آیا امام زمان، علیه السلام، از اعمال و رفتار شیعیان اطلاع پیدا مى کنند؟

از بررسى مجموعه معارف مربوط به خصوصیات و ویژگیهاى اهل بیت عصمت، علیهم السلام، چنین برمى آید که ائمه اطهار، علیهم السلام، از کم و کیف عملکردهاى مردم آگاه مى شوند و در موقعیتها و شرائط خاصى جهت هدایت و اصلاح اعمال و رفتار آنها اقدامات بخصوصى نیز انجام مى دهند. دلیلهایى که براین مدعا مى توان ارائه نمود; برخى جنبه برهانى دارند و بعضى دیگر نقلى. در اینجا با توجه به مجال مختصرى که هست تنها به ذکر دو نمونه از دلیلهاى نقلى باختصار اکتفا مى گردد:

۱- مساله علم امام
با توجه به مسئولیتهاى مهمى که امام، در بینش اسلامى، در نظام هستى و جامعه اسلامى عهده دار است و مردم هم ملزم به تبعیت کامل و پیروى بى چون و چرا از او هستند اقتضاى طبیعى چنین حقیقتى آن است که امام در تمام زمینه ها اعم از امور دینى و دنیوى و کلى و جزئى و همینطور آنچه مربوط به هدایت مردم است علم و اطلاع کاملى داشته باشد. حتى براین اساس شیعه معتقد است اولا امام باید اعلم اشخاص باشد، ثانیا علم او همانند علم پیامبر حضورى، موهبتى و عام و فراگیر باشد. لذا در بخشى از روایات وقتى به توصیف علم امام پرداخته مى شود از کم و کیف آن با تعابیرى چون علم به «ما کان و ما یکون و ما هو کائن » یاد مى شود; به عنوان مثال در اصول کافى مرحوم کلینى بابى را تحت عنوان «ان الائمه یعلمون علم ما کان و ما یکون و انه لا یخفى علیهم شئ » ارائه نموده است و یا مرحوم علامه مجلسى حدود بیست و دو روایت در جلد بیست و شش بحار نقل کرده است که برطبق مفاد آنها امام نسبت به همه آنچه در آسمان و زمین و بهشت و جهنم تا قیامت واقع مى شود عالم است و چیزى نیست که ائمه، علیهم السلام، نسبت به آن علم نداشته باشند.

از دقت در مضمون این دسته از روایات بخوبى معلوم مى شود که ائمه اطهار، علیهم السلام، که از جمله آنها وجود مبارک امام زمان، علیه السلام، مى باشند از عملکردها و رفتار و حتى نیتهاى شیعیان خود باخبر مى شوند بعلاوه در این خصوص از وجود مبارک حضرت بقیه الله، علیه السلام، روایتى وارد شده است:

لایعزب عنا شیئ من اخبارکم. (۱)

هیچ یک از اخبار شما از دیدما پنهان نمى ماند. ما بر همه امور شما اطلاع پیدا مى کنیم…

بنابراین کوچکترین جایى براى شک در احاطه علم امام زمان، علیه السلام، برتمام شؤون احاد مردم باقى نمى ماند.

۲- اخبار عرض اعمال
با مراجعه به قرآن کریم و روایات معصومین، علیهم السلام، این نکته هم بخوبى استفاده مى شود که پیامبر، صلى الله علیه وآله، و امامان، علیهم السلام، براعمال امت آگاهى دارند. در قرآن کریم مى خوانیم:

قل اعملوا فسیرى الله عملکم و رسوله و المؤمنون… (۲)

اى پیامبر به مردم بگو: اعمال و وظایف خود را انجام دهید و بدانید که خدا و رسولش و مومنان اعمال شما را مى بینند…

روایاتى که در این زمینه وارد شده است بسیار زیاد است از جمله در تفسیر همین آیه از امام صادق، علیه السلام، نقل شده است که آن حضرت فرمودند:

تمام اعمال مردم هر روز صبح به پیامبر اکرم، صلى الله علیه وآله، عرضه مى شود اعمال نیک و اعمال بد. بنابراین مراقب باشید… (۳)

ویا در روایتى عبدالله بن ابان زیات مى گوید به حضرت رضا، علیه السلام، عرض کردم که براى من و خانواده ام دعایى بکنید. حضرت فرمودند:

مگر من دعا نمى کنم؟ به خدا سوگند اعمال شما در هر روز و شبى برمن عرضه مى شود لذا در هر مورد که مناسب باشد دعا مى کنم

عبدالله مى گوید این حرف امام، علیه السلام، براى من تعجب آور بود که اعمال ما هر روز و شب بر امام، علیه السلام، عرضه شود امام، علیه السلام، وقتى متوجه تعجب من شدند خطاب به من فرمودند:

آیا کتاب خداوند عزوجل را نمى خوانى آنجا که مى فرماید:

و قل اعملوا فسیرى الله عملکم و رسوله و المؤمنون.

و در ادامه آن امام رضا، علیه السلام، فرمودند:

به خدا سوگند در این آیه مراد از مؤمنون على بن ابى طالب، علیه السلام، است. (۴)

از آنجا که همه ائمه، علیه السلام، به منزله نفس و احدند و همه آنها لذا یک نور هستند از هر حکمى که به یکى از آنها ثابت شود به بقیه هم ثابت خواهد شد.

بنابراین از مفاد این دسته از روایات و روایات عرض اعمال در شبهاى قدر به ساحت مقدس امام زمان، علیه السلام، بخوبى معلوم مى شود که حضرت صاحب الزمان، علیه السلام، براعمال شیعیان آگاهى دارند. پس از اطلاع از این حقیقت عمده آن است که هر کس در حد توان خود به گونه اى عمل کند که موجبات شادى پیامبر اکرم، صلى الله علیه وآله، و ائمه اطهار، علیهم السلام، را فراهم سازد در این باره هم نقل است که روزى امام صادق، علیه السلام، خطاب به اصحاب و مردمى که در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند:

چرا رسول خدا، صلى الله علیه وآله، را از خود مى رنجانید؟

شخصى از حضرت سؤال کرد:

یابن رسول ما چگونه رسول خدا، صلى الله علیه وآله، را ناراحت مى کنیم؟

حضرت صادق، علیه السلام، فرمودند:

مگر نمى دانید که کلیه اعمال شما بر رسول خدا، صلى الله علیه وآله، عرضه مى شود پس اگر معصیتى در اعمال شما مشاهده نماید باعث ناراحتى و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان پیامبراکرم، صلى الله علیه وآله، را ناراحت نکنید بلکه سعى کنید با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازید.

پى نوشتها:
۱. المجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۱۷۵.
۲. سوره توبه (۹)، آیه ۱۰۵.
۳. الکلینى، محمدبن یعقوب، ج ۱، کتاب الحجه، باب عرض الاعمال على النبى و الائمه، ص ۲۱۹، ح ۱.
۴. همان، ص ۲۱۹، ح ۴.

مجله موعود شماره ۱۸