پراكندگی و میزان جمعیت شیعیان در جهان

به گزارش موعود مذهب شیعه همواره در کشورهای دیگر به غیر از ایران حتی در کشورهای که اکثریت جمعیت با شیعیان است، همواره در مظلومیت به سر برده و می‌برد، از سوی دیگر، با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی‌به رهبری امام خمینی (ره) توجه و محدود کردن گروه‌های شیعی به خصوص شیعیان اثنی عشری شکل دیگری به خود گرفته است.
واقعیت آنست که شیعیان در شمال آفریقا و دیگر قاره ها به غیر از خاورمیانه جمعیت قابل توجهی ندارند و از آن‌جا که بیشتر کشورهای منطقه سنی مذهب هستند و تحت اوامر آمریکا با جمهوری اسلامی ایران دشمنی دارند، بنابر‌این این دشمنی به طور خود بخودی به شیعیان منتقل شده و آن‌ها را از هرجهت تحت فشار و سرکوب قرار می‌دهد.
از دیگر عوامل مخالفت با گسترش شیعه، روحیه انقلابی‌گری و جهادگری گروه‌های شیعی در سراسر جهان است و عامل دیگر پیشرفت و پیروزی حزب الله لبنان در جنگ ۳۳ روزه است که باعث تغییر مذهب در بین دیگر ادیان و گرایش به شیعه شده است؛ بنابراین طبیعی است شیعیان در دیگر کشورها از سوی حکومت‌ها به صورت منفی مورد توجه قرار بگیرند و محدودیت‌هایی شامل حال آنها شود تا جایی که با توجه به منابع مختلف اماری، آمار صحیحی از شیعیان به صورت کلی و تفکیکی در رسانه های مختلف اعم از خبری و اماری وجود ندارد.

در این نوشتار به دنبال معرفی شیعیان در نقاط مختلف جهان هستیم.

خاورمیانه:
مذهب شیعه از سال ۱۵۰۱ میلادی یعنی با آغاز سلسله صفویه در ایران دین رسمی‌کشور بوده است. اما با انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ به رهبری آیت الله خمینی برای نخستین بار در تاریخ روحانیون زمام حکومت کشوری شیعه را به دست گرفتند. بی شک این مهم ترین رویداد در تاریخ شیعه محسوب می‌شود.
از سوی دیگر، خاورمیانه در کنار واقع شدن به عنوان مهد دین اسلام و همچنین ادیان ابراهیمی، نه تنها ازمنظر ژئوپلتیک بلکه از منظر قرار گرفتن بر منابع انرژی جهان نیز مورد توجه کشورهای دیگر به خصوص قدرت های استعماری است.
از سوی دیگر، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، توجه‌اندیشمندان و دولت‌های استعماری و عرب دست نشانده، جمعیت‌های شیعی در سراسر جهان را به عنوان عاملی برای تهدید محسوب می‌کردندو خاورمیانه نیز به دلیل قرارگرفتن ایران، عراق، بحرین، عربستان، پاکستان و … دیگر کشورهای مسلمان مورود توجه و رصد کشورها و حکومت‌ها بوده است.

تشیع در اردن
پیش از آغاز جنگ در عراق و پناهنده شدن تعدادى از آوارگان و جنگ‏ زدگان شیعه به اردن، کمتر شهروند اردنى از ماهیت اعتقادات تشیع و جایگاه آنان در دین مبین اسلام باخبر بود؛ ۹۷% از مجموع ساکنان کشور ۷ میلیونى اردن را مسلمانان اهل سنت تشکیل مى‏دهند و پس از آنان مسیحیان و دروزیان به ترتیب بالاترین میزان اتباع را در این کشور دارا هستند.
بر اساس آمارهاى رسمى، شیعیان، کمتر از ۱ درصد از جمعیت کشور اردن را تشکیل مى‏دهند، هرچند اندک شیعیان عراقى که در اردن زندگى مى‏کنند به واسطه فرار از جنگ و پناهنده شدن در اردن، میلیاردها دلار در این کشور سرمایه‏گذارى کرده‏اند و باعث شکوفایى اقتصاد این کشور شده‏اند، اما همواره از سوى دولت به عنوان یک اقلیت مذهبى، نگاهى توهین‏ آمیز و در بسیارى از مواقع تحقیرآمیز به آنان مى‏شود.

