موعود پایگاه اینترنتی موعود
اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَهَ الخاشِعین، واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَهِ المُخْبتینَ، بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین[۱].
خدایا مرا در آن اطاعت فروتنان را روزی کن، و در آن سینه ام را به بازگشت خاشعان بگشا، به امان بخشیت ای امان ترسناکان.
در این دعا تکیه بر چهار جهت شده است:
۱. اطاعت وفرمان بردن از خدا.
۲. خشوع و خضوع مقابل حق.
۳. شرح صدر و گشایش سینه.
۴. توبه و بازگشت.
اهل خشوع چه کسانی هستند؟
در فراز اول دعا می خوانیم: « اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَهَ الخاشِعین»؛ «خدایا به من اطاعت خاشعان را در امروز روزی کن».
اطاعت وفرمان برداری خدا مسئله اساسی است، وخشوع وفروتنی نیز روح عبادت است. در رابطه با طاعت امتیاز هرکس به میزان فرمان برداری او از خدا بستگی دارد.
خداوند می فرماید:«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلا»[۱]
اى کسانى که ایمان آوردهاید، خداى را و پیامبر و صاحبان امر را که از شمایند، فرمان برید، پس اگر در باره چیزى ستیزه و کشمکش کردید آن را به خدا (کتاب خدا) و پیامبر باز گردانید اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، که این بهتر است و سرانجام آن نیکوتر.
رسول اکرم(ص) می فرماید:« انسان نمی رسد به آنچه نزد خداست مگر به واسطه اطاعتش .»[۲]
کسی که اطاعت خالق مهم برایش مهم است دیگر از ناخرسندی مخلوق واهمه ندارد؛ همانگونه که امام هادی (ع) فرمود: «کسی که آفریدگار را پیروی وطاعت کند دیگر از خشم آفریده نمی هراسد»[۳].
امیر مؤمنان (ع) می فرماید:« کسی که دلش در برابر خدا فروتن وخاشع باشد؛ تنش از طاعت خدا به خستگی نمی افتد.»[۴] یعنی کسی که در مقابل حضرت حق خاشع است تنش خسته نمی‌شود.
وآثار فروتنی دل بر دیگر اعضای بدن سایه می افکند، بگونه ای که در نماز مواظب خویش است وبا انگشت ودست بازی نمیکند، در این باره حضرت امام علی (ع) فرمود: «کسی که دلش خاشع شود اعضای بدنش خاشع و خاضع می‌شود.»[۵].
توقیفی بودن عبادات الهی
از طرفی کیفیت انجام عبادت نیز توقیفی است، یعنی شیوه آن را شرع مقدس تعریف میکند، ما عبادت اختراعی نداریم وآن را بدعت وحرام می دانیم، از این رو نمازهای من در آوردی مثل تراویح را نمی پذیریم.
باور قلبی باید خودش را در قالب طاعت نشان می دهد، اگر کسی بگوید من این باور را در دل دارم ولی اهل نماز وروزه وحجاب وخمس وزکات و.. نیستم معلوم می‌شود باوری در کار نیست، ویا گول خورده شیطان است. شیوه طاعت در قالبهای شرعی بیان شده است. به عنوان نمونه روزه عید فطر حرام است؛ اما خوردن روزه یک روز قبلش حرام است. تقید به شریعت اصل واساس است، بگونه ای که اگر اناری را به دو نیم کردند و از ناحیه شرع مقدس به شما گفتند نصف آن حلال و نصف دیگرش حرام است باید پذیرفت.
تاملی در معنای خشوع
خشوع نهایت خضوع است؛ وقتی خضوع مقابل حضرت حق در حد نهایت می رسد تبدیل می‌شود به خشوع. خداوند می فرماید:«أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُون»[۶]
آیا کسانى را که ایمان آوردهاند هنگام آن نرسیده است که دلهاى ایشان بیاد خدا و آنچه از سخن راست- وحى الهى- فروآمده نرم و ترسان شود؟ و مانند کسانى نباشند که پیش از این به آنها کتاب- تورات- داده شد، پس زمان بر آنان دراز گشت- مدتى گذشت- آنگاه دلهاشان سخت شد، و بسیاریشان فاسق ونافرمان شدند.
گاهی یک لحظه درنگ سرنوشت زندگی را عوض میکند، فضیل بن عیاض از سر کرده های دزدان بود، وی شبی با دوستان خود برای دزدی از خانه ای بالای نردبان رفته بود تا مقدمات سرقت را مهیا کند. در همین حین صاحب خانه که مشغول قرائت قرآن بود به همین آیه رسید: «أَ لَمْ یَأْنِ لِلَّذینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللَّهِ وَ ما نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَ لا یَکُونُوا کَالَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ مِنْ قَبْلُ فَطالَ عَلَیْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَ کَثیرٌ مِنْهُمْ فاسِقُون»[۷]
آیا کسانى را که ایمان آوردهاند هنگام آن نرسیده است که دلهاى ایشان بیاد خدا و آنچه از سخن راست- وحى الهى- فروآمده نرم و ترسان شود؟ و مانند کسانى نباشند که پیش از این به آنها کتاب- تورات- داده شد، پس زمان بر آنان دراز گشت- مدتى گذشت- آنگاه دلهاشان سخت شد، و بسیاریشان فاسق ونافرمان شدند.
همینکه فضیل آیه را شنید پیام آن به دلش اثر کرد، و با خودش نجوا کرد که زمان آن رسیده است و آن همین الآن است. وی در همان هنگام از نردبان پایین آمد وبه رفقایش گفت من دیگر رفتم، و از دزدی دست کشید و توبه کرد. وی از زهاد زمان خود شد[۸]. یک لحظه تدبر در یک آیه قرآن زندگی فضیل بن عیاض را زیر ورو کرد، و این معنی فروتنی وخشوع دل در برابر یاد خداست.
نسبت به فروتنی و خشوع مؤمنان نیزمطالب زیادی است؛ خداوند در سوره مومنون می فرماید:«الَّذینَ هُمْ فی صَلاتِهِمْ خاشِعُون»[۹] آنان که در نمازشان فروتنند. انسان خاشع در حال نماز سرگرم نماز است وبه چپ و راست نگاه نمیکند بلکه نگاه بر محل سجده‌انداخته و با فروتنی به نماز خود ادامه می دهد. امیر مؤمنان(ع) در تفسیر آیه می فرماید:« در حال نماز به راست وچپ نگاه نکند و راست را از چپ نشناسد»[۱۰].
پرهیز از خشوع نفاق گونه
از طرف دیگر خشوع نمایی مردود است، رسول اکرم(ص) می فرماید:« خشوع نفاق گونه نداشته باشید.»[۱۱] مقصود از خشوع نفاق گونه این است که ریا کند وچهره و بدن را خاشع وخاضع وافتاده بنمایاند وحال آنکه دل خاشع نیست، اول باید دل خاشع شود تا بر چهره و بدن اثر بگذارد، نه برعکس.
تاملی در معنا و آثار و برکات شرح صدر
در فراز بعدی می خوانیم:«واشْرَحْ فیهِ صَدْری بإنابَهِ المُخْبتینَ»
و در آن سینه ام بگشا به بازگشت خاشعان بگشا.
شرح صدر توسعه وجودی و روح انسان است، خداوند در قرآن کریم می فرماید: «أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَک»[۱۲] آیا براى تو سینه‌ات را نگشاده‌ایم؟ انسانی که دارای شرح صدر است از رفتار و سکنات وی مشخص است؛ فردی که توسعه وجودی نداشته باشد قابلیت دریافت حقایق الهی را نخواهد داشت.
حضرت موسی (ع) نیز از خداوند تقاضای شرح صدر میکند:« قالَ رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری وَ یَسِّرْ لی أَمْری وَ احْلُلْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی یَفْقَهُوا قَوْلی »[۱۳]
گفت: «پروردگارا، سینه‌ام را گشاده گردان، و کارم را براى من آسان ساز، و از زبانم گره بگشاى، تا سخنم را بفهمند»
کسی که شرح صدر نداشته باشد گنجایش درک حقایق ولیاقت تابش نور الهی را نخواهد داشت. خداوند می فرماید: «أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَهِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ أُولئِکَ فی ضَلالٍ مُبین»[۱۴]
آیا کسى که خدا دل او را براى اسلام گشاده و او بر روشنائى از پروردگار خویش است [مانند کسى است که دل او از پذیرش اسلام تنگ است و در تاریکى کفر گرفتار]؟ پس واى بر سخت دلانى که خدا را یاد نکنند. آنانند در گمراهى آشکار.
در روایت است که: « خداوند نوری را در دل مؤمن می اندازد و این دل گشایش پیدا میکند و در مقابل دستور خدا تسلیم می‌شود، و دل آرام و تسلیم حق می‌شود.»[۱۵] در نتیجه وقتی از خداوند شرح صدر را می خواهیم در حقیقت توسعه وجودی ولیاقت برخوداری از تابش انوار الهی را در خواست کرده ایم.
فرمود: «بإنابَهِ المُخْبتینَ» انابه عبارت است از بازگشت و انقطاع کامل به سوی خداوند؛ بازگشت به سوی خدا به واسطه اطاعت است. انابه بازگشت انسان دل شکسته از غفلت به سمت یاد خدا است. انابه از مقام توبه بالاتر است. انقطاع کاملی است که مخبتین دارند و مخبتین انسان های خاشع در برابر خداوندند.
برخی انابه را در نفس وقلب وروح اینگونه دانسته‌اند: درانابه نفس مرتب به خودش نهیب می زند که گام را بردار؛ درانابه قلب به خود نهیب می زند که اینجا فقط جایگاه خدا است، و انابه روح ذکر پیوسته ویاد مدام خدا است.
در فراز آخر می‌گوییم: «بأمانِکَ یا أمانَ الخائِفین»
به امان بخشیت ای امان ترسناکان.
حجت‌الاسلام محمد امین پورامینی-نمی از یم رمضان
[۱]. سوره نساء آیه ۵۹. [۲]. الکافی ج۲؛ ص۷۴، امام باقر۷: رسول خدا(ص) در خطبه حجه الوداع فرمود: (یا أیها الناس، و الله ما من شیء یقربکم من الجنه و یباعدکم من النار إلا و قد أمرتکم به، و ما من شیء یقربکم من النار و یباعدکم من الجنه إلا و قد نهیتکم عنه، ألا و إن الروح الأمین نفث فی روعی أنه لن تموت نفس حتى تستکمل رزقها، فاتقوا الله و أجملوا فی الطلب، و لا یحمل أحدکم استبطاء شیء من الرزق أن یطلبه بغیر حله، فإنه لا یدرک ما عند الله إلا بطاعته. [۳]. کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج۲، ص۳۸(ص) (من أطاع الخالق لم یبال بسخط المخلوق). [۴]. کنز الفوائد، ج۱، ص۲۷۸؛ أعلام الدین، ص۱۸(ص)؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۹۰، ح۹۵ (من تواضع قلبه لله لم یسأم بدنه (من) طاعه الله). [۵]. الخصال؛ ج۲؛ ص(ص)۲۸ (من خشع قلبه لله عز و جل خشعت جوارحه). [۶]. سوره حدید آیه ۱(ص). [۷]. سوره حدید، آیه ۱(ص). [۸]. تاریخ مدینه دمشق، ج۴۸، ص۳۸۱؛ تفسیر الامثل، ج۱۸، ص۵۱. [۹]. سوره مؤمنون آیه ۲. [۱۰]. مستدرک سفینه البحار، ج۳، ص(ص)۱. [۱۱]. تحف العقول، ص(ص)۰( إیاکم و تخشع النفاق و هو أن یرى الجسد خاشعاً و القلب لیس بخاشع). [۱۲]. الشرح:۱. [۱۳]. طه: ۲۵- ۲۸. [۱۴]. زمر:۲۲. [۱۵]. مستدرک سفینه البحار، ج ۵، ص ۳۸۲ (إن الله عز وجل یقذف نورا فی قلب المؤمن فینفسح بذلک قلبه، وینشرح للتسلیم لله والثقه به والسکون إلى ما وعده حتى یطمئن إلیه).____
حوزه
