موعود پایگاه اینترنتی موعود
معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران
ابراهیم شفیعی سروستانی
اشاره:
کتاب یاد شده یکی از آخرین آثار منتشر شده مؤسسه فرهنگی موعود است که در آستانه نیمه شعبان تقدیم همه منتظران موعود شده است. در مقدمه این کتاب در زمینه ضرورت نگارش آن چنین می‌خوانیم:
در آموزههای اسلامی «معرفت امام» از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار بوده و در سخنان پیامبر گرامی اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) تأکید فراوانی برآن شده است؛ تا آنجا که براساس روایات متواتری که از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده، نشناختن امام زمان و عدم معرفت نسبت به او، برابر با مردن در عصر جاهلیت (عصر کفر و شرک) دانسته شده است.۱
با توجه به آنچه گذشت، در این دوران که عصر امامت آخرین حجت خدا، امام مهدی(ع) است، شناخت آن حضرت برهمگان لازم بوده و ضروری است که اهل ایمان همه تلاش خود را برای گسترش و تعمیق معرفت خود نسبت به ایشان به کار گیرند.
پرسشی که در اینجا مطرح میشود این است که این معرفت چه دامنه و گسترهای دارد و چه موضوعاتی را شامل میشود؟
در پاسخ به این پرسش باید گفت: شخصیت و ابعاد مختلف وجود حضرت صاحب الامر(ع) را از دو دیدگاه میتوان مورد بررسی قرار داد:
۱. دیدگاه کلامی ـ تاریخی
در این دیدگاه به طور عمده دو بعد از ابعاد شخصیت و زندگانی امام مهدی(ع) مورد توجه قرار میگیرد: نخست این که آن حضرت، حجت خدا، تداومبخش سلسله حجتهای الهی و دوازدهمین امام معصوم از تبار امامان معصوم شیعه(ع) است که در حال حاضر در غیبت به سر میبرند؛ دوم اینکه ایشان شخصیتی است تاریخی، که در مقطع زمانی معینی از پدر و مادر مشخصی به دنیا آمده، حوادث متعددی را پشت سر گذاشته، با انسانهای مختلفی درارتباط بوده و منشأ رویدادها و تحولات مختلفی در عصر غیبت صغرا بودهاند.
براین اساس، در بیشتر کتابهایی که با دیدگاه کلامی ـ تاریخی به بررسی شخصیت و ابعاد وجودی امام مهدی(ع) پرداختهاند با سرفصلهای مشابهی روبه‌رو میشویم که برخی از مهم‌ترین آنها به قرار زیر است:
۱. لزوم وجود حجت الهی در هر عصر؛
۲. اثبات ولادت؛
۳. دلایل امامت؛
۴. ویژگی‌های شخصی؛
۵. فلسفه غیبت؛
۶. نواب خاص؛
۷. راز طول عمر؛
۸. معجزات؛
۹. توقیعات (پیام‌ها)؛
۱۰. نشانه‌های ظهور آن حضرت و….
۲. دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی
این دیدگاه ضمن پذیرش همه مبانی و اصولی که در دیدگاه کلامی ـ تاریخی در زمینه تولد، غیبت و ظهور آخرین حجت الهی، حضرت مهدی(ع) پذیرفته شده و براساس براهین و شواهد قطعی و تردیدناپذیر عقلی و نقلی به اثبات رسیده، امام(ع) را به عنوان حجت خدا بربندگان و امامی‌که در عصر حاضر نیز همه اهل ایمان وظایف و تکالیف مشخصی در برابر او دارند، مورد توجه قرار داده و در پی این است که موضوع مهدویت و انتظار را به عنوان مبنایی برای پیریزی کلیه مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان در عصر غیبت؛ طرحی برای رهایی جوامع اسلامی از تارهای درهم تنبیده فرهنگ و مدنیت مغرب زمین و راهکاری برای گذر همه اهل ایمان از فتنهها و آشوبهای آخرالزمان مطرح سازد.۲
نگارنده این کتاب، اهداف متعددی را در تألیف اثر خود مورد توجه قرار داده که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
۱. ارائه اثری جامع در زمینه مهم‌ترین موضوعات و مسائلی که در حوزه مباحث مهدوی مطرح بوده و در حال حاضر مورد توجه عموم مردم، به ویژه اقشار تحصیل کرده، اعم از طلاب، دانشجویان و دانشپژوهان قرار گرفته است.
۲. تبیین مبانی و اصول مورد پذیرش دیدگاه فرهنگی ـ اجتماعی و ارائه تصویری، هرچند اجمالی از مهم‌ترین دغدغههای نظریهپردازان این دیدگاه در برخورد با باور مهدوی و فرهنگ انتظار، از یکسو، موضوعات و مسائل مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی موجود در جامعه ما، از سوی دیگر.
۳. تدوین متنی آموزشی که خواننده را به تدریج و براساس سیری منطقی، با باور مهدوی و فرهنگ انتظار آشنا ساخته و او را برای فعالیتهای پژوهشی و مطالعاتی عمیقتر و گستردهتر در این زمینه آماده سازد.
۴. آشنا ساختن اقشار مختلف مردم با وظایف و تکالیفی که در عصر حاضر در برابر آخرین حجت خدا(ع) برعهده دارند.
کتاب حاضر، در پنج فصل به شرح زیر، سامان یافته است:
۱. امام مهدی(ع)؛ خصایص و ویژگیها
در این فصل تصویر جامعی از ابعاد گوناگون شخصیت امام عصر(ع) ارائه و موضوعات مختلفی چون تاریخ زندگانی، ویژگی‌های ظاهری، خصال و صفات و جایگاه آن حضرت در عالم هستی بررسی شده است.
عناوین گفتارهای این فصل به شرح زیر است:
گفتار اول: از تولد تا غیبت
گفتار دوم: خصال و صفات امام مهدی(ع)
گفتار سوم: اثبات امامت امام مهدی(ع)
گفتار چهارم: غیبت، مفهوم و علل آن
گفتار پنجم: جایگاه حجت خدا «در عالم هستی»
۲. انتظار؛ رویکردها و کارکردها
در این فصل پس از تبیین دو مفهوم ولایتورزی (تولّی) و برائتجویی (تبرّی) به عنوان دو پایه اساسی انتظار در عصر غیبت، موضوع انتظار، از ابعاد مختلف مفهومی، اعتقادی و کارکردی بررسی شده و دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلفی که در این زمینه وجود دارد؛ به ویژه رویکرد امام راحل(ره) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است تا در نهایت خواننده به شاخصههای یک دیدگاه متعادل و در عین حال همه جانبهنگر در زمینه انتظار امام عصر(عج) دست یابد.
این فصل مشتمل بر شش گفتار است که عناوین آنها عبارت‌اند از:
گفتار اول: تولی و تبری در عصر حاضر
گفتار دوم: انتظار در تفکر شیعه
گفتار سوم: انتظار و دیدگاه‌ها
گفتار چهارم: احیاگر اندیشه انتظار
گفتار پنجم: امام خمینی و انقلاب جهانی امام عصر(ع)
گفتار ششم: جامعه موعود، الگوی جامعه مطلوب
۳. ظهور؛ نشانهها و چشماندازها
این فصل به بررسی موضوعات مختلف مرتبط با ظهور امام عصر(ع) اختصاص یافته و در آن موضوعات متنوعی همچون: زمان ظهور، شرایط ظهور، نشانه‌های ظهور، چگونگی تحقق ظهور و چشمانداز جهان پس از ظهور مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در این فصل شاهد این عناوین هستیم:
گفتار اول: تعیین وقت برای ظهور
گفتار دوم: وفا به پیمان، شرط تحقق ظهور
گفتار سوم: ظهور و سنت‌های الهی
گفتار چهارم: نشانه‌های ظهور
گفتار پنجم: یاران قائم(ع)
گفتار ششم: عدالت مهدوی
گفتار هفتم: جهان پس از ظهور
۴. باور مهدوی؛ آسیبها و بایستهها
در این فصل، ضمن تبیین مهم‌ترین بایدها و نبایدهای تبلیغ و ترویج فرهنگ انتظار و ارائه راهکارهایی برای تعمیق و گسترش هرچه بیشتر این گونه فعالیتها، برخی از آسیبها و آفتهایی که فعالیتهای تبلیغی و ترویجی در حوزه مهدویت را تهدید میکنند، نیز بررسی شده است.
عناوین گفتارهای دوگانه این فصل به این شرح است:
گفتار اول: بایسته‌های تبلیغ فرهنگ مهدوی
گفتار دوم: نقش علمای شیعه در عصر غیبت
۵. انتظار؛ روزها و یادها
در آغاز این فصل از برخی روزها و ماههای سال که انتظار در آنها جلوه و درخشش بیشتری دارد؛ همچون شب نیمه شعبان و ماه مبارک رمضان، یاد و اعمال و ادعیه خاص این ایام بیان شده است و در پایان آن نیز به دلیل ارادت وصف ناشدنی همه شیعیان ایران اسلامی‌به هشتمین امام معصوم، حضرت رضا(ع) به بررسی باور مهدوی در کلام رضوی(ع) پرداخته شده و بخشی از روایاتی که از آن حضرت در زمینه باور مهدوی و فرهنگ انتظار نقل شده، مورد بررسی قرار گرفته است.
موضوعات این فصل در چهار گفتار به شرح زیر سامان یافته است:
گفتار اول: فضیلت شب نیمه شعبان
گفتار دوم: رمضان، بهار انتظار
گفتار سوم: باور مهدوی در کلام رضوی(ع)
گفتار چهارم: موضوعاتی برای پژوهش
آنچه این اثر را از دیگر آثار مشابه متمایز می‌سازد ویژگی‌های زیر است:
۱. ارائه مطالب براساس سیر و ترتیب منطقی مناسب، به گونهای که خواننده میتواند گام به گام به نگرشی جامع، عمیق و گسترده در زمینه معارف مهدوی و موضوعات مرتبط با آن دست یابد؛
۲. بررسی وجوه مختلف اعتقادی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی باور مهدوی و فرهنگ انتظار به شیوهای متقن و مستدل؛
۳. بهرهگیری از منابع اصلی و دست اول و دقت در نقل اقوال و روایات؛
۴. پاسخگویی به پرسشها و ابهامهای گوناگونی که در حال حاضر در زمینه این باور و فرهنگ وجود دارد؛
۵. تلاش در جهت ارائه دیدگاهی متعادل و به دور از افراط و تفریط در زمینه بسیاری از مباحث مهدوی؛
۶. بررسی و تبیین بایدها و نبایدهایی که شایسته است در فعالیتهای ترویجی و تبلیغی در حوزه مهدویت مورد توجه قرار گیرند؛
۷. معرفی منابع مطالعاتی برای تکمیل مباحثی که در کتاب، به اجمال، به آنها پرداخته شده است.
مطالعه این اثر را به همه علاقه‌مندان مباحث مهدوی، به‌ویژه کسانی که در پی ترویج و تبلیغ فرهنگ انتظار در مجامع و مراکز مختلف، به ویژه دانشگاه‌ها هستند توصیه می‌کنیم.
پی‌نوشت‌ها
۱. ر.ک: مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج ۸، ص ۳۶۸.
۲. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: همین کتاب، صص ۱۵۹ ـ۱۸۴.
ماهنامه موعود شماره ۵۷
