موعود پایگاه اینترنتی موعود
بیژن خاکشور، کارشناس فرهنگ و دین یهود، با اشاره به اینکه یهودیان ایران از گذشته در کمک به برگزاری مراسم ویژه عزاداری امام حسین (ع) پیش قدم بوده‌اند، گفت: «دو ماه محرم و صفر و به خصوص مراسم اربعین، درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی را به نمایش می‌گذارد».
بیژن خاکشور، کارشناس فرهنگ و دین یهود، با اشاره به اینکه یهودیان ایران از گذشته در کمک به برگزاری مراسم ویژه عزاداری امام حسین (ع) پیش قدم بوده‌اند، گفت: «دو ماه محرم و صفر و به خصوص مراسم اربعین، درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی را به نمایش می‌گذارد».
خبرنگار شفقنا، به منظور آشنایی با سابقه مراسم مشابه در یهودیت، گفت و گویی با بیژن خاکشور، مدرس زبان عبری، کارشناس فرهنگ و مذهب یهود و از اعضای انجمن کلیمیان اصفهان، انجام داده که متن کامل آن در ادامه آمده است.
شفقنا: نگرش یهودیان نسبت به واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) چیست؟
خاکشور: در بخشی از کتاب «الخرائج و الجرائح» اثر قطب الدین راوندی، به همدردی یهودیان با شهادت امام حسین اشاره شده است.
جریان این است که بعد از واقعه عاشورا، زمانی که سر مبارک حسین علیه السلام به مجلس یزید برده می‌شود، یزید شکرانه ای برای این کاری که انجام داده برگزار می‌کند و رهبران اقلیت های دینی و اقوام را در یکی از کاخ های دمشق جمع می‌کند تا سر مبارک امام حسین را به آنها نشان داده و به پیروزی خود در این جنگ افتخار می‌کند و اعلام می‌کند که توانسته قدرت را به دست آورد.
یکی از رهبران یهودی در این زمان، در برابر یزید می ایستد و می‌گوید: «خداوند خیرتان ندهد، دیروز پیامبرتان بوده و امروز پسر دخترش را می‌کشید؟» و عملا یزید را شماتت می‌کند و می‌گوید: «وای بر تو! میان من و داوود پیامبر سال ها فاصله است، اما یهودیان قوم من که می دانند من ار نسل داوود هستم به احترام داوود حرمت مرا نگه داشته و مرا تکریم می‌کنند و تو به کشتن و شهید کردن نسل پیامبر اسلام افتخار میکنی؟»
یزید با شنیدن این جملات در برابر جمع خشمگین می‌شود و دستور می دهد طنابی را دور گردن این رهبر یهودیان بیندازند و دائم آن را فشار می داده‌اند. اما وی به گفتار خود اصرار می ورزد و می‌گوید در آیین من این نکته آمده است که هر کسی نسل پیامبری را بکشد جایگاهش در دوزخ است و من از حرف خود بر نمیگردم.
یزید دستور می دهد طناب را چند لایه تر کنند، ضخیم تر کنند.
در نهایت از او می خواهند وصیتی بکند زیرا یزید دستور قتل او را داده است. به گفته کتاب راوندی، او سر مبارک امام حسین را می‌بوسد و می‌گوید: «در قاموس و سنت من، نسل بزرگان یک قوم قابل تکریم اند و انسان های مظلوم بر انسان های ظالم برتری دارند» و بر مظلومیت حسین شهادت می دهد و یزید در همان لحظه دستور قتل او را در انظار پیروان ادیان در آن کاخ صادر می‌کند.
یک نمونه از نگرش یهودیان را می توان در این واقعه دید.
شفقنا: آیا یهودیان در ایران در مراسم محرم و اربعین مشارکت می‌کنند؟
خاکشور: بارزترین نمونه همزیستی مسالمت آمیز ادیان زمانی است که مشاهده می‌کنید یهودیان در محرم و صفر پرچم سیاه امام حسین را بر سر در منزل یا محل کسب خود نصب می‌کنند و در دو ماه محرم و صفر، حتی اگر اعیاد دینی یهود با این ایام تلاقی کند، از شادی ها می‌کاهند، جشنی برگزار نمی‌کنند و همراه با جامعه اکثریت حرمت این دو ماه را نگه می دارند.
