غرب و اسلام ستیزی

مسئله استشراق به عنوان یک پدیده سیاسی علمی‌با تاریخی نه چندان کوتاه تاکنون مطرح است ولی تعریف جامع و مانعی از آن به عمل نیامده است بعضی‌ها استشراق را بررسی یک سلسله مفاهیم متداخل می‌دانند که در واقع نوعی علم است و موضوع آن تحقیق درباره جوامع شرقی از سوی اندیشمندان غربی است.

موضوع سخن، مسئله غرب و اسلام ستیزی است. خوب این یک عنوان عام و ویژه ای است که نیاز به تفکیک دارد. بنده مسئله‌ای را که تاریخ درازی دارد و همیشه فعال بوده آن هم به صورت موجز خدمت دوستان عرض می‌کنم. استشراق در واقع یکی از ابزارهای اصلی غرب در اسلام ستیزی بوده و هست. مسئله استشراق به عنوان یک پدیده سیاسی علمی‌با تاریخی نه چندان کوتاه تاکنون مطرح است ولی تعریف جامع و مانعی از آن به عمل نیامده است بعضی‌ها استشراق را بررسی یک سلسله مفاهیم متداخل می‌دانند که در واقع نوعی علم است و موضوع آن تحقیق درباره جوامع شرقی از سوی اندیشمندان غربی است. بعضی‌ها آن‌را یک روش علمی‌برای شناخت نوع اندیشه‌های ایدئولوژی‌ها قومیت‌ها، ملیت‌ها و نژادهای شرقی دانستند و سرانجام هم گفتند استشراق یعنی شرق‌شناسی به مفهوم عام و مستشرقین افرادی هستند که در مورد اندیشه، تمدن و تاریخ اسلامی و شرقی به تعقیب (به تحقیق) می‌پردازند. این بخشی از تعابیری است که در زمینه استشراق و مستشرقین به عمل می آورند ولی «ادوارد سعید» اندیشمند فلسطینی الاصل آمریکایی،   استشراق را نوعی ابزار برای شناختن شرق توسط غرب برای ادامه و استقرار سلطه استعمار و استثمار غربی‌ها مطرح کرده است. از این تعبیر استنتاج می‌شود که شرق‌شناسی یعنی اهتمام و توجه خاص به اوضاع شرق، کشف نظرها و اندیشه‌های ملل آن و بررسی اسرار و شرایط اقتصادی، منابع طبیعی و ثروتی آن،   آگاهی از فرهنگ و تمدن و وضع فعلی، و کشف نقاط قوت و ضعف در راستای آماده‌سازی و مقدمه‌چینی برای سلطه استعمار غربی و حملات مذهبی تحت عنوان تبشیر مسیحی‌گری. در واقع این نوع شرق شناسی که مورد اهتمام همه و یا اکثریت قاطع مستشرقین بود، زمینه‌ساز اصلی سلطه سیاسی، اقتصادی فرهنگی و نظامی نیروهای غربی  بر کشورهای شرقی به ویژه اسلامی‌بوده است.

بعضی از دانشمندان این را به ۴ مرحله تقسیم کردند:
۱. مرحله استشراق مذهبی و رابطه آن با تبشیر
۲. مرحله نظامی و آثار جنگ‌های صلیبی و …
۳. مرحله سیاسی و استعماری برای استشراق
۴. مرحله پدیده استشراق علمی و آکادمیک دور از مسائل

مرحله اول: اوج مرحله اول پس از کشف ثروت عظیم علمی مسلمانان در قرن ۱۲ میلادی آنجلوس یا (درآندولس) از سوی اروپائیان آغاز شد. همین آگاهی آنان از علوم اسلامی‌باعث شد که به آنجلوس روی بیاورند.

مرحله دوم، که باید آن را استشراق نظامی نامید با جنگ‌های صلیبی شروع ‌شد. در این مرحله تبشیر نیز نقش اساسی را داشت ولی علی رغم آگاهی از موقعیت علمی مسلمانان سرکوب آن‌ها به هر نحوی مقدور بود کوشیدند و متأسفانه همکاری همه‌جانبه نیروی نظامی و گروهی تبشیری نقش ویژه‌ای در سلطه تدریجی اعتبار غربی بر بلاد اسلامی آفریقا و گسترش اسلام‌ستیزی در آن منطقه داشت.

مرحله سوم،   پس از قتل عام‌های مسلمانان در جنگ‌های صلیبی استشراق سیاسی آغاز می‌شود در این زمان مستشرقین و مبشرین منابع اصل و معتبری در اختیار داشته و باترجمه آن‌ها سخن به پیش برد کشور خود بخصوص مسیحیت و سازمان‌های سیاسی در اروپا نمود.

مرحله چهارم،   استشراق علمی‌شروع می‌شود نمی‌توان کلمه مستشرقین را در پژوهش‌های خود هدف علمی تاریخ دانست ولی می‌توان پذیرفت بعضی از آن‌ها در میان صفت صادق بودند اگر دچار اشتباه هم شدند ناشی از عدم آشنایی با اسلام و مسلمانان و یا به علت ندانستن کامل زبان ملت‌های شرقی و اسلام است به طور کلی می‌توان گفت یکی دو قرن پیش استشراق علمی و آکادمی در همه کشورهای غربی به وجود آمد.

من یک پیشنهاد دارم و پیشنهادم هم علمی است و آن تشکیل جلساتی برای شناخت استشراق و مستشرقین و نیز مسئله تبشیر مسیحی‌گری در ایران است. من اغلب کشورهای عربی که رفتم از الجزایر تا مصر کتاب‌هایی درباره تبشیر در کشور خودشان نوشته‌اند. تبشیر فی المصر، تبشیر فی العربی، حتی التبشیر فی الخلیج به هر حال اگر برای تبشیر در ایران، سمینار یا پروژه‌ای تهیه کنند، من معتقدم که بحث ضروری و جالبی خواهد بود.

سید هادی خسرو شاهی
ماهنامه موعود شماره ۷۶