موعود پایگاه اینترنتی موعود
امام حسن (ع) بنا به وظیفه انسانی و ایمانی خویش، تا آخر عمر شریفش به این پیمان صلح پایبند ماند و از آن تخطی نکرد، ولی معاویه با ترفندهای گوناگون، بار‌ها آن را نقض و خباثت باطنی خویش را بر همگان آشکار کرد.
به بهانه ۲۵ ربیع‌الاول، مصادف با سالروز صلح امام حسن مجتبی (ع) در سال ۴۱ هجری قمری است.
تبیین اسلام ناب از اهداف صلح امام حسن علیه السلام
از اهداف مهم امام حسن علیه السلام در پذیرش صلح، این بود که امکان تبیین اسلام واقعی برایش فراهم شود چرا که می دید خلفا اسلام را دستخوش تحریف جدی کرده‌اند و این دین الهی نیاز به پالایش دارد.
امام حسن علیه السلام هر روز پس از نماز صبح در مسجد الرسول می‌نشست و احکام دین را برای مردم بیان می‌فرمود، با مخالفینش به مناظره می‌نشست و همه را با بیان قاطع خود مغلوب می‌کرد.
از او روایت شده است که فرمود:« من با معاویه صلح کردم تا انسان نیکوکار در آرامش باشد و از شر انسان فاجر در امان و آسایش بماند.»
افشای چهره واقعی معاویه پس از صلح امام حسن علیه السلام
نه اهل مدینه و نه اهل کوفه، پایتخت جهان اسلام در زمان امارت علی علیه السلام، هیچکدام هویت واقعی معاویه را نمی‌شناختند. بهترین دلیل این ادعا ماجرای قرآن بر سر نیزه کردن سپاه معاویه است. ساعاتی بیشتر به پیروزی لشگر عراق بر لشگر شام باقی نمانده بود و به دست عمروعاص، قرآن‌های زیادی بر سرنیزه‌ها رفت. لشگر شام، سپاه امام علی علیه السلام را دعوت به عمل به قرآن کردند، و علی علیه السلام هر چه به کوفیان گفت معاویه را به قرآن اعتقادی نیست و او تنها در پی ریاست و حکومت است، باور نکردند.
اما این باور سرانجام با عملکرد فرزندش، امام حسن علیه السلام، پس از صلحش با معاویه در دل مردم نفوذ کرد.
معاویه پس از صلح در همان لشگرگاه کوفیان در نخیله (نزدیک کوفه) در خطبه‌های نماز جمعه گفت:«من با شما نجنگیدم که نماز بخوانید، روزه بگیرید، حج کنید و زکات دهید. شما خود این کارها را خواهید کرد. بلکه با شما جنگیدم تا بر شما حکومت کنم، و این را خدا به من عنایت کرد، اگر چه شما ناراضی بودید.»
او در این سخنان صریحا گفت «من کاری به نماز و روزه‌ی مردم ندارم و فقط در پی حکومت‌کردن هستم.»
اختیار امام حسن علیه السلام در استفاده از بیت المال در زمان صلح
در مفاد صلحنامه امام حسن علیه السلام با معاویه چنین آمده است که حسن هر ساله ۵ میلیون درهم از بیت المال کوفه بردارد و به سبب آنها قرض های خود را پرداخت کند. امام علیه السلام با قراردادن این شرط چند هدف داشت:
۱) تأمین بخشی از هزینه های جاری برای کسانی که به عنوان خلیفه واقعی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او مراجعه می‌کردند.
۲) اثبات حقانیت خلافت خود؛ زیرا روشن است که همه‌ی مردم در دریافت بیت المال مساوی هستند و جز امام، آن هم برای مصارف لازم، هیچکس حق ندارد بیشتر برداشت کند.
۳) تسهیل جذب سرمایه‌های مردمی‌بدون واهمه. زیرا مردمی‌که می‌دیدند خود معاویه قبول کرده است که سالانه ۵ میلیون درهم (که درآن زمان مبلغ زیادی بوده است) به امام حسن علیه السلام بپردازد، به راحتی اموال خود را به امام می دادند.