در همسایگی ما هر سال در محرم و صفر و نزدیکی اربعین روضه برگزار می‌شود و بارها شده من در این روضه ها شرکت کرده و پای صحبت های سخنران نشسته ام.
یک آرایشگاه زنانه از جامعه کلیمیان در اصفهان وجود دارد که هر سال در محرم و صفر پرچم «یا حسین (ع)» را بر سر در خود نصب می‌کند و حرمت گذاری محرم و صفر را به شکل نمادین زیبایی به تصویر می‌کشد.
این اتفاقات نشاندهنده این است که محرم فراتر از یک مراسم مذهبی در اسلام است و در اقوام و ادیان دیگر نیز به آن احترام گذاشته می‌شود.
در هیئت ثارالله تهران اقلیت های دینی نقش بسزایی دارند و در مراسم ها شرکت می‌کنند. همچنین از گذشتگان ما نقل شده که در محله جوباره اصفهان، یهودیان محله سبزه میدان اولین نفراتی بودند که در امور خیریه و ساخت و برپایی حسینیه و در کمک کردن مبالغ ساخت حسینیه پیش قدم می‌شدند.
شفقنا: آیا برگزاری آیین های مذهبی به شکل عزاداری محرم یا پیاده روی اربعین در سایر ادیان مرسوم است؟
خاکشور: در فرهنگ یهودیت آیین پیاده روی به این شکل در قدیم اجرا می‌شده است؛ روزی در تقویم یهود وجود دارد به نام ” نهم آو” که این روز به عنوان یادگار خرابی معبد اول و دوم است.
در این روز کلیمیان روزه ۲۵ ساعته می‌گیرند، روی زمین می نشینند و عبادت های خاصی را انجام می دهند. از یک هفته پیش از این روز برخی از خوراکی های شادی آور را مصرف نمی‌کنند و یک مراسم نمادین یادبود از آن آوارگی، سرگردانی و سختی هایی که در تاریخ پیاده شده را اجرا می‌کنند.
در قدیم رسم بوده که در این روز گروهی با پای برهنه و پیاده به مکان های زیارتی می رفتند و تلخی آن اتفاقات تاریخی را یادآوری می‌کردند و از خداوند آبادانی و ظهور منجی عالم بشریت را می خواستند.
این پیاده روی دسته جمعی برای یادآوری آن غم انجام می‌شود تا با یادآوری عوامل به وجود آمدن آن تلخی ها و آوارگی ها، انسان سعی کند آن اشتباهات را انجام ندهد و با اعمال حسنه و رفتار درست، سبب آبادانی شده، بیت المقدس آباد شده و وحدانیت اقوام در آن اتفاق بیفتد.
پیام محوری چنین مراسم هایی این است که انسان ها با دیدن و یاد آوری وقایع تلخ تاریخی، به خصوص در جایی که خون بی گناهان ریخته می‌شود، درس گرفته، از مظلوم دفاع کند، به ظالم باج ندهد و همچون حر آزاده باشد.
از جمله دیگر مراسم پیاده روی که در فرهنگ قدیم یهودیت اجرا می‌شد، در سه عید پسح (خروج بنی اسرائیل از مصر)، شاووعوت (جشن نزول تورات مقدس) و عید سوکا (جشن سایبان ها) اتفاق می افتاد که طی آن زائران که مجموعه ای از کشاورزان و باغداران بودند، در این سه عید محصولات کشاورزی نوبرانه و هدایای خیریه را جمع آوری کرده، به بیت المقدس برده و صرف امور خیریه می‌کردند، که شکل نمادینی از کار دسته جمعی و گروهی است.
شفقنا: پیام محوری مراسم هایی همچون عزاداری محرم و اربعین چیست؟
خاکشور: ییترو پدر زن حضرت موسی، بعد از سال ها بت پرستی با دیدن اعجاز خداوند به نبوت حضرت موسی لبیک گفته و بت پرستی و شرک را بعد از سال های سال که شیخ کائنان بت پرستان بوده، کنار گذاشته و به شریعت و وحدانیت می‌پیوندد وحتی ده فرمان خداوند در «پاراشایی» در قسمتی از تورات به نام این فرد ذکر شده است. این کسی است که در اوج قدرت و مقامی‌که در مصر داشته، به وحدانیت گرایش پیدا می‌کند و به یار و یاور حضرت موسی تبدیل می‌شود.
نفر دوم نیز حر ابن یزید ریاحی در واقعه کربلا است. او به درخواست ابن زیاد برای مبارزه با امام حسین فراخوانده می‌شود و زمانی که ماموریت خود را دریافت می‌کند، ندای علوی در گوشش زمزمه می‌شود که «ای حر مژده باد تو را بهشت» و این زمزمه موجب تحول در او می‌شود و اولین فردی است که در کربلا به میدان می رود و در نهایت در مبارزه علیه ظالمان به امام حسین شهید می‌شود.
تغییر شخصیت حر که نماد آزادگی است، شیوه بزرگان است که در عین قدرت و امتیاز، بدی را رها کرده و از خوبی پیروی می‌کنند. نقش کسانی همچون حر ابن یزید ریاحی و ییترو که از دنیا دل می‌کنند، ارزشمند است و امیدوارم روزی بتوانم بخشی از این وقایع را به تصویر کشیده یا نقش آنها را بازی کنم.
شفقنا: از نظر شما این مراسم ها چه ابعاد مردمی و اجتماعی دارد و چگونه می توان از آنها برای برقراری روابط بین ادیانی بهره برد؟
خاکشور: رهاورد اجتماعی و عمقی مراسم هایی همچون راهپیمایی اربعین، که متاسفانه امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار نشد، اینست که برخی افراد در یک نقطه مشترک یک کار درست مشترک انجام می دهند. این همان وحدت کلمه ای است که امام خمینی نیز بارها در سخنان خود به آن اشاره کرده و معتقدند رمز پیروزی همان وحدت کلمه است.
وحدت کلمه در راهپیمایی اربعین نمایان است. اشک هایی که در مظلومیت امام حسین ریخته می‌شود، زمانی که یک زن یهودی بر سردر آرایشگاه زنانه خود هر سال پرچم امام حسین را نصب می‌کند، زمانی که ارامنه و زرتشتیان در هیئت ثارالله تهران و سایر هیئت ها در برگزاری مراسم کمک می‌کنند، زمانی که یهودیان جوباره اصفهان در ساخت حسینیه ها پیش قدم می‌شوند، این وحدت نمایان است. در دو ماه محرم و صفر درک متقابل ادیان از یکدیگر و وحدت ادیان در برگزاری یک مراسم دینی و قومی‌به زیبایی دیده می‌شود.
نمونه بارز این وحدت ادیانی، رفتار مردم در مقابله با کرونا است. اینکه دقیقا همانند زمان جنگ تحمیلی که همه اقوام در دفاع از کشور پیش قدم شدند و شهید دادند، امروزه در بیمارستان ها کادر درمان از همه ادیان هستند؛ پزشکان یهودی، زرتشتی، ارمنی، مسلمان و کادر درمان متشکل از ادیان و اقوام متفاوت هستند که با وحدت کلمه زبانی و قلبی برای ریشه کن شدن این ویروس پیش قدم شده‌اند و امیدواریم روزی برسد که این ویروس ریشه کن شده و مراسم های دینی به شکل خوب گذشته برگزار شود و مراسم راهپیمایی اربعین نیز با شکوه تر از سال های گذشته در سال آینده برگزار شود.
در برزیل تصویر چند کودک با ماسک از اقوام و ادیان مختلف در یک بیلبورد شهری به تصویر کشیده که یهودی، مسیحی، مسلمان و از سایر ادیان هستند؛ به این امید که خداوند به امتیاز پاکی و خلوص دعای این کودکان این ویروس را از دنیای ما ریشه کن کند.ش
