ترسیم رئوفانه و منتقمانه بهشت و جهنم در آیات قرآن

در آیات قرآن خداوند جریان بهشت و جهنم را به صورت رئوفانه و منتقمانه ترسیم می‌کند؛ در ترسیم بهشت رزق معلوم، شراب زلال، چشمه تسنیم و … را بیان می‌کند و در ترسیم جهنم گرسنگی، درخت زقوم، آب جوشان و جحیم و … را بیان می‌کند.

حضرت آیت‌الله العظمی جوادی آملی در ادامه سلسله جلسات درس تفسیر خود در مسجد اعظم قم، چهارشنبه، ۲۱ اسفندماه، در تفسیر آیات ۵۰ تا ۷۴ سوره مبارکه صافات بیان کرد: عصاره آنچه که در این بخش از سوره صافات به کمک دیگر آیات به دست می‌آید این است که کافر چند مقطع دارد در مقطع اول که در دنیا است منکر معاد و عالم بعد از مرگ است و می‌گوید ما یک مرگ داریم و بعد از مرگ معدوم می‌شویم.
وی ادامه داد: وقتی وارد برزخ شد و حیات برزخی را ادراک کرد و بعد از آن وارد صحنه قیامت شد و حیات صحنه قیامت را ادراک کرد وارد دوزخ می‌شود و به خدا عرض می‌کند «قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَأَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ؛ آنان در دوزخ مى‌گویند: پروردگارا، ما را دو بار میراندى و دو بار زنده کردى، (نخست در دنیا میراندى و حیات برزخى بخشیدى، و بار دیگر جان ما را در برزخ گرفتى و حیات اُخروى بخشیدى) اکنون معاد را باور کردیم و به گناهان خود اعتراف نمودیم؛ آیا براى بیرون شدن از این جا راهى هست ؟ غافر، ۱۱» پاسخ آن این است که حجت الهی برای شما بالغ شد و شما نپذیرفتید و باید در عذاب بمانید.
تشریح عذاب معنوی و بدنی دوزخیان در جهنم
این مرجع تقلید بیان کرد: دوزخیان در جهنم دو عذاب دارند یک عذاب معنوی و یک عذاب بدنی. عذاب معنوی و روحی دوزخیان رسوایی و وهن است آن‌ها عذاب معین دارند، عذاب آنها خواری در آخرت است. اما عذاب بدنی آنها «کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَیْرَهَا لِیَذُوقُوا الْعَذَابَ؛ به زودى آنان را به آتشى درآورده مى‌سوزانیم. هرگاه پوستشان بریان شود، به جاى آن پوست دیگرى مى‌نهیم تا عذاب را بچشند» آنها در جهنم مرگ ندارند نمی‌میرند تا گفته شود حالا که می‌میرند از کجا به کجا منتقل می‌شوند. دوزخیان از فرشتگان دوزخ درخواست می‌کنند: ‌«وَنَادَوْا یَا مَالِکُ لِیَقْضِ عَلَیْنَا رَبُّکَ قَالَ إِنَّکُمْ مَاکِثُونَ؛ و دوزخیان بانگ برمى آورند: اى نگهبانِ دوزخ، از پروردگارت بخواه که بر مرگ ما حکم کند و نابودمان سازد. نگهبان دوزخ مى‌گوید: شما در این عذاب دردناک ماندگار خواهید بود» آنها درخواست مرگ می‌کنند اما در آنجا دیگر مرگی نیست.

ترسیم رئوفانه و منتقمانه بهشت و جهنم در آیات قرآن
این مفسر قرآن کریم اظهار کرد: نکته بعدی در این آیات ترسیم بهشت و جهنم است ذات اقدس اله در ترسیم جریان بهشت و جهنم رئوفانه و منتقمانه ترسیم می‌کند. در جریان بهشت همان طور که در آیات مشهود است برای بهشتیان رزق معلوم است و در آیات بعدی این رزق را مشخص می‌کند که این رزق معلوم، میوه‌ها هستند، مورد احترام هستند، در جنات نعیم هستند، روی تخت‌ها نشسته‌اند، کاسه‌هایی از آب معین برای این‌ها آمده است، غیبتی ندارند، حجابی ندارند.
وی ادامه داد: اما در جریان ترسیم دوزخ و عذاب‌های دوزخ فرمود: «أَذَلِکَ خَیْرٌ نُزُلًا أَمْ شَجَرَهُ الزَّقُّومِ» از اول سخن از رزق معلوم نیست سخن از شجره زقوم است بین این دو تعبیر فرق بسیار است. وقتی از پذیرایی بهشتیان سخن مطرح می‌شود سخن از میوه است اما وقتی سخن از پذیرایی جهنمیان است سخن از میوه نیست سخن از شجر است. شجر از تشاجر، تنازع، درگیری و اختلاف است که «کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّهٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا» آنجا در تبیین لذائذ بهشتیان به میوه اشاره کرده است اما اینجا فرمود اولین چیزی که به دوزخیان می‌دهند شجره زقوم است تشاجر است که محصول تشاجر و تنافر و درگیری‌های دنیایی آنهاست.
آیت‌الله جوادی آملی بیان کرد: نه شیطان را کسی دید نه فرشته را ولی اینها را که معقول است گاهی به محسوس مانند خورشید و ماه تشیبه می‌کنند یا گاهی به متخیل تشبیه می‌کنند. تصویری که انسان از شیطان دارد چهره بد است و تصویری که انسان از فرشته دارد چهره خوب است و آنچه ما از فرشته و شیطان در ذهن داریم متخیل ماست. تشبیه این درخت به شیطان تشبیه معقول به متخیل است. یا تشبیه وجود مبارک یوسف به فرشته تشبیه محسوس به متخیل است چون آنچه در خاطره بشر از شیطان است زشتی است و آنچه در خاطره بشر در مورد ملائکه است زیبایی و خوبی است.