اهل سنت اردن در قیاس با بسیارى از کشورهاى عربى دیگر به‏ویژه کشورهاى حاشیه خلیج فارس، بسیار معتدل مى‏باشند و هیچگاه خود را درگیر تنش‏هاى مذهبى نکردند تا آن‏که “عبدالله دوم” پادشاه اردن چند سال پیش نسبت به گسترش “هلال شیعى” در کشورش و نیز منطقه خاورمیانه هشدار داد و این سرآغازى بود براى ایجاد حساسیت در میان اهل سنت اردن نسبت به شیعیان.[۱]

به عنوان مثال نیروهاى امنیتى اردن در تابستان گذشته شش شهروند شیعه را به اتهام ” ترویج مذهب تشیع و برهم زدن امنیت کشور” دستگیر کرده بودند، دولت اردن در کنار برخورد علنى با شعیان، همواره مى‏کوشد تا به شهروندان این کشور القاء کند که خطر شیعیان کمتر از خطر صهیونیست‏ها نیست.

تشیع در یمن
کشور یمن در جنوبی ترین منطقه شبه جزیره عربستان قرار دارد و سرزمینی است سبز و خرم. از لحاظ مذهبی حدود ۴۵ درصد جمعیت یمن را پیروان مکتب زیدیه تشکیل مى‏دهند در حالیکه اهل سنّت که اغلب شافعی مذهبند ۵۳ درصد و درصد اندکی هم شیعیان اسماعیلیه هستند.
منطقه یمن در سال۱۷۵۰ میلادی جزء قلمرو دولت عثمانی در آمد و با سقوط امپراتوری عثمانی، در سال۱۹۳۴ میلادی با انعقاد قراردادی با انگلستان به استقلال رسید. سابقا حکومت یمن در دست امیری بود که او را امام یمن می خواندند و او شخصا کشور را اداره می‌کرد ولی از سال۱۹۶۲ میلادی برابر۱۳۴۱ شمسی به جمهوری تبدیل شد.
یمن، قریب به۲۲ میلیون نفر جمعیت دارد که۳۰ درصد آنها شیعیان زیدی مذهب می‌باشند؛ یعنی قریب۵/۶ میلیون نفر. این آمار قبلابیشتر بوده؛ یعنی در زمان حکومت خود زیدی ها حدود۴۰ درصد بوده است.[۲]رییس جمهور کنونی یمن، “علی عبدالله صالح” دوازده سال رئیس جمهور یمن شمالی بود و از سال ۱۹۹۰ میلادی که اتحاد دو بخش شمالی و جنوبی یمن شکل گرفت، ۱۹ سال است رئیس جمهور یمن متحد است (جمعا ۳۱سال)

هر چند در ظاهر در خانواده‌ای زیدی مذهب به دنیا آمده ولی حکومت او رویکردى سکولار دارد و اساسا حکومت دینى نیست بلکه به نوعى برخلاف دین اسلام به ویژه مذهب شیعه فعالیت می‌کند. او فارغ‌التحصیل دانشگاه نظامی‌بغداد بوده و با اعضای حزب بعث و صدام معدوم، روابط ویژه‌ای داشته است و به صدام صغیر معروف می‌باشد. دیکتاتور یمن که از سى سال پیش به پشتوانه سعودى ها در رأس حکومت یمن قرار گرفته، مذهب زیدیه را به حاشیه رانده، و دست سلفی هاى تکفیرى را برای بسط نفوذشان در یمن بازگذاشته است و به نوعى یمن را به حیاط خلوت سیاسى و مذهبى عربستان تبدیل کرده است.[۳]

آفریقا
سوابق طولانی اسلام در آفریقا به حدی است که آن را به عنوان دین بومی و سنتی این قاره توصیف می‌کنند. زیرا در طول یک قرن بعد از وفات پیامبر (ص)، اسلام در کل شمال آفریقا رایج گشت، پس از آن شاخ آفریقا را در برگرفت و به تدریج به سمت جنوب گسترش یافت. اگر چه این گسترش در ابتدا از طریق جنگ و نیروی نظامی صورت گرفت اما به تدریج در دوره‌های بعد از طریق راه‌های تجاری و داد و ستد های بازرگانی نفوذ خود را در شرق، غرب و جنوب گسترش داد، اکنون در آفریقا، تقریبا در مناطق شمال مدار استوا، جمعیت عمدتا مسلمان است. این مناطق از سمت شرق تا غرب امتداد دارد و در بخش هایی از مرکز و جنوب نیز اقلیتی از مسلمانان وجود دارند که این پراکندگی در بخش جنوب شرقی بیشتر است.
مسلمانان آفریقا نیز مانند دیگر نقاط جهان دارای فرقه‌‌های گوناگون می‌باشند. اما عمده جمعیت مسلمانان را سنی ها تشکیل می دهند که خود به نحله های مختلف تقسیم می‌شوند. شیعیان نیز در این قاره پیروانی دارند.
در گذشته برای اولین بار شیعیان عرب توانستند در شمال آفریقا دولتی شیعی تأسیس کنند. این دولت از آنجا پدید آمد که ادریس فرزند عبدالله فرزند حسن المثنی فرزند حسن بن علی بن ابی طالب (ع) وقتی توانست خود را از قربانگاه حجاز، نجات دهد، توانست خود را به آفریقای شمالی برساند و در آنجا توانست سرزمینی از آنرا مستقل سازد. این سرزمین اکنون دو قسمت شده قسمتی از آن را امروز به نام کشور مغرب و قسمت دیگر آن به نام الجزایر خوانده می‌شود و در آنجا اولین دولت شیعی را در تاریخ اسلامی تأسیس کرد. این کار در سال ۱۷۲ هجری انجام شد. دومین دولت شیعی عربی، دولت فاطمیان است. این فقط بزرگترین دولت شیعی نبود بلکه اگر میزان عظمت و بزرگی در نگهداری و حفظ علم و ادب و گسترش فرهنگ اسلامی معیار باشد در حقیقت باید گفت بزرگترین حکومت اسلامی‌بوده است.

تشیع در سودان
جمهوری سودان بزرگ‌ترین کشور آفریقا است و در شمال شرقی این قاره قرار دارد. مساحت این کشور ۲۵۰۳۸۹۰ کیلومتر مربع، جمعیت آن بیش از ۴۰ میلیون نفر و پایتختش شهر “خرطوم” است. اریتره و اتیوپی در شرق، مصر و لیبی در شمال، چاد و آفریقای مرکزی در غرب، و اوگاندا، کنگوی دموکراتیک و کنیا در جنوب، با آن مرز مشترک دارند. ۸۰ درصد مردم سودان مسلمان، ۱۰ درصد مسیحی و بقیه هم پیرو ادیان بومی‌یا بی‌دین هستند که گروه اخیر در منطقه آفریقایی‌نشین این کشور سکونت دارند. این کشور در گذشته “مصر جنوبی” خوانده می‌شد اما در سال ۱۹۵۶میلادی از حاکمیت دوگانه انگلستان و مصر خارج و مستقل شد.[۴]

