موعود پایگاه اینترنتی موعود
احکام پوشش و فلسفه و جایگاه حجاب در تعالی جامعه،محدوده پوشش، حجاب زن غیر مسلمان و پرسش‌های متفاوت دیگر پیرامون حجاب از مباحثی است که آیت الله العظمی مکارم شیراز در قالب چهل سئوال به آنها پاسخ داده است. خبرگزاری حوزه متن سئوالات و پاسخ این مرجع تقلید را منتشر می‌کند.
*احکام پوشش
۱- تعریف، جایگاه و فلسفه حجاب
* فلسفه حجاب بانوان چیست؟ آیا حجاب با آزادى زنان در جامعه منافات ندارد؟
حجاب براى حفظ شخصیت زن، و جلوگیرى از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامى است. و همان گونه که اصل پوشیدن لباس براى زنان و مردان منافات با آزادى آنها ندارد، حجاب نیز چنین است.
* آیا حجاب از ضروریات دین است؟ منکر حجاب چه حکمى دارد؟ لطفاً توضیح دهید که منظور از «ضرورى دین» چیست؟
آرى حجاب از ضروریات دین و برگرفته از قرآن مجید است، و همه مذاهب اسلامى آن را قبول دارند. و منظور از ضرورى دین چیزى است که هر کس با مسلمین مقدارى معاشرت داشته باشد، مى فهمد مسلمانان به آن پایبند هستند.
*حجاب از نظر اسلام چیست؟ و چه نوع پوششى براى زن حجاب است؟ آیا موهاى مصنوعى، که بعضى از زن ها بر سر مى گذارند، حجاب موهاى طبیعى محسوب مى شود؟
حجاب شرعى در مورد زنان پوشیدن تمام بدن به جز صورت و دست ها تا مچ مى باشد، امّا بعضى از انواع پوشش که زینت ظاهرى محسوب مى شود، مثل موهاى مصنوعى کافى نیست. و همچنین لباسهایى که لباس زینت محسوب مى شود، کافى نیست.
* نظر حضرتعالى در مورد اصل مسأله حجاب چیست؟ رعایت آن، مخصوصاً در شهرهاى مذهبى، و بالاخص در اماکن مقدّسه دینى، چه حکمى دارد؟
بدون شک حجاب از مسلّمات اسلام است، و تمام فقهاى اسلام در آن اتّفاق نظر دارند، و هرگونه بد حجابى و بى حجابى بر خلاف شریعت مقدّسه است. خصوصاً در شهرهاى مذهبى، و از آن بالاتر در أماکن مقدّسه دینى، باید بیشتر مراعات شود، و گناه بد حجابى و بى حجابى در این اماکن بیشتر است. و بدون شک پوشیدن چادر همه جا، مخصوصاً در این اماکن، اولى است.
۲- محدوده پوشش
*محدوده اى که بر زنان واجب است بپوشانند چه مقدار است و آیا لباس خاصى شرط است؟
کافى است که زن بدن خود را جز صورت و دست ها تا مچ به هر وسیله اى که مى تواند بپوشاند و لباس خاصّى شرط نیست، ولى پوشیدن لباسهاى تنگ و چسبان و همچنین لباسهاى زینتى اشکال دارد.
* حدود حجاب اسلامى براى بانوان چیست؟ براى این منظور، آیا پوشیدن لباس بلند و آزاد و شلوار و روسرى کفایت مى کند؟ اصولاً چه کیفیتى در لباس و پوشش زن در برابر افراد نامحرم باید رعایت شود؟
براى حجاب اسلامى کافى است تمام بدن را با لباس مناسب (به جز گردى صورت و دست ها تا مچ) بپوشانند; ولى بى شک پوشیدن چادر به عنوان حجاب برتر خصوصاً در اماکن مذهبى مطلوبتر است.
*آیا بر زنان و دختران لازم است پاهایشان تا مچ را نیز بپوشانند؟ یا آنچه اکنون در جامعه رواج پیدا کرده، که با پاى بدون پوشش ظاهر مى شوند، اشکالى ندارد؟
پوشیدن روى پا و کف پا بهتر است.
*آیا پوشیدن جوراب هاى نازک، در صورتى که پا در آن پیدا باشد، براى زنان جایز است؟
اگر پا در آن پیدا باشد جایز نیست; ولى معلوم بودن حجم پاها ضررى ندارد.
* آیا پوشیدن جوراب ضخیم بدون شلوار، با این که حجم بدن مشخّص و در بعضى موارد مهیج است، یا پوشیدن کفش هایى که در هنگام راه رفتن صداى مهیج دارد، جایز است؟
در صورتى که منشأ مفسده اى باشد، اشکال دارد.
* چنانچه نپوشاندن صورت و دست ها تا مچ، براى برخى از زنان در جامعه فسادى را به دنبال داشته باشد، آیا پوشاندن آن واجب است؟
در این صورت واجب مى شود; ولى تا یقین به چنین چیزى نداشته باشد پوشانیدن وجه و کفّین لازم نیست.
*آیا شوهر، یا پدر و مادر، مى توانند همسر و یا دختران خود را مجبور کنند تا دست ها و صورتشان را نیز به هنگام خروج از منزل بپوشانند؟
اجبار در این امر جایز نیست; ولى هر گاه پدر و مادر یا شوهر حسّاسیت خاصّى داشته باشند رعایت آن خوب است.
* پوشانیدن چهره براى زنان خوش سیما، که مى دانند در صورتى که صورتشان پوشیده نباشد باعث گناه و انحراف جوانان مى شوند، چه حکمى دارد؟
پوشانیدن صورت بر آنان واجب نیست; جوانان وظیفه دارند نگاه نکنند.
* اگر خانمى به خاطر این که مبادا نپوشانیدن وجه و کفّین موجب فسادى شود آن را بپوشاند، آیا کار مستحبّى را انجام داده است؟
عمل به احتیاط کرده است.
*آیا پوشاندن صورت واجب است با توجّه به این که در محیط درسى کار مشکلى است؟
وجه و کفّین از حجاب مستثنا هستند و پوشاندن آنها واجب نیست.
* آیا حکومت مى تواند، یا بر او لازم است، از بدحجابى یا بى حجابى بعضى از خانم هایى که در این امر مهم کوتاهى مى کنند، جلوگیرى نماید؟ توضیح این که: بنده دانشجو هستم. چندى قبل استاد در کلاس این شُبهه را مطرح کرد، و مدّعى شد که هیچ دلیل فقهى وجود ندارد که حکومت را ملزم کند تا مواظب حجاب خانم ها باشد، همان طور که وظیفه ندارد مواظب نماز صبح افراد باشد. علاوه بر این گفتند: حضرت امیر (علیه السلام) دستور داد حجاب را از سر کنیزانى که خود را شبیه زنان آزاد کرده بودند، بردارند. نظر شما چیست؟
حکومت اسلامى و مسلمانان نسبت به گناهان پنهانى افراد وظیفه اى ندارند، ولى بدون شک نسبت به گناهانى که به طور علنى و آشکار، در سطح جامعه انجام مى شود وظیفه نهى از منکر دارند، و الاّ جایى براى انجام این وظیفه مهم باقى نمى ماند. البتّه با این تفاوت که مردم باید به نهى از منکر زبانى اکتفا کنند. و ازهرگونه برخورد فیزیکى اجتناب ورزند، ولى حکومت مى تواند وارد این مرحله نیز شود; و در مورد کنیزها اساساً میزان پوشش آنها نسبت به زنان آزاد از نظر اسلام متفاوت بوده است.
* برخى از مادران، دختران نابالغ خود را، با سر و پاى برهنه در خیابان ها و مجالس در حضور نامحرمان ظاهر مى کنند، وظیفه چنین مادرانى چیست؟
بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را از زمان طفولیت به مسائل اسلامى آشنا کنند.
* محدوده پوشش در مقابل پسر نا بالغ چه میزان است؟
واجب است زن بدن و موى خود را از نامحرم بپوشاند و احتیاط مستحب آن است که از پسر نابالغ که خوب و بد را مى فهمد و به حدّى رسیده که مورد نظر شهوانى است مستور دارد، ولى پوشانیدن صورت و دست ها تا مچ واجب نیست.
*گفته مى شود که زن باید خود را از پسر بچّه ممیز بپوشاند، بفرمایید ممیز بودن پسر بچّه از چه راهى شناخته مى شود؟
مستحبّ است خود را از چنین پسرى بپوشاند، و منظور از ممیز این است که از مسائل جنسى آگاه باشد.
* مقدار پوشش زنان مسلمان، در برابر زنان غیر مسلمان چیست؟
بهتر آن است که بدن خود را در برابر زنان غیر مسلمان برهنه نکنند; هر چند با پوشاندن عورت، ظاهر کردن بقیه حرام نیست.
* وظیفه خواهران مسلمان دانشجوى ترکیه را نسبت به «رعایت حجاب» در فرض هاى ذیل بیان فرمایید:
الف) شرط طىّ کردن تمام ترم هاى دانشجویى در دانشگاه هاى تحت مدیریت لاییک ها، رعایت نکردن حجاب شرعى است.
ب) شرط اتمام چند ترم باقى مانده از رشته خاصّى در دانشگاه، رعایت نکردن حجاب است.
با توجّه به این که اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالى را نخوانند تنها افراد بى بند و بار و لامذهب پست هاى مهم را اشغال مى کنند، به افراد متدین اجازه داده مى شود که مسأله حجاب را در خصوص مواردى که ضرورت دارد رعایت نکنند، ولى در غیر آن موارد حتماً رعایت نمایند.
۳. استثنائات حجاب
*شنیده شده که حجاب بر زنان بزرگسال، که امید ازدواج آنها نمى رود، لازم نیست، لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) چنین زنانى چه مقدار از بدنشان را مى توانند در مقابل نامحرم نپوشانند؟
مى توانند سر و گردن و مقدارى از دست ها را نپوشانند; ولى پوشانیدن براى آنها نیز بهتر است.
ب) آیا این حکم اختصاص به زنان بیوه دارد، یا شامل زنان شوهردار، که در این سنّ و سال هستند، نیز مى شود؟
این حکم شامل همه زنان در این سنّ و سال مى شود.
ج) حکم مذکور مختصّ پوشش و نظر است، یا شامل لمس هم مى شود؟
این حکم شامل لمس نمى شود.
۴. حجاب زن غیر مسلمان
* همانطور که مى دانیم خداوند متعال در سوره نور، حجاب را مختصّ مؤمنان، زنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) و زنان مؤمن دانسته است. حال سؤال این است که:
الف) آیا حجاب براى غیر مسلمانان در کشورهاى اسلامى واجب است؟
ب) اگر واجب است، همانطور که در فرانسه و ترکیه بر اعتقادات اسلامى ما مى تازند، و ما آنها را ظالم و ضدّ اسلام مى دانیم، آیا ما هم با پوشاندن زنان خارجى که به ایران مى آیند، یا پیروان سایر مذاهب داخل کشور، به آنها اجحاف ننموده ایم؟
ج) اگر حجاب اختیارى بود بهتر نبود، و معضلات اجتماعى حلّ نمى شود؟
یک اصل مسلّم در اسلام داریم که هر حکمى براى مؤمنین و مسلمانان ثابت است، دیگران نیز مکلّف به آن هستند (الکفار مکلّفون بالفروع کما انّهم مکلّفون بالاصول)، بنابراین آنها هم موظّف به حکم حجاب و ترک شرابخوارى (حدّاقلّ آشکارا) و گناهان دیگر هستند، و نسبت به حجاب که ما مى توانیم اعمال کنیم کار صحیح و عادلانه اى است، و ما دوران قبل از انقلاب را فراموش نکرده ایم که وقتى اختیار و آزادى داده شد چه زنانى با چه وضعى بیرون آمدند، و اکثر جوانان را به فساد کشیدند; و نوشته اید که اگر ما به کشورهاى آنها برویم و ما را اجبار به بى حجابى کنند، چه مى شود؟ فراموش نکنید که آنها بى حجابى را واجب نمى داننددرحالى که ما حجاب را واجب مى دانیم.
۵. نوع پوشش
* در مورد پوشش لباس خاصى شرط است ؟
لباس خاصّى شرط نیست ولى پوشیدن لباسهاى تنگ و چسبان و همچنین لباسهاى زینتى اشکال دارد.
