موعود پایگاه اینترنتی موعود
این ایام با خیر و برکت، مصادف است با دهه مبارکه کرامت. دهه ای که از اول ذی القعده، با ولادت حضرت فاطمه معصومه (س) دخت مکرمه امام موسی بن جعفر (علیهما السلام) آغاز و با میلاد نورانی امام هشتم، حضرت امام علیّ بن موسی الرضا (علیهما السلام) به پایان می رسد. مسلمانان و به ویژه شیعیان و پیروان اهل بیت (علیهم السلام) در سراسر جهان با برپائی جشن و سرور به شادمانی می پردازند و با توجه و توسل به مقامات و معنویات آن بزرگواران، ارادت و عشق خود را به الگوهای فضیلت و کرامت و خاندان و ذوی القربای پیامبر خاتم (ص) نشان می دهند.
ضمن عرض تبریک و تهنیت به مناسبت این دهه ی هدف مند و با ارزش، توجه علاقه مندان را به گفت و گوی کوتاهی با حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی، محقق و پژوهشگر تاریخ تشیع در باره دلائل پذیرش ولایت عهدی امام رضا (ع) جلب می‌کنیم:
حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی در خصوص پذیرش ولایت عهدی امام رضا (ع) معتقد است: امام رضا (ع) مشروط و به صورت محدود مجبور به پذیرش ولایت عهدی شد. روایت شده، هنگامی‌که مامون ولایت عهدی را پیشنهاد داد، امام رضا (ع) نپذیرفت و فرمود: “اساس حکومت متعلق به امامان شیعه است که از جانب خداوند به اهل بیت (ع) واگذار شده است.” اما وقتی اجبار شد، امام چاره ای جز پذیرش ولایت عهدی نداشت.
این پژوهشگر و محقق علوم دینی در خصوص دلایل پیشنهاد ولایت عهدی مامون به امام رضا (ع) گفت: مامون طرح ولایت عهدی را بر اساس چند نکته اساسی مطرح کرد، اولین نکته این بود که در دستگاه خلافت عباسیان به خصوص از دوره هارون، امین و مامون مشکلاتی به وجود آمده بود که یکی از این مشکلات شورش ها و قیام فرق مختلف حتی غیر مسلمانان و حتی از ناحیه رومیان بود که متوجه حکومت عباسیان شده بود و لذا مامون از ناحیه امام رضا (ع) احساس خطر کرد و تصمیم گرفت با یک تدبیر و توطئه ای جلو بیاید و طرح ولایت عهدی را پیشنهاد داد. نکته دوم این بود او قصد داشت، شیعیان را فریب دهد. مامون می خواست با طرح ولایت عهدی شیعیان را گمراه کند و این نکته را مطرح کند که اهل بیت (ع) با پذیرش ولایت عهدی، برخلاف اعتقاداتشان عمل می‌کنند و لذا از امام (ع) روی گردان شوند.
او در توضیح دلیل دیگری که مامون را واداشت تا طرح ولایت عهدی را به امام رضا (ع) پیشنهاد کند، گفت: نکته سوم تحکیم قدرت عباسیان بود، نیروهای خلافت عباسی احساس کردند با طرح ولایت عهدی امام رضا (ع) قدرت عباسیان مستحکم می‌شود. از سوئی در بین مردم مطرح می‌شود، خاندان پیامبر (ص) به دنبال مادی گرایی و امور دنیوی هستند.
جعفری فراهانی در خصوص دلایل پذیرش ولایت عهدی از جانب امام رضا (ع) اظهار کرد: دلیل اول امام مشروط و به صورت محدود مجبور به پذیرش ولایت عهدی شد. روایت شده هنگامی‌که ولایت عهدی پیشنهاد شد، امام نپذیرفت و فرمود:” اساس حکومت متعلق به ما هست که از جانب خداوند به اهل بیت (ع) واگذار شده است.” اما وقتی اجبار شد، امام چاره ای جز پذیرش ولایت عهدی نداشت. از طرفی هم، اگر امام ولایت عهدی را نمی پذیرفت، می‌بایست جواب شیعیان را مبتنی بر اینکه آنها باید قیام کنند، می داد. در حالی که متاسفانه این آمادگی برای قیام در میان شیعیان وجود نداشت!. دلیل دوم حفظ خون شیعیان بود، مامون تهدید کرده بود که شیعیان و امام را خواهد کشت و لذا امام (ع) برای حفظ جان شیعیان، پیشنهاد ولایت عهدی را پذیرفت. دلیل سوم این بود که امام رضا (ع) می خواست نقشه ها و توطئه های عباسیان را خنثی کند و موفق هم شدند.
چهارمین دلیل تثبیت موضع امامت اهل بیت (ع) برای شیعیان بود، در پذیرش ولایت عهدی از جانب امام، فرصتی به وجود آمد تا حضرت بتواند ایده ها و افکار خود را در بین مردم ترویج دهد و از ناحیه پذیرش ولایت عهدی بخش مهمی از معارف اهل بیت (ع) را ترویج دهد که از جمله این معارف می توان به طرح حدیث “سلسله الذهب” اشاره کرد که یکی از احادیث بسیار محکم در بحث امامت است و اینکه ولایت با خاندان پیامبر تکمیل می‌شود. دلیل پنجم این بود که امام رضا (ع) می خواست با فرصتی که برایش مهیا می‌شد به احتجاج و مناظره با سران و روسای مذاهب گوناگون بپردازد که به روشن شدن حقیقت کمک کند که در این خصوص نمونه های فراوانی از مناظره ایشان با رهبران یهودیان، زرتیشتیان، غلات و … موجود است.
