دانشنامه مولفان مهدوی رسما رونمایی شد

آیین رونمایی از کتاب مرجع «دانشنامه مؤلفان مهدوی» با حضور حجت الاسلام والمسلمین حسن طارمی‌راد، معاون علمی دانشنامه جهان اسلام، اسماعیل شفیعی سروستانی مدیر مسئول موسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج) و تنی چند از فرهیختگان، در سالن مهر حوزه هنری به همت مؤسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج) برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی موسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج)، آیین رونمایی از کتاب مرجع و بنیادین دانشنامه مولفان مهدوی با حضور حجت الاسلام و المسلمین حسن طارمی راد معاون علمی دانشنامه جهان اسلام، اسماعیل شفیعی سروستانی مدیر مسئول موسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج) و جمعی از اساتید حوزه و دانشگاه در سالن مهر حوزه هنری به همت مؤسسه فرهنگی هنری موعود عصر(عج) برگزار شد.

هدف از تالیف دانشنامه مولفان مهدوی احیای تراث است

اسماعیل شفیعی سروستانی با تاکید بر این که هدف از تالیف دانشنامه مولفان مهدوی احیای تراث است اظهار داشت: میراث گرانسنگ فرهنگ شیعی با مجاهدت و از خود گذشتگی عالمان شیعه چه راویان و چه مولفان به دست ما رسیده است و وظیفه ما انتقال این میراث درخشان به نسل بعدی است. بدیهی است اثری که در ظرف زمانی صفویه به رشته تحریر درآمده است ممکن است برای مخاطب امروزی قابل فهم نباشد، به همین منظور بازخوانی و ویراستاری علمی و ادبی الزامی است. بسیاری از مولفان و روایان مهدوی این مجال را فراهم آوردند تا نسل‌های آینده بدانند در مسیر انتظار چه تکالیفی دارند، چه مباحثی مطرح شده، چگونه باید تراث را برگردانند و امر مولا صاحب الزمان(عج) را احیا کنند.

تالیف دانشنامه جامع فرهنگ مهدوی یک ضرورت علمی است

شفیعی سروستانی تاکید کرد دانشنامه مولفان مهدی کند و کاو اهتمام مولفانی است که تمام زندگی خود را به نگارش روایات استوار مهدوی مصروف داشته اند. ما قبل از نگارش این اثر دریافتیم که منابع مهدوی موجود در کشور و جهان اسلام ماخذ شناسی جامعی ندارند و برای رفع این فقدان اقدام به نگارش ماخذشناسی موعود آخرالزمان در ۸ جلد کردیم. این کتاب پوشش دهنده تمامی مداخلی است که تا سال ۱۳۸۶ در حوزه مهدویت کار شده است. در ادامه دریافتیم که مولفان مهدوی باید در مجلدی مجزا به پژوهشگران حوزه فرهنگ مهدوی معرفی شوند و به همین منظور اقدام به تالیف دانشنامه مولفان مهدوی کردیم که این اثر نیز نزدیک به هفت سال به طول انجامید. در ادامه تألیف دانشنامه مؤلفان، در این مسئله که پیش از مؤلفان چه کسانی میراث بزرگ این فرهنگ را منتقل کردند؟ مورد بررسی قرار گرفت، از این رو در این رابطه، متوجه و متذکر نقش راویان عالی‌مقامی شدیم که از گذشته‌های دور، از زمان رسول ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) و پس از آن، باید از روزنه‌ها نفس می‌کشیدند، در زندان‌ها گرفتار می‌شدند، دست، چشم و گوش می‌دادند، اما با تمام این احوال، روایات و احادیث را منتقل کرده بودند. بنابراین با فراهم کردن امکانات هرچند محدود، مطالعه درباره راویان را با عنوان «دانشنامه راویان مهدوی» آغاز کردیم، اکنون آخرین فرازهای مطالعاتی را به انجام رسانده و مشغول ویرایش نهایی هستیم، این مجموعه در دو جلد منتشر خواهد شد.

حسن طارمی راد: عقیده مهدوی، عقیده ضروری و قطعی شیعه است

حجت الاسلام والمسلمین حسن طارمی راد با اشاره به جایگاه مهدویت در فرهنگ شیعی اظهار داشت: عقیده مهدوی، عقیده ضروری و قطعی شیعه است. این عقیده، عقیده‌ای چند وجهی بوده و وجه مهم آن که گاهی ممکن است مورد غفلت واقع شود، وجه اعتقادی آن است. در نظام اعتقادی شیعه، وجود امام یک اصل است که مؤلفان قدیم ما، مجموعه سفرای الهی (چه انبیا(ع) و چه ائمه(ع)) و نظام انتصاب جامعه بشری با عالم الوهی را تحت عنوان «کتاب الحجه» و امثال آن را بیان داشته‌اند.

این مسئله، برهانی کلامی بر طبق قاعده لطف دارد که جلوه اعلی آن را در جمله درخشان خواجه نصیرالدین طوسی می‌بینیم: «امام وُجُودُهُ لُطفٌ وَ تَصَرّفُهُ لُطفٌ آخر وَ عَدَمُهُ مِنَّا». بنابراین اعتقاد داریم وجود یک شخص به عنوان واسطه میان عالم الهی و ما الزامی است که نظام فیض الهی از آن می‌رسد. بنیان اعتقاد مهدوی در اینجاست، یعنی اصل بر اثبات وجود امام(عج) است که مبتنی بر استدلال‌های کلامی‌ست. سپس این مسئله مطرح می‌شود که آن شخص کیست؟ در اینجا وارد مسائل روایی، تاریخی مصداقی می‌شویم.

بنابراین آنان که اشکالاتی در این زمینه وارد کرده­اند به این نکته توجه نداشتند که اصل مطلب مباحث و ادله کلامی‌ست. به همین جهت بسیاری از مؤلفان مهدوی از قدیم تا امروز اصل را بر تألیف آثاری در ادله اثبات وجود امام و نه وجود تاریخی امام قرار داده‌اند و بحث اثبات وجود تاریخی متأخر و پسینی است؛ لذا ما براساس ادله کلامی می‌دانیم همواره امامی باید بر روی زمین باشد و براساس احادیث تا امام حسن عسکری(ع) به عنوان یازدهمین امام می‌رسیم و می‌دانیم امام پس از ایشان، همانطور که احادیث می‌گویند فررند امام یازدهم(ع) است؛ پس نتیجه می‌گیریم امام عسکری(ع) باید فرزندی داشته باشد.

تیغ تیز شبهات بر گردن شیعه

وی افزود: شبهاتی برای هر یک از ائمه به مقتضای شرایط ایشان مطرح شده است، برای امام علی بن ابی‌طالب(ع) به نص غدیر اشکال وارد ساخته‌اند، در رابطه با امام جواد(ع) به سن ایشان ایراد گرفتند، درمورد امام کاظم(ع) نیز بحث اسماعیل و امامت، درباره امام عصر(عج) نیز موضوع اصلی شبهات پیرامون غیبت ایشان بوده است. چنانچه می‌بینیم عنوان بسیاری از کتبی که درباره وجود مقدس ولی‌عصر(عج) نوشته شده‌اند «الغیبة» بوده است؛ مانند الغیبه نعمانی(از روات مورد وثوق کلینی) و الغیبه شیخ صدوق. بنابراین مهم‌ترین موضوع، در رابطه با ایشان موضوع غیبت است و مسائلی چون طول عمر امام(عج)، سرزمین‌های محل ظهور و کارهایی که در رابطه با ظهور ایشان باید انجام داد، مسائلی هستند که بعد از مسئله غیبت به آنها پرداخته شده است.

نقش درخشان علما در مواجهه با جریان هدفمند تولید شبهات

طارمی‌راد با اشاره به نقش علمای شیعه در مواجهه با جریان هدفمند تولید شبهات اظهار داشت: در اواخر قرن سیزدهم شبهات زیادی علیه امام زمان(عج) از دو جانب مطرح شد، یکی از جانب اهل سنت(بیشتر در عراق) و دیگری از جانب بابی‌ها و بهائی‌ها. این مسائل و شبهات باعث شد تا علما بار دیگر به صورت جدی وارد تألیف در این عرصه شوند، یکی از این علما، فقیه و محدث تراز اول شیعه، محدث نوری بوده است. ایشان کتاب «کشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار» را در این حوزه به رشته تحریر درآورد. همچنین آیت‌الله صافی در دوران جوانی که طلبه‌ای فاضل بوده، به دلالت آیت‌الله العظمی بروجردی کتابی با نام «منتخب الاَثر فی الامام الثانی عشر(عج)» تألیف کرده و در آن احادیث شیعه و سنی در رابطه با امام زمان(عج) و ظهور و غیبت ایشان را گردآوری کرد.

طارمی‌راد در ادامه گفت: گاهی به علت جایگاه فقه و پیچیدگی آن گمان می‌رود کسانی که به موضوعات غیرفقهی مانند مسئله مهدویت می‌پردازند، افرادی با جایگاه علمی پایین هستند، اما آثاری مانند «دانشنامه مؤلفان مهدوی» متذکر می‌شوند که اینگونه نیست، بلکه در طول تاریخ افراد بزرگی نظیر ابی‌زینب نعمانی، شیخ صدوق (که در فقه ما با کتاب «من لایحضره الفقیه» مشهور است، جایگاه والایی دارد و صاحب کتاب‌های مهدوی چون الغیبه و کمال‌الدین، شیخ مفید (از بزرگترین متکلمین شیعه است)، سید مرتضی و شیخ طوسی(مؤسس حوزه علمیه نجف) به مسئله مهدویت پرداخته و آثاری را در این رابطه تألیف کرده‌اند.

