آیا منتظر بودن و انتظار نوعی جبرگرایی نیست؟

 

آقای سلطان علی حیدری از قم سؤال کرده‌اند: آیا منتظر بودن و انتظار نوعی جبرگرایی و پذیرفتن مکتب جبر نیست!
در پاسخ به این پرسش باید بگوییم با توجه به آیات قرآن کریم خداوند متعال دو لوح دارد:

۱. لوح محفوظ که هر آنچه در آن نوشته شده باشد، پاک نمی‌گردد و مقدرّات درون آن تغییر نمی‌یابد؛

۲. لوح محو و اثبات که بنابر شرایط و سنتی از سنت‌های الهی، سرنوشت شخص یا جریانی خاص تغییر می‌یابد و به شکلی دیگر رقم می‌خورد.

در تفاسیر قرآن ذیل آیات ۲۲ سوره بروج، ۳۹ سوره رعد، ۲ سوره انعام مفسران و علما به تفصیل در این باره سخن گفته‌اند که در صورت تمایل می‌توانید برای مطالعه بیشتر در این رابطه به آنها مراجعه نمایید.

اصل ظهور حضرت مهدی(ع) مربوط به لوح محفوظ است و قطعاً اتفاق خواهد افتاد ولی زمان آن مربوط به لوح محو و اثبات است و می‌تواند دچار تقدیم و تأخیر شده و زودتر یا دیرتر از موعد مقرر خود اتفاق بیفتد. سه دیدگاه درباره عواملی که می‌تواند باعث تعجیل در امر ظهور شوند وجود دارد:

 

۱. برخی به غلط بر این باورند که با دامن زدن و گسترش ظلم و جور و فساد در تمامی عرصه‌ها می‌توان به این مهم دست یافت؛

۲. برخی خلوت و گوشه‌نشینی و دعا کردن صرف را موجب تعجیل در ظهور حضرت مهدی(ع) می‌دانند؛

۳. بسیاری از علما و اندیشمندان ـ به خصوص شیعه ـ با استناد به آیات، روایات و دلایل عقلی بسیار معقتدند «منتظران مصلح خود باید صالح باشند» و این صالح بودن در عرصه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی و در نهایت جهانی باید متجلّی شود و صرفاً با گسترش ظلم و جور و فساد ظهور حضرتش اتفاق نمی‌افتد و علاوه بر آن جامعه جهانی پس از ظهور برای اداره و اجرای فرامین آن حضرت و گسترش عدل و داد به طور هم‌زمان نیازمند اوضاع و شرایط مساعد و یاوران جان بر کف و مجریان توانا به تعداد کافی برای کل پهنه زمین است و ظهور تنها و تنها با تحقق چنین شرایطی اتفاقی خواهد افتاد.۱ 

اگر بنا بود این یاوران و مجریان تنها با خواست خدا و تحولی که از آسمان در قالب معجزه جلوه‌گر شده در اطراف حضرت مهدی(ع) قرار گیرند، خداوند متعال می‌توانست قرن‌ها پیش از این و حتی قبل از تولد حضرتش آنها را که اصلاً لازم نبود حتی از میان بشریت انتخاب شوند، به روی زمین بفرستد و به نیاز غیبتی طولانی آن هم به حدی که فقط تا کنون حدود ۱۲۰۰ سال از آن می‌گذرد. آیات قرآن کریم، روایات و دلایل عقلی همگی بر این دلالت می‌کنند تا زمانی که تحول درونی انسان‌ها اتفاق نیفتد و مردمان و لااقل شیعیان به اختیار خود و نه از سر اجبار دست از گناه و تباهی بر ندارند و طالب ظهور نشوند این واقعه عظیم اتفاق نخواهد افتاد حتی اگر خدای نکرده لازم باشد قرن‌ها پس از این غیبت ادامه پیدا کند.

جالب است بدانید بعضی از علما و محققان بر این باورند که شناور بودن زمان ظهور به حدی است که حتی خود حضرت مهدی(ع) نیز زمان ظهور دقیق خود را نمی‌دانند.۲ خلاصه کلام این‌که ظهور تنها و تنها زمانی اتفاق خواهد افتاد که مردم اراده کرده باشند که با اصلاح خود و جامعه‌خویش به آن سمت گام بردارند. در این رابطه می‌توانید کتاب نظریه اختیاری بودن ظهور؛ نوشته آقای علی‌رضا نودهی را که به تازگی از سوی انتشارات موعود منتشر شده است را، مطالعه نمایید.

هر چیزی را که ماباور داشته باشیم به اختیار ماست اساساً در تعارض با آراء پیروان مکتب جبر قرار قرار می‌گیرد و به همین جهت نه تنها «انتظار و منتظر بودن نوعی جبر گرایی و پذیرفتن مکتب جبر نیست» بلکه هر کس در زمره منتظران قرار گیرد و نامش در میان چشم‌انتظاران حضرت مهدی(ع) ثبت گردد، در واقع در مقابل مکتب جبرگرایی قد علم کرده و ایستاده است؛ چون که جبر گرایان معتقدند انسان هیچ نقشی در تعیین سرنوشت خود ندارند و هر آنچه مقرر شده باشد (بدون تفکیک میان لوح محفوظ و لوح محو و اثبات) قطعاً اتفاق خواهد افتاد.

برای مطالعه بیشتر در این رابطه می‌توانید به این کتاب‌ها مراجعه نمایید:
۱. آشنایی با مبانی و اصول مکتب جبر:
     انسان و سرنوشت؛ عدل الهی، تألیف آیت الله مطهری.
۲. آشنایی با مفهوم لوح محفوظ و لوح محو و اثبات و نقش آن در جریان ظهور:
     1ـ۲. تفسیر المیزان، ذیل آیات یادشده؛
     2ـ۲. شش ماه پایانی، تألیف مجتبی الساده، ترجمه محمود مطهری نیا.
۳. نقش انسان‌ها در تعجیل ظهور و نحوه آن:
     3ـ۱. نظریه اختیاری بودن ظهور، تألیف علی‌رضا نودهی؛
     3ـ۲. تاریخ پس از ظهور، تألیف علامه شهید سید محمدصدر، ترجمه سید حسن سجادی‌پور؛
     3ـ۳. معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، تألیف ابراهیم شفیعی سروستانی.
چشم انتظار سؤالات بعدی شما هستیم.

پی‌نوشت‌ها:
۱. برای نمونه، رک :سید محمد صدر، تاریخ پس از ظهور، ص ۴۰۱ به بعد
۲. البته این دیدگاه مورد قبول همه علما نیست.