سیگار،ژست جدید دختر ایرانی
در گفتگو با دکتر آرش نیک‌خلق کوشیده‌ایم تا دلایل افزایش مصرف دخانیات در زنان را بررسی و راهکارهای مقابله‌ای در این زمینه را تشریح و تحلیل کنیم…
این روزها اگر سری به درکه و دربند و فرحزاد بزنید، حتما شما هم با من هم‌عقیده خواهید شد که میزان مصرف و تمایل خانم‌ها به سیگار و قلیان افزایش یافته است. البته آمارهای موجود هم از چنین واقعیتی حکایت می‌کنند. در گفتگو با دکتر آرش نیک‌خلق کوشیده‌ایم تا دلایل افزایش مصرف دخانیات در زنان را بررسی و راهکارهای مقابله‌ای در این زمینه را تشریح و تحلیل کنیم…
سلامت : آقای دکتر! اگر موافقید، بحث را با تاریخچه‌ای از مصرف دخانیات توسط زنان کشورمان آغاز کنیم.
بله، استفاده از سیگار و دیگر انواع دخانیات در شکل امروزی آن (نه به شکل قلیان‌کشی نوستالژیک زنان دوران قاجار) ابتدا به صورت یک موضوع جذاب تلقی می‌شد و به عنوان یک تفنن غربی وارد جامعه بانوان ما شد. ولی در فرهنگ ایرانی مصرف دخانیات و به ویژه سیگار همواره یک رفتار مردانه تلقی میشده است. به همین دلیل همواره از سوی جامعه، غیر از بدی‌های خود سیگار، مصرفش توسط زنان، زشتی مضاعفی را به دنبال داشته و این حرکت از دید فرهنگ عامه، زشت، قبیح و دور از شرع و عرف تلقی میشده است؛ به طوری که در فیلم‌های ایرانی، همواره زنانی که دارای شخصیت‌های منفی یا درمانده بودند، به مصرف سیگار مبادرت می‌کردند، غافل از این که حتی استعمال دخانیات توسط شخصیت‌های منفی نیز جذابیت سیگار را کم نکرده و باعث تشویق و تحریک به مصرف میشده است.
سلامت : روند مصرف سیگار در زنان ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
اگر مصرف سیگار و قلیان را در زنان و دختران با نگاهی متفاوت بررسی کنیم، می‌بینیم که این مدیران حال و آینده خانواده و این مادران امروز و فردا، چگونه با مصرف دخانیات نه تنها خانواده بلکه جامعه را نیز دچار مشکل می‌کنند. افزایش استعمال دخانیات در میان دختران جوان که مادران فردا هستند، تهدیدی جدی برای نسل‌های آینده است. چرا که طبق تحقیقات انجام شده افزایش مصرف در این گروه و نیز کاهش سن مصرف و تغییر الگوی مصرف را نشان می‌دهد به طوری که مصرف قلیان و به تدریج سیگار در مکان‌های عمومی رواج یافته و رو به گسترش است و این همان چیزی است که شرکت‌های تولید کننده مواد دخانی انتظار داشته‌اند. یعنی بازاری جدید با الگوها و مشتریان متفاوت!
سلامت : چرا این روند رو‌به‌رشد را شاهد هستیم؟
به دلایل مختلف ثابت شده که دختران و زنان در روند ابتلا به مصرف دخانیات از مردان تاثیر‌پذیرترند. اگر پایین‌تر بودن سن بلوغ دختران را و تاثیر‌پذیری بیشتر دختران از گروه‌های همسال نسبت به پسران را در نظر بگیریم و مواردی مانند تصور کاذب لاغر شدن و لاغر ماندن با مصرف دخانیات و کمبود مکان‌های تفریحی و ورزش و وقت گذرانی و تمایل به مطرح شدن در جامعه را به آن اضافه کنیم، رسیدن به جواب سوال شما چندان سخت به نظر
نمی‌رسد. البته جاذبه‌های مصرف دخانیات در دختران و پسران تا حدی متفاوت است. در دختران ژست سیگار کشی و رفتارهای جسورانه مانند پسران و در پسران حس مرد شدن و بزرگی کاذب بیشتر محسوس است و به همین دلیل در هر دو گروه تنها راه پیشگیری از ابتلا به استعمال دخانیات، آموزش و حمایت در سنین بحرانی است.