جهنمیان نیاز به غذا دارند/ غذای آنها سیرکننده نیست
وی ادامه داد: جهنمیان هم انسان هستند و احتیاج به خوراک و غذا دارند خداوند در این آیات سوره صافات به غذا و چگونگی این غذا اشاره می‌کند: « فَإِنَّهُمْ لَآکِلُونَ مِنْهَا فَمَالِئُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَیْهَا لَشَوْبًا مِنْ حَمِیمٍ؛ آن ستمکارانِ دوزخى سخت گرسنه‌اند و قطعاً از آن خواهند خورد و شکم‌هاى خود را از آن پر خواهند کرد. سپس براى آنان علاوه بر خوراک زقّوم آب جوشانى است که با آنچه خورده‌اند آمیخته مى‌گردد» ما یک سیر شدن داریم یک پر شدن شکم، این دو با هم تفاوت دارند. سیری مربوط به پر شدن شکم نیست سیری برای شکم نیست برای ذائقه است که مرتبه‌ای از مراتب نفس است که در دستگاه گوارش حضور دارد. شکم دوزخیان پر می‌شود اما سیر نمی‌شوند «لَا یُسْمِنُ وَلَا یُغْنِی مِنْ جُوعٍ؛ غذایى که نه فربه مى‌سازد و نه گرسنگى را چاره مى‌‌کند/ غاشیه، ۷» ذائقه اینها با محصول این شجره زقوم سیر نمی‌شوند اما شکم‌شان پر می‌شود. حالا که این شکم پر شد با شجره‌ای که در اصل جحیم است نیاز به آب دارند و آبی که به آن می‌دهند خودش داغ است و با یک جرم داغی مخلوط خواهد بود.

شرابی زلال برای ابرار/ چشمه تسنیم برای مقربان
آیت‌الله جوادی عنوان کرد: اما در مقابل دوزخیان، بهشتیان قرار دارند که در جریان سوره مطففین به ترسیم آنها بعد از اینکه غذا می‌خورند و سیر می‌شوند می‌پردازد در آیه ۲۵ به بعد این سوره در وصف بهشتیان چنین آمده است: «یُسْقَوْنَ مِنْ رَحِیقٍ مَخْتُومٍ خِتَامُهُ مِسْکٌ وَفِی ذَلِکَ فَلْیَتَنَافَسِ الْمُتَنَافِسُونَ وَ مِزَاجُهُ مِنْ تَسْنِیمٍ عَیْنًا یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ؛ از شرابى زلال و خالص که مُهر شده است در اختیارشان مى‌گذارند شرابى که مهرش از مُشک است؛ پس سبقت گیرندگان در دستیابى به مواهب بهشتى، به ویژه این شراب، باید بکوشند و بر یکدیگر سبقت گیرند» شراب بهشتیان یا ابرار شرابی زلال و خالص است که در این شراب چند قطره از چشمه تسنیم که برای مقربان که فوق ابرار هستند ریخته شده است. این تصویری است که خداوند برای بهشتیان در مقابل تصویری که برای دوزخیان ترسیم کرده است.

برتری مخلصین بر مقربین و ابرار
وی ادامه داد: در سوره واقعه آنجا که خداوند انسان را به ازواج ثلاثه مشخص کرده است جایگاه ابرار و مقربین را روشن کرده است همچنین در سوره مطففین مشخص کرده است که درجه ابرار پایین‌تر از درجه مقربین است « إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَارِ لَفِی عِلِّیِّینَ وَمَا أَدْرَاکَ مَا عِلِّیُّونَ کِتَابٌ مَرْقُومٌ یَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ » نامه اعمال ابرار در علیین است خود علیین کتاب و دفتر مهم است و این علیین که کتابی است مرقوم و نامه ابرار در علیین است، این کتاب مشهود مقربان است. بنابراین مقربون شاهد نامه اعمال ابرار هستند و باخبر هستند که ابرار در دنیا چه کرده‌اند. اما مخلصین از همه اینها بالاتر هستند و جزء مخلصین مقربون هستند که البته در ازواج ثلاثه در سوره واقعه سخنی از مخلصین نیست.

_______

شفقنا