* گفته مى شود که «استفاده از چادر مشکى مناسب نیست، بلکه کراهت دارد. و خانم ها باید از پوشاک روشن و رنگ هاى متنوّع استفاده نمایند. و دلیلى ندارد که توصیه شود خانم ها کفش و مانتوى تیره بپوشند». نظر شما در این مورد چیست؟
انتخاب چادر مشکى براى زنان مکروه نیست. و استفاده از رنگ هاى ساده دیگر، مادام که منشأ مفاسدى نشود، جایز است; البتّه رنگ هاى سنگین بهتر است.
*آیا پوشیدن مانتو براى زنان، در صورتى که حجاب اسلامى حفظ نشود و برجستگى هاى اندام مشخّص باشد، اشکال دارد؟
در صورتى که لباس چسبان باشد حرام است; ولى اگر گشاد باشد اشکال ندارد.
*پوشیدن لباسهایى که فقط تنه را مى پوشاند براى بانوان در مقابل بانوان دیگر در مکان هاى ورزشى مخصوص بانوان که هیچ مردى حضور ندارد چه حکمى دارد؟
در فرض مسأله مانعى نیست، مگر در موارى که مفاسد خاصّى ظاهر گردد.
*اگر مدرسه اى ابلاغ کند که دختران به هنگام ورزش باید لباس مخصوص ورزش بپوشند، چه حکمى دارد؟
پوشیدن لباس ورزشى براى دختران، در صورتى که در محیط مخصوص خودشان باشند، مانعى ندارد.
۶. پوشاندن زینت و آرایش
* لطفاً در مورد تزیین زنان به انگشتر و حلقه نامزدى به سؤالات زیر پاسخ دهید:
الف) در دست کردن حلقه نامزدى طلا در جلوى مرد نامحرم چه حکمى دارد؟
اشکال ندارد.
ب) اگر در مورد سؤال استعمال آن بى اشکال باشد، ولى همین عمل از نظر مرجع تقلید بنده (شوهر) جایز نباشد، آیا استفاده از آن براى همسرم منعى دارد؟
* آیا لازم است از او بخواهم که استفاده نکند؟
هرکس باید به فتواى مرجع تقلید خود عمل کند، و شما نمى توانید او را از این کار نهى کنید.
* زن از چه انگشترى مى تواند در جلوى نامحرم استفاده کند؟
هر نوع انگشترى که منشأ مفسده خاصّى نگردد اشکالى ندارد.
چنانچه زن با خود زینت داشته باشد (مانند حلقه ازدواج، یا انگشتر، یا آراستن چهره) آیا واجب است صورت و دست ها را هم بپوشاند؟
در مورد حلقه و انگشتر مانعى ندارد; ولى در مورد آرایش هاى تند اشکال دارد.
* در عرف مرسوم است که بانوان بعد از ازدواج، خود را به امورى از قبیل برداشتن زیر ابرو و زائل کردن موهاى صورت و مانند آن زینت مى کنند، آیا پوشیدن صورت در این حالت لازم است؟
اگر تنها کم کردن موهاى صورت و ابرو و مانند آن باشد اشکالى ندارد.
* آیا سرمه کشیدن، ابرو چیدن، استفاده از انگشتر عقیق، ساعت، عینک طبّى زیبا، براى زنان زینت به حساب مى آید، که پوشش آن لازم باشد؟
ظاهراً جزء زینت ممنوع نیست.
*آیا براى زن جایز است که با آرایش و زینتى که جلب نظر مى کند بدون نیت سوء از منزل خارج شود؟
جایز نیست.
۷. لباس زینتى و مبتذل
* منظور از لباس زینتى، که پوشیدن آن اشکال دارد، چیست؟
منظور لباسهایى است که در عرف مردم آن را لباس زینت مى خوانند.
* آیا لباس زینتى صرفاً شامل زیورآلات مى شود، یا آنچه عرفاً لباس محسوب مى شود نیز مى تواند مصداق آن باشد؟
لباس زینتى چیزى است که زن ها براى زیبایى آن را مى پوشند، و شبیه آرایشى است که در صورت خود انجام مى دهند.
*پوشیدن لباسهاى مبتذل، یا لباسهاى تنگ و مهیج، یا مدل هایى که موجب ترویج فرهنگ غرب است، بویژه براى زنان، چه حکمى دارد؟
این گونه لباسها اشکال دارد، و بر پسران و دختران و مردان و زنان مسلمان لازم است رعایت موازین عفّت اسلامى را، که مایه سعادت دنیا و آخرت آنهاست، بنمایند.
۸. پوشش مردان
* پوشیدن لباس آستین کوتاه براى مردان چه حکمى دارد؟ اگر حرام است آیا علّت تحریم احتمال معاونت بر اثم است؟ در این صورت، چگونه حکم قطعى مى آورد و دوم این که با توجّه به کیفیت لباس احرام که به مراتب بازتر از پیراهن آستین کوتاه است و استفاده از آن هنگام طواف براى مردان که دوش به دوش زنان طواف مى کنند الزامى است آیا احتمال معاونت براثم در آن جا بیشتر نیست؟
استفاده از لباس آستین کوتاه براى مردان اشکالى ندارد مگر در مواردى که بدانیم مفاسد خاصّى بر آن مترتّب مى شود.
* حجاب مرد را در برخورد با زن نامحرم بیان فرمایید.
نگاه کردن به بدن مرد نامحرم به آن مقدار که معمولاً آن را نمى پوشانند مانند سر و صورت و گردن و مقدارى از پاها و دست ها اشکال ندارد.
* حکم استفاده مرد از شال گردن ابریشم (یک طرف ابریشم، یک طرف پشم) چیست؟
جایز نیست.
* استفاده از کراوات چه حکمى دارد؟
با توجّه به این که در حال حاضر و در کشور ما، این امر به عنوان شعار بیگانگان و همبستگى با آنها محسوب مى شود، از آن اجتناب کنید. ولى در کشورهایى که جزیى از لباس مردم محسوب مى گردد، پوشیدن آن اشکالى ندارد.
* در برخى از مراکز علمى مسائلى به وجود آمده که سبب ایجاد ذهنیت ناخوشایند، و بدبینى به دین، و موجبات دورى جوانان از دین و مذهب را فراهم آورده است; مسائلى که هیچ گونه ممانعتى براى انجام آن، نه از سوى دین و نه از سوى مراجع عالیقدر تقلید، ذکر نشده است. در دانشگاه «ع ک» پوشیدن لباسهاى آستین کوتاه براى مردان ممنوع است، و این مسأله بحث و گفتگوهایى را در پى داشته است. از آن جا که طرح تمام گفتگوهاى مطرح شده بین دانشجویان و مسئولین دانشگاه قدرى مشکل است، سعى کرده ایم خلاصه آن را در این استفتا بگنجانیم:
دانشگاه: پوشیدن لباسهاى آستین کوتاه ممنوع است.
دانشجویان: در کجاى دین پوشیدن لباسهاى آستین کوتاه براى مردان حرام شمرده شده است؟
دانشگاه: بعضى از مراجع تقلید حرام دانسته‌اند.
دانشجویان: کدام مرجع تقلید حرام شمرده است؟ شاید ما مقلّد ایشان نباشیم.
دانشگاه جوابى ندارد و فقط مى گوید: شما باید مقلّد همان کسى باشید که ما هستیم.
چندى بعد یکى از روحانیون سرشناس به دانشگاه ما تشریف آوردند، موضوع را با ایشان در میان گذاشتیم، ایشان فرمودند: هیچ مرجع تقلیدى آن را حرام نشمرده است. نظر حضرتعالى در این مورد چیست؟
جواب: پوشیدن لباسهاى آستین کوتاه براى مردان شرعاً حرام نیست; ولى مسئولین دانشگاه حق دارند مقرّراتى را طبق مصالحى که در نظر دارند براى محدوده دانشگاه ها وضع کنند، مثلاً بگویند شرط ورود به دانشگاه استفاده از فلان نوع و رنگ لباس است. همان گونه که در محیطهاى نظامى و انتظامى لباسهاى خاصّى را شرط مى کنند، بنابراین خوب است دانشجویان عزیز با مسئولین دانشگاه ها در این گونه مسائل بطور منطقى و بدون جرّ و بحث کنار بیایند تا مشکل شرعى براى هیچ یک از دو طرف پیدا نشود.
برگرفته از احکام خانواده در پرتو فقه اسلامى-آیت الله العظمی مکارم شیراز ی