۴) حفظ جان و مال کوفیان که اکثرا شیعیان علی علیه السلام بودند؛ زیرا کوفیان گمان می‌کردند خراجشان به دست امام می‌رسد و نه به دست معاویه؛ و لذا از پرداخت خودداری نمی‌کردند و به این وسیله بهانه ای برای انتقامجوئی بیشتر معاویه باقی نمی‌ماند.
پرسش امام حسین علیه السلام درباره صلح امام حسن علیه السلام با معاویه
هنگامی‌که جنگ امام حسن علیه السلام با معاویه به صلح انجامید، حسین علیه السلام گریه کنان به حضور برادر رفت و خندان باز گشت.
غلامانش پرسیدند:«جریان از چه قرار بود؟»
حسین علیه السلام پاسخ داد:
شگفت است که من به حضور برادرم رسیدم و از او پرسیدم:«چه چیزی موجب شد که خلافت را به معاویه واگذار کنید؟»
و او فرمود:«همان چیزی که در گذشته، پدرت، علی بن ابی طالب علیه السلام، را بر آن داشت که خلافت را واگذارد.» (۱)
عملکرد امام حسن علیه السلام پس از صلح
امام حسن علیه السلام پس از صلح تلاش نمود اهداف خود را از صلح به پیش ببرد: بازسازی نیروهای خسته و وازده و تبیین و آموزش اسلام حقیقی (۱) که از دوره خلفا دستخوش تفسیرهای ناروا شده بود، از مهم‌ترین نتایجی است که امام علیه السلام از صلح با معاویه به دست آورد.
بهترین دلیل موفقیت امام حسن علیه السلام در پیشبرد اهدافش این بود که معاویه در صدد کشتن او برآمد و توسط همسرش، جعده، او را به شهادت رساند.
و دلیل دیگر اینکه امام حسین علیه السلام نیز به مدت ده سال این صلح را ادامه داد و از نتایج مثبتش بهره‌مند ماند. امام حسین علیه السلام در این مدت کوشید ذهن یاران خود را درباره صلح و اهداف آن روشن کند و شایعه‌های دشمن درباره آن را خنثی نماید.
۱-درباره تلاش امام حسن برای آموزش حقایق اسلام ناب، در تاریخ چنین آمده است:
حسن بن علی علیه السلام در مدینه هر روز پس از نماز صبح تا مقداری از آفتاب‌‌گذشته در مسجد الرسول می‌نشست و احکام دین را برای مردم بیان می‌کرد، با مخالفینش به مناظره می‌پرداخت و با بیان قاطع خود بر همه آنها پیروز می‌شد.
متن صلحنامه امام حسن علیه السلام و معاویه
مواد صلحنامه میان امام حسن علیه السلام و معاویه به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
حسن بن علی بن ابیطالب با معاویه بن ابی سفیان صلح کرد که حسن متعرض معاویه نگردد به شرط آنکه او در میان مردم به کتاب خدا و سنت رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و خلفای شایسته عمل کند به شرط آنکه پس از خود هیچکس را برای امر خلافت تعیین ننماید و مردم مسلمان، خود با شورا خلیفه تعیین کنند؛ و شرط کرد که مردم در هر کجای عالم که باشند از شام و عراق و حجاز و یمن از شر او ایمن باشند و جان و مال و زنان و اولاد شیعیان علی بن ابیطالب از معاویه در امام بماند. و نیز بر معاویه شرط شد که برای حسن بن علی و برادرش حسین و سایر اهل بیت و خویشان رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم مکری نیندیشد و آشکار و پنهان ضرری به ایشان نرساند و هیچکس از ایشان را در هیچ کجای زمین نترساند؛ و شرط شد که دیگر علی را در قنوت نماز لعن نکنند چنان‌که تاکنون می‌کردند. خدا و رسولش بر این صلحنامه گواه گرفته شدند و عبدالله بن الحارث و عمرو بن ابی سلمه و عبدالله بن عامر و عبدالرحمن بن سمره بر آن شهادت دادند.»
