ماه رجب؛ فرصتی استثنایی

ماه رجب، ماه بزرگى است که در آن حسنات چند برابر و گناهان در آن محو مى‏شود. کسى که یک روز در ماه رجب روزه بگیرد، آتش جهنّم به‌اندازه یک‌صدسال از او فاصله مى‏گیرد، و کسى که سه روز در آن ماه روزه بگیرد، بهشت براى او واجب مى‏شود.

وقتی حضرت می‌فرمایند کسی که در ماه رجب یک‌روز، روزه بدارد، آتش جهنم به‌اندازۀ یک‌صدسال از او دور می‌شود؛ بدان معنی است که از آن طریق جان و روح و روان در کلّ زندگی جهتی می‌گیرد که آن جهت به سوی اعمالی نیست که در قیامت منجر به ورود در جهنم شود و بر همین قیاس بدانید این‌که می‌فرمایند: «بهشت بر او واجب می‌شود» چون جهت کلی او به سوی رحمت الهی سیر می‌کند.

ماه‌ها؛ منازل و مراحلی هستند که انسان در بستر آن‌ها به سوی مرگ و منازل بعد از آن سیر می‌کند، و لازم است انسان در هر منزلی حقِ آن‌ها را اداء کند.

باید از فرصت‌ها استفاده کرد و بهترین اعمال را در فرصت‌های پیش‌آمده انجام داد تا چون به ابدیت خود وارد شدیم، خود را ملامت نکنیم. زیرا بالاخره در آن عالم از فرصت‌ها پرس و جو می‌شویم و نهایتاً به سوی اعمال خود رهسپار می‌گردیم. و رمزالرموز همّت‌های بلند اولیاء الهی و بزرگان وادی ایمان نکتۀ فوق است که نگذاشتند در محدودۀ کوچک دنیا، فرصت‌ها از دست برود.

پس از ماه محرم که ماه حرام خداوند و حَرم خاص الهی بود و از آن خارج شدیم، حال با ظهور ماه رجب دوباره حریم خاص الهی ظاهر شده. ماهی که پروردگار عالم اجازه نمی‌دهد حتی با بندگان کافر او بجنگند، پس نظر محبتش در این ماه به بندگان مؤمنش بسیار بیشتر است و از رعایت اعمال دینی در این ماه بیشتر از هر زمان دیگر خوشنود می‌شود.

آنچه امیدواری را صد چندان می‌کند قول رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» است که می‌فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى نَصَبَ فِی السَّمَاءِ السَّابِعَۀِ مَلَکاً یُقَالُ لَهُ الدَّاعِی فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ یُنَادِی ذَلِکَ الْمَلَکُ کُلَّ لَیْلَۀٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاکِرِینَ طُوبَى لِلطَّائِعِینَ وَ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِیسُ مَنْ جَالَسَنِی وَ مُطِیعُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ غَافِرُ مَنِ تَغْفَرَنِی الشَّهْرُ شَهْرِی وَ الْعَبْدُ عَبْدِی وَ الرَّحْمَۀُ رَحْمَتِی فَمَنْ دَعَانِی فِی هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِی أَعْطَیْتُهُ وَ مَنِ اسْتَهْدَانِی هَدَیْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَیْنِی وَ بَیْنَ عِبَادِی فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ. [۲]

خداوند در آسمان هفتم فرشته‌ای را قرار داده که به او «داعی» گویند. چون ماه رجب فرا رسد آن فرشته از سر شب تا صبح ندا سر می‌دهد! خوشا به حال ذاکران و یادآوران خدا، خوشا به حال مطیعان. و خداوند تعالی می‌فرماید: من همنشین کسی هستم که همنشین من است، من مطیع کسی هستم که مطیع من است، من بخشندۀ کسی هستم که تقاضای بخشش کند. ماه، ماه من، بنده، بندۀ من، رحمت، رحمت من. هرکس مرا در این ماه بخواند اجابتش می‌کنم، و هرکس از من چیزی طلب کند به او عطا کنم و هرکس از من طلب هدایت کند، او را هدایت می‌کنم. این ماه را رشتۀ پیوندی بین خود و بین بندگانم قرار دادم، هرکس بدان چنگ زند به من متصل خواهد شد.