جعفری فراهانی در خصوص مناظره های امام رضا (ع) و پیشینه تاریخی برگزاری مناظره ها در زمان اهل بیت (ع) گفت: در باره مناظره های اهل بیت (ع) در تاریخ موارد فراوان داریم. این مناظره ها از زمان پیامبر تا زمان امام رضا (ع) در تاریخ وجود دارد. مرحوم شیخ طبرسی (ره) از علمای شیعه نیمه اول قرن ششم، در کتابی تحت عنوان “الإحتجاج” مجموعه مناظره های پیامبر (ص) و ائمه (ع) را جمع آوری کرده است.
این محقق علوم دینی به مناظره امام رضا (ع) با “جاثلیق” یکی از دانشمندان مسیحی اشاره کرد و افزود: مامون وقتی موفق شد اهداف خود را به نتیجه برساند، تصمیم گرفت به نوعی امام رضا (ع) را تضعیف کرده و با ترتیب دادن مناظرات و طرح سوالاتی که امام نتواند به آنها پاسخ دهد، به نوعی شخصیت امام را تضعیف کند تا خود قدرت پیدا کند، ولی امام توانست به همه سوالات مطرح شده پاسخ گوید. یک روز که امام رضا (ع) در مرو بود، مامون پیشنهاد داد امام با جاثلیق مناظره کند، این مجلس تشکیل شد و مأمون رو به جاثلیق کرد و گفت: “ای جاثلیق! این پسر عموی من، موسی بن جعفر است. او از فرزندان فاطمه، دختر پیامبر ما، و فرزند علی بن ابی طالب است. من دوست دارم با او سخن بگویی و مناظره کنی، اما طریق عدالت را در بحث رها مکن”. جاثلیق گفت: “ای امیر مؤمنان! من چگونه بحث و گفت و گو کنم که (با او قدر مشترکی ندارم) او به کتابی استدلال می‌کند که من منکر آنم و به پیامبر عقیده دارد که من به او ایمان نیاورده‌ام”؟ در اینجا امام رضا (ع) شروع به سخن کرد و فرمود: “ای نصرانی! اگر به انجیل خودت برای تو استدلال کنم اقرار خواهی کرد؟. “جاثلیق گفت:” آیا می‌توانم گفتار انجیل را انکار کنم؟ آری به خدا سوگند اقرار خواهم کرد هر چند به ضرر من باشد”.
امام (ع) فرمود: “هرچه می‌خواهی بپرس و جوابش رو بشنو”. این امر باعث شگفتی بسیار جاثلیق می‌شود که چگونه امام به مباحث انجیل احاطه دارد، در حالی که امام رضا (ع) دارای علم لدنّی از جانب خداوند است و در نهایت نیز این مناظره باعث سرافکندگی مامون شد.
جعفری فراهانی در خصوص مناظره امام رضا (ع) با “علی بن جَهم” از رهبران غالیان اظهار کرد: ابن جَهم، ادعاها و صفات خدایی را به پیامبر و ائمه (ع) نسبت می داد. در جلسه ای امام رضا (ع) به گفت وگو با ابن جهم پرداخت. ابن جهم در این جلسه آیات قرآن را مطرح و نسبت هایی را به خدا و پیامبران (ع) داد که امام رضا (ع) در پاسخ به نسبت های ابن جهم گفت: “وای بر تو که تقوای الهی در پیش نگرفته ای و نسبت های ناروا به پیامبران می دهی و آیات قرآن را مطابق با میل خود تفسیر می‌کنی در صورتی که این تفاسیر باید توسط دانشمندان و راسخون در علم مطرح شود”. این مناظره نیز در نهایت باعث شگفتی علی بن جهم شد و او محکوم گشت.
این محقق علوم دینی در ادامه در خصوص دلایل هجرت امام رضا (ع) گفت: در این هجرت برکات زیادی نهفته است. هجرت امام رضا (ع) اولین هجرت امام به خارج از مدینه و شمال حجاز است که مهم ترین دستاورد آن نیز ترویج معارف قرآن بین مسلمانان است. در واقع حرکت امام به نوعی ترویج و تبیین معارف قرآنی محسوب می‌شود. مردم قبلا آیات قرآن را شنیده بودند اما نگاه روشنی نسبت به آن نداشتند. اما با مشاهده امام رضا (ع) در جلسات و مناظراتی که برگزار می‌شد، آن حضرت آیات مختلفی را مطرح و مصداق آنها را برای مردم روشن می‌کردند. برای ایرانیان مسلمان به ویژه پیروان اهل بیت (ع) نیز این امر، فرصت مناسبی بود که با معارف اهل بیت (ع) آشنا شوند.
پس از گذشت صدها سال، در حال حاضر نیز، همه روزه هزاران نفر از مسلمانان و مردم ایران و جهان، از برکات و معنویات وجود با برکت و قبر منوّر و مطهّر این امام واجب التعظیم و رئوف (علیه الصلاه والسلام) در مشهد مقدس، بهره مند می‌شوند.
حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی
