موعود پایگاه اینترنتی موعود
حضرت علی علیه السلام آن چنان با متانت، دلجویی و احترام در برابر ناراحتی و شکوه حضرت زهرا علیهاالسلام برخورد می نماید که حضرت فاطمه علیهاالسلام آرام می‌گیرد و می فرماید: خداوند، مرا کفایت می‌کند. و بدین گونه کار آنها را به خدا وامی‌گذارد و ساکت می‌شود.
آری، برای رسیدن به خوشبختی و مدیریت موفق یک خانواده، داشتن راهنما و الگوی کامل امری ضروری است و هرگز بدون آن نمی توان به اهداف مقدس زندگی دست یافت. بنابراین برای رسیدن به یک زندگی سعادتمندانه به تمام زنان و شوهران اکیداً توصیه می‌کنیم که این مقال را بخوانند و به کار گیرند و از داشتن یک زندگی زیبا و رشک برانگیز لذت ببرند.
نقش الگو در زندگی
من درین بادیه، صاحب نظری می جویم
راه گم کرده ام و راهبری می جویم
زندگی مشترک حضرت فاطمه و علی علیهماالسلام برای ما و تمامی خانواده های مسلمان، بهترین الگو است. آنان چنان با عشق، صفا، محبت و صداقت با همدیگر زندگی می‌کردند که مطالعه فرازهایی از زندگانی آن دو بزرگوار، برای همه درس آموز است. در این مقاله چند درس از زندگی حیاتبخش آن گرامیان را به نظاره می نشینیم:
گل باصفای خانه
صفا و شادابی کانون خانواده، به حضور بانشاط «زن» بستگی دارد؛ امّا نشاط و سرزندگی یک زن به محبت «مرد» وابسته است. حضرت علی علیه السلام در باره لطافت شخصیت زن فرمود: « فَإِنَّ الْمَرْأَهَ رَیْحَانَهٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَهٌ؛ ۱ زن، گل بهاری است، نه پهلوانی سخت کوش.»۲ زن همانند گل است و به راستی، طراوت یک گل، مرهون مراقبت های باغبانی مهربان است تا در سایه مواظبت و انس با آن، از جلوه، زیبایی، عطر و رنگش، بهره و لذت برد و روحش از دیدار آن تازه گردد. بنابراین هر گونه رفتار خشونت آمیز و قهرگونه، آرامش و نشاط خانه را به هم می ریزد.
آرامش زندگی در سایه مدارا
کوتاه آمدن در مسایل خانوادگی مانند خطای همسر و فرزندان و یا حساس نشدن در مقابل عادات و سلیقه های ناموزون اعضای خانواده، سعادت دنیا و آخرت و عزّت و سربلندی در پی دارد و بنیان خانواده را از تزلزل و فروپاشی باز می دارد. خداوند در توصیف مؤمنان می فرماید: «آنان خشم خود را فرو می‌برند، لغزشهای مردم را عفو می‌کنند و خداوند، نیکوکاران را دوست دارد.»۳ علی علیه السلام هم در توضیح این آیه فرمود: «در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به شیوه ای نیکو رفتار نما تا زندگی باصفا و آرامی داشته باشی!»۴
کدام یک خسته ترید؟
امام باقر علیه السلام فرمود: «حضرت فاطمه علیهاالسلام همسر بزرگوار علی علیه السلام خانه داری می‌کرد، خمیر کردن و نظافت منزل از جمله کارهای او بود و علی علیه السلام نیز بیشتر به کارهای بیرونی منزل مانند آوردن هیزم و تأمین مواد خوراکی اقدام می نمود.»۵
روزی رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم به منزل آنان وارد شد و مشاهده کرد که این زن و شوهرِ نمونه، گندمها را با آسیاب دستی آرد می‌کنند. پیامبر فرمود: کدام یک خسته ترید؟ علی علیه السلام فرمود: فاطمه، خسته تر است. پیامبر به او فرمود: دخترم برخیز! من کار تو را انجام دهم. فاطمه علیهاالسلام برخاست و پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم خود، علی علیه السلام را در آرد کردن گندم، یاری نمود.۶
یاری به همسر
حضرت علی علیه السلام و حضرت زهرا علیهاالسلام در آغاز زندگی مشترک برای تقسیم مسئولیتها خدمت رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم رسیدند و از ایشان درخواست تعیین تکلیف نمودند.
پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم کارهای داخل منزل را به فاطمه علیهاالسلام و کارهای بیرون منزل را به حضرت علی علیه السلام سپرد. پس از این رهنمود واقع بینانه، حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: «فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله و سلم تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ؛ ۷ خدا می داند که چقدر از این تقسیم کار خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا صلی الله علیه وآله و سلم مرا از انجام کارهای مربوط به مردان معاف فرمود و مرا وادار نکرد که دوشادوش مردان نامحرم به کار بپردازم.»
با این حال، علی علیه السلام در کارهای خانه نیز شرکت می جست. آن گرامی‌با علاقه ای که به زهرا علیهاالسلام داشت، به او یاری می رساند؛ مثلاً در پاک کردن عدس، جارو کردن خانه و دستاس کردن، همسرش را یاری می نمود. امام صادق علیه السلام می فرماید: علی علیه السلام هیزم و آب می آورد و خانه را جارو می‌کرد. حضرت زهرا علیهاالسلام نیز گندمها را آرد می‌کرد، خمیر آماده می نمود و نان می پخت.۸
رابطه ایمان و محبت به همسر
امام صادق علیه السلام می فرماید: «الْعَبْدُ کُلَّمَا ازْدَادَ لِلنِّسَاءِ حُبّاً ازْدَادَ فِی الْإِیمَانِ فَضْلًا؛ ۹ هر چه محبت همسر در قلب مرد زیادتر می‌شود، فضیلت ایمانش زیادتر گردد.» حضرت علی علیه السلام آن چنان با متانت، دلجویی و احترام در برابر ناراحتی و شکوه حضرت زهرا علیهاالسلام برخورد می نماید که حضرت فاطمه علیهاالسلام آرام می‌گیرد و می فرماید: خداوند، مرا کفایت می‌کند. و بدین گونه کار آنها را به خدا وامی‌گذارد و ساکت می‌شود.۱۰
امام علی علیه السلام درباره چگونگی برخورد با همسرش می فرماید: به خدا سوگند! هرگز کاری نکرده ام که فاطمه، خشمگین شود و او را به هیچ کاری مجبور نکرده ام، او نیز هرگز مرا خشمگین نکرد و برخلاف میل باطنی من، قدمی‌برنداشت.۱۱
روزی حضرت فاطمه به امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: از روزی که با تو زندگی مشترک را آغاز کرده ام هرگز با تو مخالف نکرده ام.»۱۲
رابطه مهرانگیز علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام
علی علیه السلام درباره بانوی بانوان و همسر نمونه تاریخ می فرماید: «لَقَدْ کُنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکَشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَ الْأَحْزَان؛۱۳ … به او نگاه می‌کردم و با نگاه کردنم به او تمام غم و اندوه های دلم برطرف می‌شد.»
حضرت فاطمه علیهاالسلام در خانه علی علیه السلام با عشق، صفا و صمیمیت زندگی کرد و در آخرین لحظات زندگی به شوهر وفادار خویش، صادقانه اظهار داشت: «یَا ابْنَ عَمِّ مَا عَهِدْتَنِی کَاذِبَهً وَ لَا خَائِنَهً وَ لَا خَالَفْتُکَ مُنْذُ عَاشَرْتَنِی ؛ ای عموزاده! هیچ گاه دروغ و خیانتی در زندگی از من ندیدی و از وقتی که با من زندگی مشترک آغاز نمودی، هرگز با دستورهایت مخالفت نکردم.» امام علی علیه السلام هم در جواب او فرمود: «مَعَاذَ اللَّهِ أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَ أَبَرُّ وَ أَتْقَى وَ أَکْرَمُ وَ أَشَدُّ خَوْفاً مِنْ اللَّهِ مِنْ أَنْ أُوَبِّخَکِ بِمُخَالَفَتِی؛۱۴ پناه بر خدا! تو نسبت به خدا داناتر، نیکوتر، پرهیزگارتر، بزرگوارتر و هراسناک تر از آنی که بخواهم درباره مخالفت با خود، تو را سرزنش و توبیخ کنم.»