آری! روایت فوق مژدۀ بزرگی است برای آن‌هایی که می‌خواهند زندگی دینی خود را سر و سامان دهند و وارد شخصیت خاص دینی گردند و به اصطلاح در زمرۀ «رجبیّون» قرار گیرند. به‌طوری که از حضرت صادق«ع» داریم:

«إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَۀِ نَادَى مُنَادٍ فِی بُطْنَانِ الْعَرْشِ أَیْنَ الرَّجَبِیُّونَ فَیَقُومُ أُنَاسٌ یُضِی‏ءُ وُجُوهُهُمْ لِأَهْلِ الْجَمْعِ عَلَى رُءُوسِهِمْ تِیجَانُ الْمَلِکِ مُکَلَّلَۀً بِالدُّرِّ وَ الْیَاقُوتِ مَعَ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ أَلْفُ مَلَکٍ عَنْ یَمِینِهِ وَ أَلْفُ مَلَکٍ عَنْ یَسَارِهِ یَقُولُونَ لَهُ هَنِیئاً لَکَ کَرَامَۀُ اللَّهِ یَا عَبْدَ اللَّهِ فَیَأْتِی النِّدَاءُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ عِبَادِی وَ إِمَائِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُکْرِمَنَّ مَثْوَاکُمْ وَ لَأُجْزِلَنَّ عَطَایَاکُمْ وَ لَأُبَوِّئَنَّکُمْ مِنَ الْجَنَّۀِ غُرَفاً تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ إِنَّکُمْ تَطَوَّعْتُمْ بِالصَّوْمِ لِی شَهْراً عَظَّمْتُ حُرْمَتَهُ وَ أَوْجَبْتُ حَقَّهُ مَلَائِکَتِی أَدْخِلُوا عِبَادِی وَ إِمَائِی الْجَنَّۀَ ثُمَّ قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ«ع» هَذَا لِمَنْ صَامَ شَیْئاً مِنْ رَجَبٍ وَ لَوْ یَوْماً وَاحِداً فِی أَوَّلِهِ أَوْ فِی وَسَطِهِ أَوْ فِی آخِرِه».[۳]‏

چون روز رستاخیز به پا شد، سروشى از درون عرش ندا مى‏دهد! رجبى‏ها کجایند؟ گروهى برمى‏خیزند که چهره‏شان براى مردم محشر مى‏درخشد، بر سرشان تاج پادشاهى آکنده از مروارید و یاقوت است. همراه هریک از ایشان هزارفرشته از سوى راست و هزار فرشته از سوى چپ ایستاده‏اند و به او مى‏گویند اى بنده خدا! کرامت خداى بر تو گوارا باد! از عرش هم ندا مى‏آید که اى بندگان من! سوگند به عزت و جلال خودم جایگاه شما را گرامى و عطاى شما را فراوان قرار مى‏دهم و غرفه‏هایى از بهشت به شما ارزانى مى‏دارم که از زیر آن جوى‏ها جارى است و جاودانه در آن خواهید بود و پاداش عمل‏کنندگان چه نیکوست، شما براى من در ماهى روزه گرفتید که حرمت آن ماه را بزرگ و حق آن را واجب کرده‏ام. اى فرشتگان من! این بندگان مرا به بهشت درآورید. امام صادق«ع» اضافه فرموده است که این پاداش کسى است که چیزى از ماه رجب را روزه بگیرد، هر چند یک روز از دهه اول یا دوم یا آخر آن باشد.

در انسان به جهت داشتن نفس امّاره، درهایی به سوی جهنم هست و به جهت فطرت الهی راه‌هایی به سوی بهشت، و وظیفۀ او است تا با همت و تلاش خود جنبه‌های منفی خود را در کنترل درآورد و جنبه‌های مثبت و الهی خود را از حالت بالقوه به فعلیت در آورد، و ماه رجب و روزۀ آن ماه چنین امکانی را به انسان می‌دهد و لذا حضرت صادق«ع» می‌فرمایند:

«مَنْ صَامَ ذَلِکَ الْیَوْمَ تَبَاعَدَتْ عَنْهُ النَّارُ مَسِیرَۀَ سَنَۀٍ وَ مَنْ صَامَ سَبْعَۀَ أَیَّامٍ أُغْلِقَتْ عَنْهُ أَبْوَابُ النِّیرَانِ السَّبْعَۀُ وَ مَنْ صَامَ ثَمَانِیَۀَ أَیَّامٍ فُتِّحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّۀِ الثَّمَانِیَۀُ وَ مَنْ صَامَ خَمْسَۀَ عَشَرَ یَوْماً أُعْطِیَ مَسْأَلَتَهُ وَ مَنْ زَادَ زَادَهُ اللَّهُ «عزوجل»».‏[۴]

هرکس این روز را روزه بدارد، آتش جهنّم به فاصله یک‌سال از او دور مى‏شود؛ و هرکس هفت روز را روزه بگیرد، درهاى هفتگانه جهنّم به روى او بسته مى‏شود؛ و کسى که هشت روز را روزه بدارد، درهاى هشتگانه بهشت به روى او باز مى‏گردد؛ و هرکسى که پانزده روز، روزه بگیرد، حاجتى که دارد برآورده مى‏شود؛ و کسى که بیشتر (از این) روزه بدارد، خداوند پاداش او را افزون‌تر خواهد کرد.

در راستای جهت‌گیری به سوی صفای عقلی و قلبی، ماه رجب بستر بسیار مناسبی است و لذا حضرت موسى بن جعفر«ع» خبر می‌دهند:

«رَجَبٌ نَهَرٌ فِی الْجَنَّۀِ أَشَدُّ بَیَاضاً مِنَ اللَّبَنِ وَ أَحْلَى مِنَ الْعَسَلِ مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ سَقَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ ذَلِکَ النَّهَر».[۵]

رجب، نام رودى است در بهشت که از شیر سپیدتر و از عسل شیرین‏تر است، کسى که یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند متعال از (زلال جارى) آن رود به او مى‏نوشاند.

آری! کسی که در ماه رجب با انجام اعمال مخصوص آن ماه حرمت آن را نگه دارد از نظر قلبی و عقلی در شرایطی قرار می‌گیرد و شخصیتی را برای خود می‌سازد که بر اساس آن شخصیت با آن رود روبه‌رو می‌شود که از شیر سفیدتر است، بدین‌معنی که جنبۀ عقلی او هیچ کدورت باطلی ندارد. و از عسل شیرین‌تر است، بدین‌معنی که جنبۀ قلبی او در چنان نشاطی است که هیچ جنبۀ جزیی که حاکی از دوری حق باشد در او نیست.[۶]

انسانی که توانست در ماه رجب شخصیت خود را سامان‌دهی کند به چنان بصیرتی می‌رسد که نه‌تنها خود را از مهلکه‌های انحراف نجات می‌دهد، بلکه اطرافیان خود را نیز به سوی هدایت الهی رهنمون می‌گردد که صورت این هدایت در قیامت به شکل شفاعت از گناهکاران ظاهر می‌گردد و لذا حضرت امیرالمؤمنین«ع» می‌فرمایند:

«مَنْ صَامَ یَوْماً مِنْ رَجَبٍ فِی أَوَّلِهِ أَوْ وَسَطِهِ أَوْ فِی آخِرِهِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ مَنْ صَامَ ثَلَاثَۀَ أَیَّامٍ مِنْ رَجَبٍ فِی أَوَّلِهِ وَ ثَلَاثَۀَ أَیَّامٍ فِی وَسَطِهِ وَ ثَلَاثَۀَ أَیَّامٍ فِی آخِرِهِ غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ مَنْ أَحْیَا لَیْلَۀً مِنْ لَیَالِی رَجَبٍ أَعْتَقَهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ وَ قَبِلَ شَفَاعَتَهُ فِی سَبْعِینَ أَلْفَ رَجُلٍ مِنَ الْمُذْنِبِینَ وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَۀٍ فِی رَجَبٍ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِ أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَۀِ فِی الْجَنَّۀِ مِنَ الثَّوَابِ بِمَا لَا عَیْنٌ رَأَتْ وَ لَا أُذُنٌ سَمِعَتْ وَ لَا خَطَرَ عَلَى قَلْبِ بَشَر».[۷]