تشیع در مصر
مِصر کشوری ا‌ست با مساحت ٩٨٠/٨٦٩ کیلومتر مربع و جمعیتی حدود ۷۵ میلیون نفر، واقع در شمال شرقی آفریقا. شبه جزیره سینا که در قاره آسیا قرار دارد نیز بخشی از قلمرو این کشور است. این کشور از شرق با لیبی، ازجنوب با سودان و از طریق صحرای سینا با فلسطین همسایه است. پایتخت این کشور “قاهره” و زبان رسمی آن، عربی است. این کشور نزد عبرانیان به “مصرائیم” موسوم بوده و یونانیان هم از عهد هومر آن را “اجیپ توس” می نامیده‏اند. مردم قدیم آن دیار به موجب کتاب عهد عتیق از اولاد مصرایم بن حام بن نوح می‌باشند. نژاد مصریان، عربی نیست؛ بلکه قبطی بود و واژه EGYPT که در زبانهای اروپایی برای مصر به کار می‏رود، با کلمه قبطی در ارتباط است. مصر یکی از پرجمعیت‌ ترین کشورهای آفریقایی و خاورمیانه است و اکثریت قریب به اتفاق مردم آن مسلمان‏اند و در کنار رود نیل زندگی می‏کنند. حدود نیمی از جمعیت مصر، شهرنشین هستند که بیشتر آنان در دو شهر بزرگ قاهره و اسکندریه و حومه آن‌ها زندگی می‌کنند. مصر تا مدت‌ها تحت الحمایه انگلستان بود ولی پس از جنگ جهانی اول مستقل گردید. این کشور از نظر سیاسی و فرهنگی یکی از مهم‏ترین کشورها در جهان عرب و خاورمیانه است و بسیاری از اتباع مصر به ریاست سازمان‌های بین‏المللی ملی و منطقه‏ای رسیده‏اند.[۵]

تشیع در اتیوپی
کشور “حبشه” یا همان “جمهوری فدرال دموکراتیک اتیوپی” کشوری است در شرق قارۀ آفریقا به پایتختی “آدیس‌آبابا”، با ۱,۱۰۴,۳۰۰ کیلومتر مربع وسعت و بیش از ۷۵ میلیون نفر جمعیت. سومالی در شرق، کنیا در جنوب، سودان در غرب، و اریتره در شمال این کشور، با آن مرز مشترک دارند. حدود نیمی از جمعیت این کشور، مسلمان و نیم دیگر مسیحی هستند که ارتدوکس‌ها اکثریت آنان را تشکیل می‌دهند. این کشور سابقه‌ای هزاران ساله دارد. در سال ۱۹۳۶ تحت اشغال ایتالیا درآمد و این اشغال تا ۱۹۴۱ و شکست این کشور در جنگ جانی دوم ادامه داشت. اتیوپی بالاخره توانست در سال ۱۹۴۴ از سیطره انگلستان خارج و مستقل شود.

تشیع در تانزانیا
جمهوری متحد تانزانیا کشوری است واقع در شرق آفریقا با مساحت ۹۴۵.۰۸۷ کیلومتر مربع و جمعیتی نزدیک به ۴۰ میلیون نفر. این کشور از اتحاد دو کشور تانگانیا و زنگار به وجود آمد و پایتخت آن، شهر “دارالسلام” است با ۲ میلیون و ۳۴۰ هزار نفر جمعیت. منطقه جزیره‌ای زنگبار از سال ۱۵۰۳ و به مدت ۴۵۰ سال، بتناوب تحت سلطه پرتغال، عمان، عرب‌ها و بریتانیا قرار داشت تا اینکه در سال ۱۹۶۱ مستقل شد. تانگانیکا نیز در دسامبر ۱۹۶۱ از بریتانیا اعلام استقلال کرد و سرانجام دو ملت “تانگانیا” و “زنگبار” در ۲۶ آوریل ۱۹۶۴ با یکدیگر ادغام شده و جمهوری مستقل تانگانیکا را تشکیل دادند. شش ماه بعد نام این کشور به ” تانزانیا ” تغییر یافت. حدود ۱۰۰۰ سال پیش گروه‌هایی از شیراز به زنگبار مهاجرت کردند و هنوز هم پس از گذشت قرن‌ها در زنگبار، اصل و نسب شیرازی به نوعی نجیب زادگی محسوب می‌شود. آیین نوروز امروزه در زنگبار برگزار می‌شود. انگلیسی و سواحیلی زبان‏های رسمی این کشور هستند.[۶]