پاداش خدمت به زن در خانه
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله و سلم همسران را به کمک در کارهای خانه توصیه می‌کرد و دست آوردهای بزرگ این امر مقدس را یادآور می‌شد. علی علیه السلام در این باره فرمود: روزی رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم به حجره ما وارد شد؛ در حالی که فاطمه علیهاالسلام کنار دیگ غذا نشسته بود و من عدس پاک می‌کردم. به من فرمود: یا ابا الحسن! عرض کردم: لبیک یا رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم. فرمود: گوش فرادار که آنچه می‌گویم به فرمان پروردگار من است:
۱. «مَا مِنْ رَجُلٍ یُعِینُ امْرَأَتَهُ فِی بَیْتِهَا إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ شَعْرَهٍ عَلَى بَدَنِهِ عِبَادَهُ سَنَهٍ صِیَامُ نَهَارِهَا وَ قِیَامُ لَیْلِهَا وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنَ الثَّوَابِ مَا أَعْطَاهُ اللَّهُ الصَّابِرِینَ وَ دَاوُدَ النَّبِیَّ وَ یَعْقُوبَ وَ عِیسَى علیه السلام ؛ هیچ مردی نیست که در خانه به همسرش کمک دهد، جز آنکه به عوض هر موی بدنش، ثواب یک سال عبادت که شبهایش به نماز و روزهایش به روزه گذشته برای او مقرّر شود و خدایش همانند ثواب صابران: داود پیغمبر، یعقوب و عیسی علیه السلام ببخشد.»
۲. «یَا عَلِیُّ مَنْ کَانَ فِی خِدْمَهِ الْعِیَالِ فِی الْبَیْتِ وَ لَمْ یَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّهٍ وَ عُمْرَهٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ عِرْقٍ فِی جَسَدِهِ مَدِینَهً فِی الْجَنَّه؛ یا علی! هر که در خانه به خدمت عیال پردازد و تکبّر نورزد، خدا نامش را در دفتر شهدا ثبت فرماید و به عوض هر شب و روزی که می‌گذراند، ثواب هزار شهید در حقّ او می نویسد و به عوض هر گامی‌که برمی دارد، ثواب حجّ و عمره برای او می نویسد و به عوض هر رگی که در تن دارد، شهری در بهشت به وی می‌بخشد.»
۳. «یَا عَلِیُّ سَاعَهٌ فِی خِدْمَهِ الْعِیَالِ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَهِ أَلْفِ سَنَهٍ وَ أَلْفِ حَجٍّ وَ أَلْفِ عُمْرَهٍ وَ خَیْرٌ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَهٍ وَ أَلْفِ غَزْوَهٍ وَ أَلْفِ عِیَادَهِ مَرِیضٍ وَ أَلْفِ جُمُعَهٍ وَ أَلْفِ جَنَازَهٍ وَ أَلْفِ جَائِعٍ یُشْبِعُهُمْ وَ أَلْفِ عَارٍ یَکْسُوهُمْ وَ أَلْفِ فَرَسٍ یُوَجِّهُهَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ دِینَارٍ یَتَصَدَّقُ عَلَى الْمَسَاکِینِ وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یَقْرَأَ التَّوْرَاهَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ الزَّبُورَ وَ الْفُرْقَانَ وَ مِنْ أَلْفِ أَسِیرٍ اُسَرَ فَأَعْتَقَهَا وَ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَلْفِ بَدَنَهٍ یُعْطِی لِلْمَسَاکِینِ وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّى یَرَى مَکَانَهُ مِنَ الْجَنَّهِ؛ یا علی! یک ساعت در خدمتِ عیال بودن، بهتر از عبادت هزار سال و هزار حج و هزار عمره و هزار بنده آزاد کردن و هزار بار جهاد کردن، عیادت کردن هزار بیمار و گزاردن هزار نماز جمعه و هزار تشییع جنازه و سیر کردن هزار گرسنه و پوشاندن هزار برهنه و تجهیزات هزار اسب برای جهاد در راه خدا است، و بهتر از دادن هزار دینار صدقه به مساکین و خواندن تورات، انجیل، زبور و قرآن کریم و گرفتن هزار اسیر و آزاد کردنشان، و بهتر است از هزار شتر که به تهیدستان ببخشد، و از دنیا نمی رود تا جایگاه خود را در بهشت ببیند.»
۴. «یَا عَلِیُّ مَنْ لَمْ یَأْنَفْ مِنْ خِدْمَهِ الْعِیَالِ دَخَلَ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ؛ یا علی! هرکس از خدمت به همسرش شانه خالی نکند و تکبر نورزد، بدون حساب به بهشت می رود.»
۵. «یَا عَلِیُّ خِدْمَهُ الْعِیَالِ کَفَّارَهٌ لِلْکَبَائِرِ وَ یُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ حُورِ الْعِینِ وَ یَزِیدُ فِی الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَات؛ یا علی! خدمت کردن به عیال، کفّاره گناهان بزرگش می‌شود و خشم پروردگار را خاموش می‌کند و مهریه حوریان بهشتی می‌گردد و بر حسنات و درجات می افزاید.»
۶. «یَا عَلِیُّ لَا یَخْدُمُ الْعِیَالَ إِلَّا صَدِّیقٌ أَوْ شَهِیدٌ أَوْ رَجُلٌ یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَه؛ یا علی! به عیال خدمت نمی‌کند، مگر صدّیق یا شهید یا مردی که خدا برایش خیر دنیا و آخرت بخواهد.»۱۵
راز فرمایش پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم در بیان این همه ثواب برای خدمت در خانه، زمانی کشف می‌شود که بدانیم طبق آمار رسمی از جمله علتهای فروپاشی خانواده ها، عدم همکاری مردان در امور خانه و خانواده است. اگر مرد در انجام امور خانه کمک نکند، این احساس در زن پیدا می‌شود که کلفت خانه است، وانگهی چون کارهای خانه، یکنواخت و خسته کننده است و به علاوه شوهر را شریک زندگی خود می داند، این سؤال برای او پیش می آید که چرا همسرش در کارهای خانه کمک نمی‌کند.
ادب کردن شوهر بی معرفت
علی علیه السلام نه تنها خود شوهری نمونه بود؛ بلکه می‌کوشید خانواده ها را نیز اصلاح کند و شوهرانی را هم که حقوق همسر خویش را رعایت نمی‌کردند ادب می‌کرد. آن گرامی در یکی از روزهای بسیار گرم، خسته و عرق کرده به مقرّ حکومت مراجعت کرد. زنی ستمدیده جلوی مقرّ حکومتی اش سرگردان بود. وقتی چشم زن به علی علیه السلام افتاد. جلو آمد و گفت: شکایتی دارم: شوهرم مرا از خانه بیرون کرده و تهدید کرده است که اگر به خانه بروم مرا کتک خواهد زد. اکنون به دادخواهی نزد تو آمده ام.
حضرت علی علیه السلام فرمود: بنده خدا! الآن هوا خیلی گرم است، صبر کن هنگام عصر هوا قدری بهتر بشود، آن گاه خودم به خواست خدا با تو خواهم آمد.
زن گفت: اگر توقف من در بیرون خانه، طول بکشد، می ترسم خشم او افزون شود و بیشتر مرا اذیت کند. امام علی علیه السلام لحظه ای سر خویش را پایین انداخت. سپس سر را بلند کرد؛ در حالی که با خودش زمزمه می‌کرد و می‌گفت: «نه، به خدا قسم نباید رسیدگی به دادخواهی مظلوم را تأخیر انداخت. حقّ مظلوم را حتماً باید از ظالم ستاند و رعب ظالم را باید از دل مظلوم بیرون کرد تا با شهامت و بدون ترس در مقابل ظالم بایستد و حقّ خویش را مطالبه کند.»
آن گرامی، همراه زن حرکت کرد تا به خانه اش رسید؛ سپس پشت در ایستاد و فریاد کرد: «سلام بر اهل خانه!» جوانی بیرون آمد که شوهر همین زن بود. جوان، علی علیه السلام را نشناخت. دید مردی که حدود شصت سال دارد به اتفاق زنش آمده است. فهمید که زنش این مرد را برای حمایت و شفاعت آورده است؛ امّا حرفی نزد. امام علی علیه السلام فرمود: این بانو که زن تو است از تو شکایت دارد، می‌گوید: تو به او ظلم کرده ای و او را از خانه بیرون رانده ای؛ همچنین تهدید کرده ای که او را کتک خواهی زد؛ آمده ام بگویم از خدا بترس و با زن خویش نیکی و مهربانی کن. آن مرد با گستاخی گفت: به تو چه مربوط است که من با زنم خوب رفتار کرده ام یا بد؟! آری، من او را تهدید کرده ام که کتک خواهم زد؛ امّا حالا که تو را آورده و تو از جانبش حرف می زنی او را زنده زنده آتش خواهم زد.
حضرت از گستاخی جوان برآشفت، دست به قبضه شمشیر برد و از غلاف بیرون کشید. آن گاه گفت: من تو را اندرز می دهم و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنم، تو این طور، جواب مرا می دهی؟! صریحاً می‌گویی من این زن را خواهم سوزاند؟! خیال کرده ای دنیا این قدر بی حساب است؟! فریاد علی که بلند شد، عابران از گوشه و کنار جمع شدند. هر کس که می آمد، در مقابل علی علیه السلام تعظیمی می‌کرد و می‌گفت: السلام علیک یا امیر المؤمنین.
جوان مغرور که تازه متوجه شد با چه کسی روبه رو است، خود را باخت و به التماس افتاد و گفت: یا امیر المؤمنین! مرا عفو کن، به خطای خود اعتراف می‌کنم. از این ساعت قول می دهم مطیع زنم باشم و هر چه فرمان دهد اطاعت کنم. علی علیه السلام به آن زن رو کرد و فرمود: اکنون به خانه خود برو! امّا مواظب باش طوری رفتار نکنی که وی را به چنین اعمالی وادار کنی.۱۶
دلجویی و دلداری
حضرت زهرا علیهاالسلام پس از رحلت رسول مکرّم اسلام صلی الله علیه وآله و سلم وقتی «فدک» را به ناحق از او گرفتند، برای دفاع از حقّ خویش و بازگرداندن آن، نزد خلیفه وقت رفت؛ امّا با استدلالهای منطقی، موفق نشد آن را بستاند. بنابراین با ناراحتی و تأثر شدید، وارد منزل شد و اظهار ناراحتی کرد. حضرت زهرا علیهاالسلام به شوهرش علی علیه السلام گفت: … هیچ کس از من، دفاع و از ظلم آنها جلوگیری نکرد. خشمگین از خانه بیرون رفتم و پریشان و افسرده بازگشتم، و تو این گونه پریشان نشسته ای! تو همان بودی که گرگهای عرب را صید می‌کردی و اکنون زمین گیر شده ای! یا علی! نه گویندگان را مانع هستی و نه یاوه گویان را دافع! اختیار از کفم رفته…؛ از اینکه با تو این گونه سخن می‌گویم از خدا عذر می خواهم، خواه مرا یاری کنی یا واگذاری! ای وای بر من در هر صبح و شام که تکیه گاهم از کف بیرون رفت و بازویم بی رمق شد.
حضرت علی علیه السلام با لحنی محترمانه، همسر مهربانش را دلداری داد و فرمود: «لَا وَیْلَ لَکِ بَلِ الْوَیْلُ لِشَانِئِکِ نَهْنِهِی عَنْ وَجْدِکِ یَا بُنَیَّهَ الصَّفْوَهِ وَ بَقِیَّهَ النُّبُوَّهِ فَمَا وَنَیْتُ عَنْ دِینِی وَ لَا أَخْطَأْتُ مَقْدُورِی؛ ۱۷ وای بر تو مباد، بلکه وای بر دشمنان تو باد! ای دختر برگزیده خدا و یادگار نبوت، از اندوه و غصه، دست بردار. به خدا سوگند! من در انجام وظیفه، سستی نکردم و آنچه قدرت و توان داشتم، انجام دادم.»
پرستاری از همسر
هنگامی‌که زمان ارتحال حضرت زهرا علیهاالسلام نزدیک شد، درباره تشییع بدن، محلّ دفن و چگونگی غسلش به شوهرش علی علیه السلام سفارشهایی کرد. آن حضرت نیز وصیتهای همسر خویش را انجام داد. همچنین علی علیه السلام هنگام بیماری همسرش، مانند پرستاری دلسوز از او مراقبت می نمود.
