سرگذشت فدک

فلسفه اصلی مخفی بودن قبر حضرت زهرا(س) مربوط می‌شود به وقایع و جسارت‌هایی که از طرف خلفای وقت و اطرافیان آنها، به آن بزرگوار وارد شده بود، در این باره نقل شده است؛ هنگامی‌که زمان رحلت حضرت زهرا(س) نزدیک شد و در بستر به حالت احتضار به سر می‌بردند، حضرت علی(ع) به بالای بسترشان آمدند و بعد از صحبت‌هایی که با همدیگر کردند، حضرت فاطمه(س) اجازه خواستند تا چند وصیّت به همسرشان علی(ع) کنند.۱

از جمله وصایای حضرت زهرا(س) به علی(ع) این بود که فرمودند:
«ای پسر عمو! اگر تا چند ساعت دیگر از دنیا رفتم، جنازه‌ام را شبانه تشییع کن و مراسم تشییع مرا اعمّ از غسل، کفن، نماز خواندن و دفن کردن باید در محیطی مخفی و پنهان انجام دهید و فقط به کسانی اجازه در تشییع دهید که ظلم و جفا نسبت به من روا نداشته‌اند.»
و حتّی به یک نقل، حضرت زهرا(س) تصریح کردند که:
«نگذارید ابی‌بکر و عمر بر من نماز بخوانند و در تشییع جنازه من شرکت کنند.»
حال بحث در این ‌است که علّت اجازه ندادن حضرت زهرا(س) در مراسم تشییع حضرت بیانگر چیست؟
یقیناً حضرت زهرا(س) با این کارشان می‌خواستند بار دیگر همانند جریان فدک مبارزه جدیدی را با وصیّت‌نامه سیاسی خویش شروع کنند که ضربه سهمگینی به حکومت وقت وارد سازند.۲
فاطمه اطهر(س) با وصیّت خویش افکار خفته مردم «مدینه» را بیدار می‌ساختند و توجّه افکار عمومی را نسبت به پایمال کردن حقّ خویش جلب می‌کردند.۴
امیرالمؤمنین(ع) با عمل به وصیّت زهرا(س) اذهان جامعه را دچار شکّ و تردید کردند و مشروعیّت خلیفه را زیر سؤال بردند و مظلومیّت
حضرت زهرا(س) را بیشتر آشکار ساختند و این سؤال را همیشه برای همگان مطرح کردند که چرا قبر زهرا(س) مخفی مانده است.
بدین طریق زمانی که حضرت زهرا(س) از دنیا رفتند، مردم سراسیمه به خانه حضرت زهرا(س) می‌آمدند و منتظر بیرون آمدن جنازه بودند که علی(ع) به ابوذر فرمودند: «برو و با صدای بلند اعلام کن که برگردند؛ چرا که تشییع جنازه دختر رسول ‌خدا(ص)امشب صورت نمی‌گیرد و به تأخیر افتاده ‌است.» مردم که متفرّق شدند حضرت علی(ع) با کمک اسماء بدن حضرت را غسل و کفن کردند و در نیمه شب با عدّه‌ای از نزدیکان و یاران خویش که عبارت بودند از: سلمان، ابوذر، مقداد، عمّار، عبّاس، زبیر و چند تن دیگر به همراه علی(ع) جنازه دختر رسول‌ خدا(ص)را شبانه تشییع کردند و شبانه به خاک سپردند و حضرت علی(ع) قبر حضرت فاطمه(س) را هم‌سطح زمین کردند و حتّی روایت شده در چند نقطه در «بقیع»، حضرت قبر درست کردند تا دشمنان متوجّه نشوند که قبر حضرت فاطمه(س) کدام‌ یک است و این راز مخفی ‌ماندن قبر فاطمه(س) برای همیشه مانده است و کسانی هم که حضور داشتند دیگر بعدها محلّ اختفای قبر فاطمه(ع) را بیان نکردند.۴
مرحوم شیخ صدوق درباره علّت دفن شبانه آن حضرت می‌نویسد:
«علیّ بن ابوحمزه از امام صادق(ع) پرسید: چرا فاطمه را شب دفن کردند نه روز؟ فرمودند: «فاطمه(س) وصیّت کرده بود تا در شب وی را دفن کنند تا ابوبکر و عمر بر جنازه آن حضرت نماز نخوانند».»۵
مرحوم صاحب «مدارک» می‌گوید:
«علّت مخفی بودن محلّ دفن فاطمه(س) آن گونه که مخالف و موافق نقل کرده‌اند این است که آن حضرت به امیرمؤمنان(ع) سفارش کرد تا او را شبانه دفن کند تا آنان که او را اذیّت کرده‌ و از ارث پدرش محروم کرده بودند، بر وی نماز نخوانند.»۶
بنابراین با توجّه به مطالبی که عرض شد، علّت مخفی ماندن قبر آن حضرت را می‌توان در امور زیر خلاصه کرد:
۱. دشمنان و غاصبان حقّ آن مظلومه به قبر آن حضرت دسترسی نداشته باشند تا روزی درصدد نبش آن برنیانید؛
۲. خود آن حضرت خواستند که شبانه و مخفیانه دفن شوند که به تبع آن قبرشان مخفی بماند؛
۳. با توجّه به محتوای وصیّت ایشان درباره دفنشان می‌توان گفت که می‌خواستند با این کار، افکار عمومی را بیدار کرده و مردم را نسبت به ظلم حکّام زمانشان نسبت به ایشان و علی(ع) آگاه سازند و بنابراین این سؤال را که چرا قبر حضرت فاطمه(س) مخفی ماند را برای همیشه در اذهان مردم زنده نگه دارند.
در پایان نقل یک قضیه، خالی از لطف نیست: مرحوم آیت الله
مرعشی نجفی از پدر بزرگوارش، مرحوم حاج سیّد محمود مرعشی نقل می‏کردند که آن مرحوم درصدد بود که به هر وسیله‏ای که ممکن باشد، محلّ دفن ‏حضرت زهرا(س) را به دست آورد، به این منظور ختم مجرّبی را آغاز می‏کند و چهل شب آن را ادامه می‏دهد، تا در شب چهلم به خدمت حضرت باقر(ع) یا حضرت صادق(ع) شرفیاب می‏شود، امام(ع) به ایشان می‏فرماید:
«به دامن کریمه اهل بیت(ع) پناه ببرید.» عرض می‏کند: بلی من هم این ختم را برای این منظور گرفته‏ام که قبر شریف ‏بی‏بی را دقیقاً بدانم و به زیارتش بروم. امام(ع) فرمود: «منظور من قبر شریف حضرت معصومه(ع) در قم می‏باشد.» سپس ادامه داد: «برای مصالحی خداوند اراده فرموده که محلّ دفن حضرت فاطمه‏ همواره مخفی بماند و بنابراین قبر حضرت معصومه(س) را تجلّیگاه قبر آن حضرت قرار داده است. هر جلال و جبروتی که برای‏ قبر شریف حضرت زهرا(س) مقدّر بود، خداوند متعال همان جلال و جبروت ‏را بر قبر مطهّر حضرت معصومه(س) قرار داده است.»۷

پی‌نوشت‌ها:
۱. منبع: نشریه پرسمان، مرداد ۱۳۸۲، ش ۱۱.
۲. حجّت الله نجفی رضوی امیری، احتجاج الزهرا فاطمه، ص۲۱۰.
۳. خشاوی، شهین، زندگانی سیاسی حضرت زهرا(س)، ص ۲۸۰.
۴. عاملی، سیّد جعفر مرتضی، رنج‌های زهرا(س)، ترجمه محمّد سپهری، ص ۲۲۳.
۵. مجلسی، محمّدباقر، بحارالأنوار، ترجمه محمّدجواد نجفی، ص ۱۹۵.
۶. شیخ صدوق، أبوجعفر محمّد بن علی بن الحسین (متوفای ۳۸۱ه‍ .ق.)، علل الشّرایع، ج ‏۱، ص۱۸۵، تحقیق: السیّد محمّد صادق بحرالعلوم.
۷. موسوی عاملی، سیّد محمّد بن علی (متوفّای۱۰۰۹ه‍)، مدارک الأحکام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۸، ص۲۷۹.
۸. کریمه اهل بیت، ص٤٣.