در بعضی از منابع تاریخی، این مفاد هم در صلحنامه ذکر شده است:
خلافت پس از معاویه برای حسن و سپس برای حسین باشد.
حسن مجبور نباشد معاویه را امیرالمومنین بنامد.
معاویه هر سال دومیلیون درهم برای حسن علیه السلام بفرستد.
حسن هر سال ۵ میلیون درهم از بیت المال کوفه بردارد تا آن را برای کمک به شیعیان وفقرای شیعه به مصرف برسانند.
معاویه برای بازماندگان شهدای جنگ جمل و صفین از سپاه علی علیه السلام یک میلیون درهم از خراج و مالیات زمین‌ها و دارابگرد خرج کند. (۲)
شرایط زمینه ساز صلح امام حسن علیه السلام
اصلی‌ترین دلیل صلح امام حسن علیه السلام این بود که در شرایط مخصوص آن زمان، دست‌زدن به جنگی خونین مساوی بود با شکست مطلق؛ در حالی که صلح، به پیروزی طولانی نهایی و پایدار جبهه‌ی حق می‌انجامید. برای روشن شدن این موضوع، توضیح مطالب زیر ضروری است:
— روحیه سست سپاه امام حسن علیه السلام
— لشگرکشی ناموفق امام حسن علیه السلام
— صلح امام مجتبی علیه السلام برای حفاظت از شیعیان
هدف امام حسن علیه السلام از صلح با معاویه
حضرت امام حسن علیه السلام در صلح با معاویه اهداف زیر را دنبال می‌فرمود:
۱) حفظ جان شیعیان با صلح امام حسن علیه السلام
۲) افشای چهره واقعی معاویه پس از صلح امام حسن علیه السلام
۳) تبیین اسلام ناب از اهداف صلح امام حسن علیه السلام
طرفداران سپاهیان امام حسین علیه السلام از صلح با معاویه
پس از آنکه برخی از سران لشگر کوفه به معاویه پیوستند و برخی دیگر به معاویه نامه فرستادند که اگر می‌خواهی، حسن را دست‌بسته به تو تحویل می‌دهیم، معاویه نامه‌ای به امام حسن علیه السلام فرستاد و او را دعوت به صلح کرد. از طرفی شایعه صلح را هم قبل از تحقق آن بر سر زبان‌ها انداخت.
امام در ابتدا نپذیرفت و خطاب به سپاه خود فرمود: « معاویه ما را به کاری (صلح) دعوت کرده است که در آن نه عزت و سربلندی است و نه انصاف. اگر شما عاشق شهادتید دعوتش را رد می‌کنیم و با برق شمشیرها پاسخش را می‌دهیم ولی اگر زندگی دنیا را می‌پسندید، دعوتش را می‌پذیریم.»
ناگهان تمام لشگریان صدا زدند:« زندگی، زندگی»
برای همین امام ناگزیر شد صلح کند. خود او بعدها در جایی دیگر فرمود:« من فقط به این دلیل خلافت را به معاویه واگذار کردم که هیچ یار و یاوری نیافتم. اگر یاور می‌یافتم، شبانه روز با او می‌جنگیدم ولی کوفیان را آزمودم و دیدم وفا ندارند. خودشان می‌گویند قلب‌هایمان با شماست ولی شمشیرهایشان بر علیه ما است.»
بنابراین معاویه نامه‌ای سفیدامضا فرستاد و پیغام داد با هر شرایطی که امام حسن بگوید، صلح را می‌پذیرد.
امام علیه السلام نیز که صلاح امت اسلام و شیعه را در صلح دید، به صلح تن داد.
________________
(۱) بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۵۷.
(۲) والامانه و السیاسه ج ۱۸۴
