه بالجوع، بحارالانوار/۶۷/۴۳

۶ – آنچه در نزد شماست (جسم‏ها) نابود مى‏شود و آنچه نزد خدا است (روح) ماندنى است. این معنایى است که مرحوم مؤلف از این آیه استنباط کرده، ولى به نظر مى‏آید منظور این آیه، این است که نعمت‏هاى دنیایى فانى و نعمت‏هاى آخرت جاویدان هستند. نحل/۹۶

۷ – النظر سهم مسموم من سهام ابلیس فمن ترکها خوفاً من‌الله اعطاه‌الله ایماناً یجد حلاوته فى قلبه، الحکم الزاهره/۶۰۳

۸ – خمس یفطرن الصائم الکذب والغیبه والنمیمه والیمین الکاذبه و النظر بشهوه.

۹ – انما الصوم جنه، فاذا کان احدکم صائماً فلا یرفت و لا یجهل فان امره قاتله او شاتمه فلیقل انى صائم.

۱۰ – گوش‌کنندگان به دروغ و خورندگان مال حرام‌اند، مائده/۴۲.

۱۱ – المغتاب والمستمع شریکان فى‌الاثم.

۱۲ – کم من صائم لیس له من صومه الا الجوع والعطش.

۱۳ – اگر شکمى از مال حلال پر شود نزد خدا مبغوض است، اما اگر از حرام پر شود که حسابش معلوم است!

۱۴ – اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک، کافی/۴/۸۷

۱۵ – ودع المراء واذى الخادم ولیکن علیک وقار الصیام و لاتجعل یوم صومک کیوم فطرک، کافی/۴/۸۸.

۱۶ – محجهالبیضا/۲/۱۳۰.

۱۷ – مصباح‌الشریعه/۱۳۵.

منبع: الاخلاق، مرحوم علامه سیدعبدالله شبر(قدس سره)

همچنین ببینید

ماهنامه موعود شماره 280 و 281

شماره ۲۸۰ و ۲۸۱ مجله موعود منتشر شد

با امکان دسترسی سریع دیجیتال ؛ شماره ۲۸۰ و ۲۸۱ مجله موعود منتشر شد ماهنامه …

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *