موعود پایگاه اینترنتی موعود
دوست عزیز موعودی ما جناب آقای محمد ذاکری از استان آذربایجان شرقی ـ شهرستان مرند ـ پرسیده‌اند:
در خصوص تأهل و فرزندان آقا امام زمان(عج) توضیح دهید.
در پاسخ این دوست ارجمند باید عرض کنیم که این مسئله در هاله قدس غیبت امام عصر(ع) قرار دارد و خفاه امر امام(ع) که یکی از نشانه‌ها و خصایص آن حضرت است، در پاسخ این سؤال اثر می‌گذارد، لذا به‌طور قطع و یقین نمی‌توان به آن پاسخ داد، چون در این زمینه احادیث و روایات اطمینان بخشی در دست نداریم.۱ تنها چیزی که هست، اینست که سه نوع شواهد و قرائن داریم که وجود همسر و فرزند را برای آن حضرت تأیید می‌کند:
۱. قواعد عمومی اسلام
ازدواج، سنّت مؤکد اسلامی است و دستورهای فراوان به ازدواج و تشویق و ترغیب بسیار برآن، وارد شده است و تبعیّت از این سنّت، برای حضرت مهدی(ع) لازم‌تر از دیگران است.
مخصوصاً اگر معتقد باشیم که معصوم(ع) ترک مستحب نکرده و مکروه انجام نمی‌دهد و به عصمت حضرت مهدی(عج) نیز ملتزم باشیم.۲ چنانکه میرزای نوری می‌فرماید:
«چگونه ترک خواهند فرمود چنین سنّت عظیمه جدّ اکرم(ص) خود را با آن همه ترغیب و تحریص که در فعل آن و تهدید و تخویف در ترکش شده و سزاوارترین امّت در اخذ به سنّت پیامبر(ص)، امام هر عصر است و تاکنون کسی ترک آن را از خصایص آن جناب نشمرده.»3
لذا آن‌چه از قواعد کلی اسلام به دست می‌آید، این است که امام(ع) ازدواج نموده است.
۲. روایات
اگرچه از ظاهر برخی روایات، چنین استنباط شده که آن حضرت(ع) دارای همسر و اولاد می‌باشد، امّا برخی روایات نیز به فرزند نداشتن ایشان تصریح دارند که ما از هر دو دسته، روایاتی نقل و بررسی می‌کنیم:
دسته اوّل: روایات دال بر فرزند داشتن امام مهدی(ع)؛
۱. شیخ طوسی از امام صادق(ع) نقل کرده:
لایطَّلعُ علی موضعهِ أحدٌ مِن وُلدهِ و لاغیرهِ.۴
برمکان ایشان هیچ کس، حتی فرزندی از فرزندانش اطلاع ندارد.
امّا به نظر می‌رسد که استدلال به این روایت صحیح نباشد؛ چرا که نعمانی همین حدیث را با سند محکم‌تری چنین روایت کرده است:
لایعلم بمکانه [فیها] إلاّ خاصَّهُ موالیهِ فی دینه.۵
علاوه برآن شاید مقصود از عبارت «هیچ یک از فرزندان و نه دیگران، از جای حضرت آگاه نیستند» مبالغه در شدّت پنهانی باشد. به این معنا که اگر هم برفرض، آن حضرت را فرزندی باشد، حتی او هم از شخصیت حقیقی حضرت آگاه نخواهد بود، تا چه رسد به دیگران.۶
۲. روایت جزیره خضراء که مرحوم مجلسی در بحار الانوار نقل کرده است. که البته سند این روایت به گونه‌ای است که انسان نمی‌تواند به آن اعتماد کند و همچنین نمی‌تواند آن را ردّ کند.۷
۳. روایت «پنج شهر» احمد بن محمد بن یحیی انباری منبی بر اینکه امام زمان(ع) فرزندانی دارد که پنج تن از آنان حکومت پنج شهر و پایتخت را برعهده دارند.
علاّمه محقق، شیخ آقا بزرگ تهرانی، در صحت داستان مذکور تشکیک کرده می‌نویسد:
این داستان در آخر یکی از نسخه‌های کتاب تعازی تألیف محمد بن علی علوی مرقوم بوده است. پس علی بن فتح الله کاشانی گمان کرده که داستان مرقوم، جزء آن کتابست، در صورتی که اشتباه کرده و ممکن نیست داستان، جزء آن کتاب باشد، زیرا یحیی بن هبیره وزیر که این قضیه در منزلش اتفاق افتاده، در تاریخ ۵۶۰ ق وفات کرده و مؤلف کتاب تعازی قریب دویست سال بروی تقدّم داشته است. علاوه برآن، در متن داستان نیز، تناقضاتی دیده می‌شود….۸
۴. شیخ طوسی به سند معتبر روایتی از امام صادق(ع) نقل کرده که در آن روایت بعضی از وصایای پیامبر اکرم(ص) در شب وفات به حضرت امیرالمؤمنین(ع) آمده است که از جمله آن وصایا این است که آن جناب فرمود: و چون اجل قائم(ع) در رسد آن حضرت این وصیّت را به فرزند خود بدهد.۹
۵. همچنین امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمودند:
گویا می‌بینم نزول قائم(ع) را در مسجد سهله با اهل و عیالش.۱۰
البته این دو روایت به طول مجمل برداشتن زن و فرزند دلالت دارند، به نحوی که معلوم نیست این مطلب مربوط به زمان غیبت است یا اشاره به زمان ظهور دارد.