هرکس یک‌روز از روزهاى نخست یا میانه یا آخر رجب را روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته و آینده‏اش را مى‏آمرزد، و هرکس سه روز در دهه اول و سه روز در دهه دوم و سه روز در دهه سوم رجب روزه بدارد، گناهان گذشته و آینده‏اش آمرزیده مى‏شود و هرکس یک شب از شب‌هاى رجب را به عبادت زنده بدارد، خدایش از آتش آزاد مى‏فرماید و شفاعت او را در مورد هفتاد هزار خطا کار مى‏پذیرد، و هرکس در ماه رجب براى خشنودى خداوند صدقه‏یى بپردازد، خداوندش روز قیامت در بهشت با پاداش‏هایى او را گرامى مى‏دارد که هیچ چشم چنان پاداش‌هایی ندیده و هیچ گوش چنان پاداش‌هایی نشنیده و بر هیچ دلى خطور نکرده است.

رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» می‌فرمایند: «فَمَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یَوْماً اسْتَوْجَبَ رِضْوَانَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ».[۸] هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بدارد مستوجب رضوان‌الله اکبر می‌شود.

و نیز می‌‌فرمایند: «رَجَبٌ شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبَانُ شَهْرِی وَ رَمَضَانُ شَهْرُ أُمَّتِی ثُمَّ قَالَ: مَنْ صَامَهُ کُلَّهُ اسْتَوْجَبَ عَلَى اللَّهِ ثَلَاثَۀَ أَشْیَاءَ، مَغْفِرَۀً لِجَمِیعِ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِهِ وَ عِصْمَۀً فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِهِ وَ أَمَاناً مِنَ الْعَطَشِ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ فَقَامَ شَیْخٌ ضَعِیفٌ وَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی عَاجِزٌ عَنْ صِیَامِهِ کُلِّهِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ «صلی‌الله‌علیه‌وآله» صُمْ أَوَّلَ یَوْمٍ مِنْهُ فَإِنَّ الْحَسَنَۀَ بِعَشْرِ أَمْثَالِهَا وَ أَوْسَطَ یَوْمٍ مِنْهُ وَ آخِرَ یَوْمٍ مِنْهُ فَإِنَّکَ تُعْطَى ثَوَابَ مَنْ صَامَهُ کُلَّهُ وَ لَکِنْ لَا تَغْفُلُوا عَنْ لَیْلَۀِ أَوَّلِ جُمُعَۀٍ مِنْهُ فَإِنَّهَا لَیْلَۀٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکَۀُ لَیْلَۀَ الرَّغَائِبِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا مَضَى ثُلُثُ اللَّیْلِ لَا یَبْقَى مَلَکٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا وَ یَجْتَمِعُونَ فِی الْکَعْبَۀِ وَ حَوَالَیْهَا وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ لَهُمْ یَا مَلَائِکَتِی سَلُونِی مَا شِئْتُمْ فَیَقُولُونَ یَا رَبَّنَا حَاجَتُنَا إِلَیْکَ أَنْ تَغْفِرَ لِصُوَّامِ رَجَبٍ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَدْ فَعَلْتُ ذَلِکَ».

رجب ماه خدا است و شعبان ماه من است و رمضان ماه امت من است. سپس فرمود: هرکس کلّ آن ماه را روزه بدارد، هشت چیز بر خدا نسبت به او واجب می‌شود. مغفرت همه گناهانی که انجام داده، و حفظ او در باقی عمرش از انحراف، و امان از عطش روز فزع اکبر. پس پیرمرد ضعیف‌اندامی‌برخاست و عرض کرد ای رسول خدا! من از روزۀ تمام این ماه عاجز هستم. حضرت فرمودند: اول آن ماه را روزه دار – که هر حسنه‌ای ده برابر حساب می‌شود – و وسط و آخر آن را نیز روزه بدار که در این صورت ثواب روزۀ همۀ ماه را برده‌ای. اما از شب جمعه اول آن ماه غفلت نکن که ملائکه نام آن را «لیلۀ الرغائب» نامیده‌اند و آن از این قرار است که چون ثلث شب جمعه گذشت تمام ملائکه به گِرد کعبه جمع می‌شوند. خداوند می‌فرماید ای ملائکه از من طلب کنید هرچیزی را که مایل هستید. می‌گویند: پروردگارا! حاجت ما از تو غفران روزه‌داران ماه رجب است، و خداوند می‌فرماید: چنین کردم و سپس حضرت چگونگی اعمال لیلۀ الرغائب را فرمودند که آن را در مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی«رحمۀ‌الله‌علیه» تعقیب نمایید.