سلامت : از نظر جامعه، واقعا سیگار کشیدن زنان به عنوان یک جاذبه مطرح میشود؟
نه؛ این توهم و خرافه‌ای است که شرکت‌های دخانی با تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم آن را به مردم تحمیل کرده‌اند و به طور مشخص فریبی بیش نیست. هر عقل سالمی‌با مشاهده عوارضی مانند چروک پوست و پیری زودرس، زردی و خرابی دندان‌ها و لثه، ریزش مو و بوی مشمئز کننده سیگار، آنها را جذابیت تلقی نمی‌کند و این فقط سعی مذبوحانه شرکت‌های دخانی است که با تبلیغات کذب، سیگار را در زنان نشانه‌ای از جذابیت و تجدد مطرح کنند. ذکر این نکته نیز خالی از اهمیت نیست که سیگار در عین حال راه ورود زنان به مواد مخدر و دیگر نابهنجاری‌های اجتماعی نیز می‌تواند باشد و چه بسا این اسباب تجدد، عوارض جبران ناپذیر فرهنگی، اجتماعی و اخلاقی را به فرد سیگاری تحمیل نماید.
سلامت : به نظر شما، این روند رو به رشد چه عواقبی به دنبال خواهد داشت؟
همان‌طور که می‌دانید هم اکنون نیز مصرف دخانیات به عنوان شایع‌ترین علت قابل پیشگیری مرگ در زنان شناخته شده. بنابراین در آینده نزدیک ما با افزایش غیرقابل انتظار موارد سرطان به خصوص سرطان ریه مواجه هستیم، به طوری که مرگ میر و عوارض این نوع سرطان از موارد سرطان پستان در زنان بیشتر می‌گردد. همچنین افزایش در صد مرگ و میر به علت بیماری‌های قلبی و عروقی نیز به مراتب از جمعیت مردان سیگاری بیشتر میشود. چرا که به علت مسایل حاشیه‌ای متعدد، عوارض و بیماری‌های منتج از دخانیات به مراتب در زنان شدیدتر و دهشتناک‌تر بروز می‌کند. به طوری که حملات قلبی در زنان سیگاری شش برابر بیشتر از زنان غیرسیگاری بوده و گزارش شده که حتی مصرف تعداد اندک سیگار (حدود ۴ عدد)در زنان باعث ۵ برابر شدن مرگ و میر به علت بیماری‌های قلبی میشود. این آمار در مردان تا سه برابر گزارش شده است.
سلامت : چه عوارضی از دخانیات در زنان بارزتر و بااهمیت‌تر است؟
عوارض دخانیات را در خانم‌ها معمولا به سه گروه تقسیم می‌کنیم: اول، عوارضی که مخصوص خانم‌هاست. برای مثال، دخانیات با مساعد کردن تکثیر ویروس عامل سرطان دهانه رحم(پاپیلوما ویروس) باعث افزایش موارد بروز و شدت این سرطان در مصرف‌کننده‌هایش میشود. یک‌سری عوارض در هر دوجنس وجود دارد ولی در زنان شدیدتر و وخیم‌تر است مانند تومورهای ریوی که در زنان مصرف کننده دخانیات در سنین پایین‌تری نسبت به مردان اتفاق می‌افتد و یا بیماری‌های قلبی و عروقی و نیز پوکی استخوان که در زنان سیگاری به طور بارزتر و شایع‌تری بروز می‌کند و به دلیل مسایل هورمونی و مصرف داروهای خاص و حساسیت بیشتر این اعضا در زنان نسبت به آثار سموم ناشی از دخانیات است. سومین دسته عوارض آنهایی هستند که هم در مردان و هم در زنان اتفاق می‌افتد ولی برای زنان دارای اهمیت ویژه‌ای می‌باشد برای مثال، عوارض و تاثیرات سوء دخانیات در پوست، مو و دندان‌ها مسلما عوارض جدی‌تری را در روح و جسم یک خانم در مقایسه با آقایان به جا می‌گذارد.
سلامت : چرا عوارض دخانیات در خانم‌ها شدیدتر است؟
به نظر می‌رسد تغییرات هورمونی و ژن‌های خاص در زنان یکی از علل افزایش تاثیر‌پذیری انواع دخانیات روی سلول‌های آنان است. همچنین روش سیگار کشیدن خانم‌ها که اکثرا در فضاهای بسته بوده و یا با عجله و استرس و با پک‌های تند و عمیق است تاثیرات سمی دخانیات را دوچندان می‌نماید. این مساله به این معناست که خانم‌ها چون اکثرا تمایل دارند تا دور از چشم دیگران مبادرت به استعمال دخانیات بکنند، خود را در فضای بسته در معرض بیشتر دود دست دوم و سوم ناشی از سیگار خود قرار می‌دهند. همچنین تند کشیدن سیگار باعث داغ‌تر شدن مرکز سیگار شده و در نتیجه آزاد سازی مواد شیمیایی سمی و مضر و گاها ناشناخته تشدید می‌گردد. اگر به این مساله عدم آگاهی به تاریخچه مصرف او توسط پزشک به دلیل مخفی کاری را که خود باعث عدم دقت در علایم هشدار میشود و نیز تجویز داروهای تشدید کننده عوارض دخانیات مانند هورمون‌ها و قرص‌های جلوگیری را بیفزاییم، مساله از این هم پیچیده‌تر میشود. به طوری که سیگارهایی را که فرد به دلیل تلقینات شرکت‌های دخانی به عنوان لایت، ملایم و کم ضرر و سیگار مخصوص خانم‌ها می‌شناسد لحظه به لحظه او را به مرگ نزدیکتر می‌کند. بد نیست بدانید که بر طبق تحقیقات طول عمر خانم‌های سیگاری به طور متوسط ۱۴ سال از خانم‌های غیرسیگاری کوتاه‌تر است.
سلامت : مصرف سیگار و دیگر انواع دخانیات چه تاثیری بر جنین زنان باردار سیگاری خواهد داشت؟
قبل از پاسخ به این سوال ذکر این مطلب لازم است که برطبق تحقیقات، بالای ۷۰ درصد زنان باردار سیگاری در هنگام بارداری سیگار خود را ترک می‌کنند ولی متاسفانه اکثرا بعد یک سال دوباره شروع می‌کنند. ولی زنانی که هنوز سیگار و دیگر دخانیات را در زمان بارداری ترک نکرده‌اند، باید منتظر عوارض غیرقابل جبرانی در نوزاد خود باشند. از جمله این عوارض کم‌خونی و کم‌وزنی در فرزند به دنیا آمده آنها است. همچنین مصرف دخانیات با کم کردن حرکت مژک‌های لوله‌های مرتبط با تخمدان، عبور تخمک‌ها را با مشکل مواجه کرده و شانس ناباروری و نیز بارداری خارج رحمی را در مادران سیگاری افزایش می‌دهد. در عین حالی که خطر سقط خود به خود، زایمان زودرس، مرده‌زایی و مشکلات خاص دوران بارداری به ویژه مسمومیت بارداری در خانم‌های سیگاری باردار بیشتر است. برطبق تحقیقات انجام شده در مادران باردار سیگاری این یافته مشاهده شده که بعد از هر نوبت مصرف سیگار، ضربان قلب جنین (به دلیل اثر مستقیم افزایش نیکوتین خون بند ناف و نیز کاهش اکسیژن در آن) بالا رفته، که با فشار به قلب جنین در دراز مدت باعث بزرگی بیمارگونه در قلب شده و ضمن نارسایی، سبب اختلال در اعصاب تنظیم کننده جریان خون نیز میشود. همچنین، اختلالات غیرقابل بازگشت و جبرانی مانند دیابت و عقب‌ماندگی ذهنی در کودکان مادران سیگاری بیشتر دیده شده و گاهی عوارض روی جنین تا دوران بلوغ مخفی مانده و بعد آشکار میشود.
سلامت : زنان شیرده مصرف کننده دخانیات شاهد چه عواقبی در نوزادشان خواهند بود؟
قطعا همه ما در مورد عوارضی مانند افزایش ابتلا به سینه‌پهلو، آسم، برونشیت و کولیک و نارسایی تنفسی در نوزادان مادران سیگاری مطالبی شنیده‌ایم ولی شاید کمتر کسی به افزایش موارد مرگ ناگهانی نوزاد در مادران سیگاری و بروز رفتارهای ضد اجتماعی در فرزندان این مادران توجه کرده باشد. به طوری که حتی بین شدت رفتارهای ضداجتماعی و نیز بیش فعالی و بی‌توجهی در کودک با تعداد سیگارهای مصرفی در مادر نیز ارتباط قابل توجهی پیدا شده. همچنین مادران سیگاری موفقیت کمتری در شیر دادن به نوزادان خود دارند. تغییر طعم شیر به واسطه نیکوتین و دیگر مواد سمی سیگار و نیز تصور مادر که با شیر خود مواد مضر را به نوزاد انتقال می‌دهد باعث دلسردی و کاهش اعتماد به نفس مادر و در نتیجه کاهش ترشح شیر میشود. همچنین ترکیبات موجود در دخانیات با تاثیر منفی در ترشح هورمون‌های موثر در شیر سازی مانند پرولاکتین باعث کاهش چربی شیر شده و مقبولیت طعم آن را در نزد نوزاد شیر خوار کمتر می‌کند و به این ترتیب می‌بینیم که شیر مادر که به عنوان بهترین و مناسب‌ترین منبع تامین انرژی و نیازهای غذایی نوزاد به شمار می‌رود، چگونه با مصرف سیگار و دیگر انواع دخانیات توسط مادر از دست رفته و این موضوع چه قدر بر روی رشد و آینده کودک تاثیر می‌گذارد. به طوری که در تحقیقات مفصل و مستندی کوتاه قدی فرزندان مادران سیگاری بررسی و اثبات شده است.
سلامت : کلا خانم‌ها در برنامه‌های ترک دخانیات موفق‌ترند یا آقایان؟
به دلایل مختلف ترک سیگار و دیگر انواع دخانیات در خانم‌ها دشوارتر می‌نماید. نظری به آمارهای کلی کشورهای نسبتا موفق در روند کاهش مصرف نیز نشان داده که درصد کاهش مصرف در آقایان در طول چند دوره به مراتب از خانم‌ها بیشتر بوده است و شاید یکی از دلایل افزایش نسبی زنان سیگاری در مقایسه با مردان سیگاری در طول دوران، همین کندی روند ترک در خانم‌ها باشد.
سلامت : چرا ترک دخانیات در زنان دشوارتر است؟
علل متفاوت و فرضیات مختلفی مطرح است که علل عمده آن را نام می‌بریم. اول اینکه تغییرات هورمونی بدن زنان که باعث ناپایداری جسمی و روحی در دوره‌هایی میشود، هر گونه تغییر از جمله ترک یک نوع اعتیاد را دشوارتر می‌نماید (به همین دلیل توصیه میشود زمان ترک در زمانی بعد از اتمام خونریزی ماهیانه صورت گیرد). در عین حال خانم‌ها به علت ترس از چاقی به دنبال ترک و نیز حمایت نکردن روحی و خانودگی و اجتماعی مناسب از انگیزه کمتری در زمان ترک برخوردارند، و نیز به خاطر نوع سیگار کشیدن خانم‌ها (سریع و در فضای بسته)وابستگی به نیکوتین در آنان سریع‌تر و شدیدتر است.
سلامت : حرف آخر؟
ما از دختران و زنان کشورمان این تقاضا را داریم که نه تنها خود از این معضل ضدسلامت بر حذر باشند بلکه شوهران و پدران خود را نیز تشویق و وادار به ترک دخانیات کنند. چرا که بر طبق تحقیقات به عمل آمده زنان و فرزندان بهترین افرادی هستند که می‌توانند مردان را به اجتناب از دخانیات ترغیب کنند. زنان قربانیان ناخواسته مواجهه با دود دست دوم مردان می‌باشند به طوری که حتی در صورت اجتناب از دود مستقیم، آنان به واسطه گردگیری و تمیز کردن سطوح آلوده به دود سیگار نیز در معرض آلودگی و بیماری قرار دارند. اگر زنان به این نکته توجه کنند که احتمال ابتلا به سرطان در همسران افراد سیگاری دو برابر است، حتما تلاش بیشتری را در این راه از خود نشان می‌دهند.
حقایقی مستند درباره زنان مصرف کننده دخانیات
• ناقوس مرگ برای زنان معتاد به دخانیات ۱۴سال زودتر به صدا در می‌آید.
• احتمال ابتلا به آسم در کودکان مادران سیگاری ۲ برابر است.
• زنان سیگاری ۶ برابر بیشتر از زنان
غیرسیگاری در معرض حمله قلبی قرار دارند.
• ۸۰ درصد زنان از سیگارهای خارجی با عنوان‌های فریبنده سبک و ملایم و فیلترهای سفید رنگ استفاده می‌کنند.
• تعداد زنان سیگاری در بیست سال اخیر ۶۰درصدافزایش یافته است.
• دختران دانشجوی سال آخر ۳ برابر سال اولی‌ها سیگار می‌کشند.
• زنان سیگاری ۶۰درصد بیشتر از زنان غیر سیگاری به سرطان دهانه رحم مبتلا می‌شوند.
• هزینه صرف شده برای درمان و کنترل زایمان غیر طبیعی در مادران سیگاری تقریبا ۲ برابر افراد غیرسیگاری است.
• تعداد کودکان دچار معلولیت و کودکان نارس در زنان باردار سیگاری ۳ برابر زنان غیر سیگاری است.
• زنان سیگاری که شوهران سیگاری دارند، ۶ برابر زنان سیگاری که همسرشان سیگار نمی‌کشد و ۱۸ برابر زنان غیرسیگاری در معرض ابتلا به سکته‌های مغزی هستند.
• ترک دخانیات برای افرادی که مادرشان در دوران بارداری آنها مبادرت به مصرف دخانیات کرده‌اند دشوارتر است.
• سیگار کشیدن والدین بر جنسیت جنین تاثیر دارد. جنین‌های پسر در مقابل دود دخانیات از بین رفته و جنین‌های دختر نیز در صورت تولد۲ برابر بیشتر در معرض سرطان هستند.
• ۹۰ درصد مرگ‌های ناشی از انسداد مزمن ریوی در بین زنان را به استعمال دخانیات نسبت می‌دهند.
• از سال ۱۹۵۰ تا کنون درصد ابتلای زنان به سرطان ریه ۶۰۰درصد بیشتر شده است.
هفته نامه سلامت