امام سجاد علیه السلام از پدرش امام حسین علیه السلام نقل می‌کند: وقتی حضرت زهرا علیهاالسلام بیمار شد، به علی علیه السلام سفارش کرد جریان کسالت او را به کسی خبر ندهد. علی علیه السلام نیز چنین کرد و کسی را در جریان کسالت زهرا علیهاالسلام قرار نداد و خود آن حضرت، پرستاری و مراقبت از همسرش را عهده دار شد و اسماء نیز به او یاری می رساند. وقتی هنگام ارتحال فرا رسید حضرت زهرا علیهاالسلام به شوهرش سفارش کرد که او عهده دار مراسم تجهیز و دفنش شود، شبانه او را دفن نماید و محلّ دفن را پنهان نگه دارد. علی علیه السلام نیز چنین کرد؛ امّا پس از دفن آن حضرت، حزن و اندون فراوان، وی را فرا گرفت و اشکهای مبارکش بر گونه هایش جاری شد، سپس به مرقد مبارک پیامبر صلی الله علیه وآله و سلم رو کرد و فرمود: «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنِّی وَ عَنِ ابْنَتِکَ النَّازِلَهِ فِی جِوَارِکَ وَ السَّرِیعَهِ اللَّحَاقِ بِکَ قَلَّ یَا رَسُولَ اللَّهِ عَنْ صَفِیَّتِکَ صَبْرِی وَ رَقَّ عَنْهَا تَجَلُّدِی … لَقَدْ اسْتُرْجِعَتِ الْوَدِیعَهُ وَ أُخِذَتِ الرَّهِینَهُ أَمَّا حُزْنِی فَسَرْمَدٌ وَ أَمَّا لَیْلِی فَمُسَهَّد؛ سلام و درود من بر تو ای رسول خدا! و سلام دختر عزیزی که پس از رحلت به سرعت به تو پیوست! یا رسول الله! بر اثر مفارقت زهرا، توانم به ناتوانی و صبرم به کم صبری تبدیل شده.
یا رسول الله! امانت از من گرفته شد! امّا بدان که پس از این، دیگر حزن و اندوه من همیشگی است و شبها از فراق فاطمه، خواب به چشمم نخواهد آمد.»۱۸
منابع
۱) الکافی، محمد بن یعقوب کلینی، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۸ ق، ج۵، ص۵۱۰.
۲) نهج البلاغه، سیدرضی، نشر هجرت، قم، ۱۴۰۴ ق، نامه ۱۳.
۳) آل عمران/ ۱۳۵.
۴) من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، مؤسسه الاعلمی، بیروت، بی‌تا، ج۳، ص۵۵۶.
۵) تفسیر عیاشی، محمد بن مسعود سمرقندی، مکتبه العلمیه، تهران، ج۱، ص۱۷۱.
۶) الفضائل، شاذان بن جبرئیل قمی، نشر رضی، قم، ۱۳۶۳ ش، ص۱۱۲.
۷) مستدرک الوسائل، محدث نوری، مؤسسه آل البیت، قم، ۱۴۰۸ ق، ج۱۳، ص۴۸.
۸) من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۶۹.
۹) همان، ص۳۸۴.
۱۰) احتجاج، احمد بن علی طبرسی، نشر مرتضی، مشهد، ۱۴۰۳ ق، ج۱، ص۱۰۸.
۱۱) کشف الغمه، علی بن عیسی اربلی، مکتبه بنی هاشم تبریز، ۱۳۸۱ ق، ج۱، ص۳۶۲.
۱۲) بحار الانوار، محمدباقر مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، ۱۴۰۲ ق، ج۴۳، ص۱۹۱.
۱۳) مناقب خوارزمی، موفق خوارزمی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۱ ق، ص۳۵۴؛ بحار الانوار، ، ج۴۳، ص۱۳۴.
۱۴) بحار الانوار، ج۴۳، ص۱۹۱.
۱۵)عن علی علیه السلام دَخَلَ عَلَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله وَ فَاطِمَهُ علیها السلام جَالِسَهٌ عِنْدَ الْقِدْرِ وَ أَنَا أُنَقِّی الْعَدَسَ قَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ قُلْتُ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ اسْمَعْ وَ مَا أَقُولُ إِلَّا مَا أَمَرَ رَبِّی… مجموعه ورام (تنبیه الخواطر)، ورام بن ابی فراس مالکی، انتشارات فقیه، ج۱، ص۴۲.
۱۶) مجموعه آثار، استاد شهید مطهری، نشر صدرا، تهران، ج۱۸، ص۴۹۲.
۱۷) احتجاج، طبرسی، نشر مرتضی، تهران، ج۱، ص۱۰۸.
۱۸) نهج البلاغه، سیر رضی، خطبه ۲۰۲.
ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۱۶۱.