روایات فراوانی که از طریق رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» و ائمه معصومین«علیهم‌السلام» در رابطه با ماه رجب آمده نشان می‌دهد که هدایت‌گران الهی در آن ماه زمینۀ فراوانی در راستای هدایت معنوی انسان‌ها یافته‌اند و به ما تذکر داده‌اند. از جمله آن روایات؛ روایتی است که برای روزۀ هر روز از سی روز آن ماه برکاتی را نقل فرموده که رمز و رازهایی در آن نهفته است، و به جهت طولانی‌بودن آن از آوردن آن خودداری می‌کنیم و عزیزان را به کتاب شریف امالی صدوق، مجلس هشتادم ارجاع می‌دهیم و در این رابطه به ذکر این روایت بسنده می‌کنیم که رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» فرمودند:

«هرکس ۳ روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند در برابر هر روز آن، روزۀ یک‌سال را برای او می‌نویسد و هرکس ۷ روز آن را روزه بگیرد، درهای هفت‌گانه جهنم به روی او بسته می‌شود. و هرکس ۸ روز از آن را روزه بگیرد، درهای هشت‌گانۀ بهشت به روی آن گشوده می‌شود و هرکس ۱۵ روز از آن را روزه بگیرد، خداوند به راحتی از او حساب می‌کشد، و هرکس کلّ ماه رجب را روزه بگیرد، خوشنودی خود را برای او می‌نویسد، و هرکس که خداوند خوشنودی خود را برای او بنویسد، او را عذاب نمی‌کند».[۹]

از اهمیت واردشدن در عالَم نورانی ماه رجب همین بس که در روایت داریم:

حضرت سجاد«ع» در طول ماه رجب در کنار کعبه نماز خواند و به سجده می‌رفت و «عَظُمَ الذّنْبُ مِنْ عَبدک، فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِک» از او شنیده می‌شد. و در طول اقامت در کنار کعبه جز این عمل را انجام نمی‌داد.[۱۰]

وقتی رسول خدا«صلی‌الله‌علیه‌وآله» می‌فرمایند: رجب ماه خدا است، یعنی زمینۀ ارتباط با خدا به نحو کاملی فراهم است و لذا باید با دفع موانع و ایجاد عوامل زمینۀ ارتباط قلب با خدا را فراهم کرد، با استغفارهای دستورداده‌شده موانع را برطرف می‌نماییم و با ذکر «لا اله الاّ الله» و «قل هوالله احد …» عوامل ارتباط با معبود اَحدی را فراهم می‌سازیم. إن‌شاءالله

مهم‌ترین ادعیه؛ ادعیۀ ماه رجب است که در مفاتیح‌الجنان آورده شده، یعنی عالی‌ترین نحوۀ ارتباط با خدا در این ماه فراهم شده است. خداوند به لطف و کرم خود همۀ ما را موفق به عالی‌ترین ارتباط با معبودمان بگرداند.

منابع

[۱] – ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۵۴

[۲] – مستدرک‏الوسائل، ج ۷، ص ۵۳۵

[۳] – روضۀ الواعظین و بصیرۀ المتعظین، ج ‏۲

[۴] – ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۵۳ .

[۵] – ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص ۵۳ .

[۶] – به کتاب «ماه رجب؛ ماه یگانه شدن با خدا» رجوع شود.

[۷] – روضۀ الواعظین و بصیرۀ المتعظین، ج‏۲، ص۴۰۱

[۸]- مستدرک‏الوسائل، ج ۷، ص ۵۳۴

[۹] – مصباح المتهجد، ص ۷۹۷ .

[۱۰] – مفاتیح‌الجنان، قسمت اعمال ماه رجب.