تشیع در تونس
مانند تمامی‌کشورهای دیگر ـ مخصوصا کشورهای پلیسی و استبدادی ـ آمار دقیقی درباره تنوع اقوام، مذاهب و اقلیت‏ها وجود ندارد؛ اما درباره تعداد شیعیان کشور تونس (یعنی کسانی که هم به لحاظ عقیده، هم به لحاظ احکام و هم به لحاظ محبت، پیرو اهل‏بیت(ع) بوده و رسماً شیعه دوازده امامی هستند دو آمار معتبر منتشر شده است.[۷]

آمریکا
اگر بخواهیم درباره شیعیان آمریکا صحبت کنیم، مناسب تر است ابتدا گروه‌های شیعه آنجا را معرفی نماییم. به طور خلاصه، گروه های شیعیان آمریکا را می توانیم دو قسم بدانیم: گروهی که اکثریت شیعیان آنجا را تشکیل می دهند و از کشورهای دیگر مثل ایران و عراق به آنجا رفته‌اند؛ گروهی هم که اصلاً آمریکایی هستند؛ مثل سیاه پوست‌ها، قوی ترین گروه در میان شیعیان آمریکا، لبنانی‌ها هستند که در “میشیگان” در “دیترویت” ساکن هستند.

معمولاً آمریکایی‌هایی که اصالتا آفریقایی یا سیاه پوستند از این موضوع احساس ناخوشایندی دارند؛ چون آن‌ها یک اقلّیت هستند و برای تجارت و پول به آمریکا نیامده‌اند؛ برخی از آن ها در آنجا به دنیا آمده‌اند و به اسلام و بخصوص تشیّع علاقه پیدا کرده‌اند و به همین دلیل، این موضوع تمام زندگی شان را عوض کرده است. آن ها نمی خواهند فرهنگ خود را نگه دارند، آن ها می خواهند تشیّع و اسلام را تبلیغ کنند، ولی گروه های خارجی که به آنجا آمده‌اند جور دیگری به موضوع نگاه می‌کنند؛ چون آنها غالبا برای تجارت به آنجا آمده‌اند و می‌خواهند خوب زندگی کنند. بنابراین، به این گونه تشکیلات دینی هم نیاز دارند. این دو گروه با هم سازگاری فکری ندارند.[۸]

نتیجه گیری:
با توجه به حساسیت‌های بالای حکومت‌ها و قدرت‌های استکباری بر وضعیت شیعیان چه در داخل ایران و چه خارج از ایران، آمار دقیقی از تمامی‌شیعیان به تفکیک مناطق مختلف وجود ندارد و هر سازمان و نهادی آمار متفاوتی را اعلام می‌کند و هیچ منبع موثقی که تمام اطلاعات را در یکجا جمع کند وجود ندارد.
با تو جه به اهمبت بحث، به نظر می‌رسد این وظیفه نهادهای مسئول از قبیل وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران است تا با استفاده از منابع و دسترسی‌هایی که دارد، آمار دقیقی از پراکندگی شیعیان در سراسر جهان تهیه کند.

[۱] – http://www.guardian.co.uk/world/2007/jan/26/worlddispatch.ianblack
[۲] – http://www.magiran.com/npview.asp?ID=197479
[۳] – http://www.literarysection.org/index.php/articles/123-saudi-killing-shias-in-yemen-
[۴] – http://wiki.answers.com/Q/How_mony_shia_at_Suda
[۵] – http://geocurrents.info/cultural-geography/egypts-religious-diversity-and-its-forgotten-shiites
[۶] – http://africashia.multiply.com/photos/album/6?&show_interstitial=1&u=%2Fphotos%2Falbum
[۷] – http://abna.ir/list.asp?lang=1&gid=2352
[۸] – http://www.hawzah.net/FA/articleview.html?ArticleID=83978