دسته دوم: روایات دال بر عدم وجود فرزند برای حضرت(ع)؛
۱. مسعودی روایت کرده است:
به حضرت امام رضا(ع) عرض شد: از پدرانت روایت کرده‌ایم که امام از دنیا نمی‌رود تا فرزندش را ببیند؟
حضرت فرمود: آیا در این حدیث روایت کرده‌اید: «إلاّ القائم» عرض کردند: بلی.۱۱
۲. علی بن ابوحمزه بر امام(ع) وارد شده و عرض کرد: آیا شما امام هستید؟ حضرت فرمودند: آری. گفت: من از جدّ بزرگوار شما، جعفر بن محمد(ص)، شنیدم که می‌فرماید: امامی نیست مگر اینکه فرزندی داشته باشد. امام رضا(ع) فرمود: ای پیرمرد! فراموش کرده‌ای یا خود را به فراموشی زده‌ای؟ جعفر این‌طور نگفت بلکه فرمود: امامی نیست مگر اینکه فرزندی داشته باشد مگر امامی‌که امام حسین(ع) پس از او رجعت می‌کنند. چرا که او فرزندی ندارد. علی بن ابوحمزه گفت: فدایت شوم راست گفتی. جدّت این چنین گفت.۱۲
البته میرزای نوری درباره این روایت می‌فرماید:
و ظاهر آن است که مراد حضرت از نبودن فرزند، یعنی فرزندی که امام باشد، یعنی آن جناب خاتم الاوصیاست و فرزند امام ندارد و یا در آن هنگام که حسین بن علی(ع) رجعت خواهد کرد، او را فرزند نباشد.۱۳
لذا از روایات نمی‌توانیم به یک جواب قطعی برسیم چون هر دو دسته روایات دارای نقاط قوت و ضعف هستند.
۳. دعاها:
در ضمن برخی از دعاهایی که از پیشوایان معصوم(ع) و یا از ناحیه مقدسه صادر شده، از اولاد و اهل بیت حضرت ولی عصر(عج) سخن به میان آمده، در حق آنها دعا شده و یا برآنها درود و سلام تقدیم شده است. در این ادعیه تعابیری چون «وَلد»، «ذرّیه»، «اهل بیت» و «آل بیت» به کار رفته که وجود همسر و فرزند را برای آن حضرت تأیید می‌کنند.۱۴ به طور مثال:
۱. در بخشی از زیارت امام زمان(ع) در روز جمعه می‌خوانیم:
یا مولای یا صاحب الزّمان صلوات الله علیک و علی آل بیتک۱۵
ای آقای من، ای صاحب زمان، درود خدا بر تو و خاندان تو.
۲. در اعمال صبح جمعه دعایی آمده است که بخشی از آن عبارتست از:
و تجعله و ذرّیته فیها الأئمه الوارثین.۱۶
او و ذرّیه‌اش را پیشوایان و وارثان زمین قرار ده.
البته درباره این دسته از ادعیه این سخن آیت الله صافی گلپایگانی قابل توجه است که می‌فرمایند:
و بعضی دیگر، همچون فقرات برخی از ادعیه و زیارات نیز صراحت ندارند؛ و قابل حمل برعصر ظهور می‌باشند.۱۷
خلاصه سخن آن‌که دلیل معتبری در دست نداریم که موضوع ازدواج آن حضرت(ع) و وجود اولاد را به‌طور قطع اثبات کند یا نفی نماید البته ممکن است به طور ناشناس ازدواج کرده باشند و اولاد ناشناسی هم داشته باشند به هرحال ایشان هر طور که صلاح بدانند عمل می‌کنند.
و چون دانستن و ندانستن این موضوع فرقی به حال ما ندارد و در ضمن امر به دانستن هم نشده‌ایم دنبال کردن و تعقیب این موضوع هم لزومی ندارد. چنان که وضع جناب خضر(ع) و حضرت عیسی(ع) که به اتفاق شیعه و سنی در قید حیاتند، از این جهات نیز بر ما نامعلوم است.
والسلام.
پی‌نوشت‌ها:
۱. صافی گلپایگانی، لطف‌الله؛ پاسخ ده پرسش، ص ۵۳.
۲. جزیره خضراء افسانه یا واقعیت؟، ترجمه: ابوالفضل طریقه‌دار، ص ۱۷۵.
۳. طبرسی نوری، میرزاحسین؛ النجم الثاقب یا مهدی موعود(ع)، ص ۲۲۴.
۴. شیخ طوسی، الغیبه؛ ص ۱۰۲
۵. نعمانی، محمد بن ابراهیم؛ الغیبه، ص ۱۷۰
۶. جزیره خضراء افسانه یا واقعیت؟، ص ۱۸۱
۷. گفتمان مهدویت (سخنرانی‌های گفتمان اول و دوم)، پرسش و پاسخ آقای کورانی، ص ۱۱۸.
۸. امینی، ابراهیم؛ دادگستر جهان، ص ۳۳۲.
۹. طبرسی نوری، میرزا حسین؛ همان، ص ۲۲۵.
۱۰. همو، همان، ص ۲۲۵.
۱۱. مسعودی، اثبات الوصیّه، نجفی، ص ۲۰۱. به نقل از علیرضا رجالی تهرانی. یکصد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان(عج)،
۱۲. شیخ طوسی، همان، ص ۱۳۴.
۱۳. طبرسی نوری، میرزا حسین؛ همان، ص ۲۲۶.
۱۴. ناجی النجار، جزیره خضراء و تحقیقی پیرامون مثلث برمودا؛ ص ۴۰.
۱۵. حاجیان، اسماعیل؛ جلوه محبوب، ص ۱۲۲.
۱۶. طبرسی نوری، میرزا حسین؛ همان، ص ۲۲۶.
۱۷. صافی گلپایگانی، لطف‌الله؛ همان، ص ۵۵.
ماهنامه موعود شماره ۵۵