وی در این باره و برای بیان اهمیت کار در حوزه مهدویت حدیثی از امام هادی(ع) (جلد دوم الاحتجاج طبرسی، صفحه۵۰۲) نقل می‌کند: «لَولا مَن يَبقى بَعدَ غَيبَةِ قائمِنا عليه ‏السلام مِنَ العُلَماءِ الدّاعينَ إلَيهِ ، و الدالّينَ عَلَيهِ ، و الذابّينَ عَن دينِهِ بِحُجَجِ اللّه‏ِ ، و المُنقِذينَ لِضُعَفاءِ عِبادِ اللّه‏ِ مِن شِباكِ إبليسَ و مَرَدَتِهِ ، و مِن فِخاخِ النَّواصِبِ ، لَما بَقِيَ أحَدٌ إلاّ ارتَدَّ عَن دينِ اللّه»؛ یعنی اگر بعد از غيبت، قائم ما (عليه ‏السلام) نبود وجود علمايى كه به سوى او مى‏‌خوانند و به وجود او رهنمون مى‏‌شوند و با حجت‌هاى الهى از دين او دفاع مى‏‌كنند و بندگان ناتوان خدا را از دام‌هاى ابليس و پيروان او مى‏‌رهانند و از دام‌ ناصبی‌ها نجات بخشند کسی در دين خدا پا برجا نمی‌ماند و همه از مسیر خداوند منحرف می‌شدند.

مهم ترین سرمایه معنوی جوامع اعتقاد به وجود مهدی موعود(عج) است

حجت اسلام سید کاظم طباطبایی رییس دانشکده علوم و معارف حدیث قم اظهار داشت: باور به مهدویت و امام مهدی(عج) و همچنین فرهنگ مهدوی از سرمایه های غیر مادی و معنوی افراد و جوامع، به ویژه جوامع شیعی است. موعودگرایی و منجی‌گرایی بین همه افراد بشر وجود دارد، یعنی این‌گونه نیست که اختصاص به دین یا مذهب خاصی داشته باشد، همه ادیان و مذاهب و ملل اعتقاد به موعود و منجی دارند. اما از جهت محتوا، اثرگذاری، حضور اجتماعی و عمر این منجی‌گرایی هیچ‌ کدام از باورهای منجی‌گراینه مذاهب دیگر قابل مقایسه با مهدویت شیعی نیست. فرهنگ مهدوی در باور شیعیان جایگاهی ویژه و اختصاصی دارد که دیگر مذاهب نیز از آن بی‌بهره‌اند. امام مهدی(عج) به عنوان امام زنده، واسطه فیض الهی و به عنوان کسی که ناظر بر کارهای فرد و جامعه است می‌تواند اثرگذارترین شخص بر افراد جامعه و بر جامعه باشد.

باور به مهدویت همانند موتور حرکت بشر عمل می­کند

سیدکاظم طباطبایی درباره تأثیرات اجتماعی فرهنگ مهدوی ادامه داد: امام مهدی(عج) با این ویژگی‌ها در فرهنگ شیعی و در ذهن و قلب تمام شیعیان به عنوان امام زنده حضور ملموس دارد و این علاقه جوامع شیعی، یک سرمایه بی‌نظیر هست که می‌تواند به حرکت فرد و جامعه جهت و شتاب بدهد. این سرمایه معنوی، سرمایه‌ای بسیار گرانبها است و باید آن را پاس داشت، به آن عمق بخشید و جلوه‌های گوناگون دینی، علمی، عاطفی و هنری آن را پررنگ کرد و جامعه را از منظر فرهنگ مهدوی به غنا و استغنا رساند.

این داشته‌های پیشین ما نیازمند به تصویرسازی و روزآمدسازی هستند. معارف فراوانی در طول سال‌ها و نسل‌های پیشین، از قبل از ولادت امام مهدی(عج) در تراث شیعه وجود داشته که این‌ها باید جمع آوری و منظم شده و به زبان روز و امروزی در اختیار مخاطب عام و جوان و حتی مخاطب خاصی که نیازمند به تحقیق در این حوزه هست قرار بگیرد. انبوه داده‌های متفاوت علمی، فرهنگی، اجتماعی و هنری که در مباحث مهدویت وجود دارد باید به صورت دسته‌بندی شده، به گونه‌ای دقیق، ظریف، روزآمد و با نظم منطقی در اختیار مخاطب امروزی قرار بگیرد، به عنوان مثال بسیاری از منابع مربوطه در این زمینه به زبان عربی هستند و ممکن است مخاطب فارسی زبان ما با این متون عربی نتواند ارتباط برقرار کند.

تلاش موسسه موعود در راستای احیای میراث علمی شیعه قابل تقدیر است

ریاست پژوهشکده علوم و معارف حدیث در رابطه با این دانشنامه و فعالیت‌های مؤسسه موعود گفت: به نظرم اقدامی که آقای شفیعی و دوستان ایشان در موسسه موعود در تدوین دانشنامه مهدوی انجام دادند، اقدامی بزرگ و جسورانه محسوب می‌شود، مخصوصاً که این مؤسسه نهادی است که وابستگی دولتی یا بودجه آنچنانی ندارد و قدم در راه کاری بگذارد که این کار، کار بزرگی است و یک نهاد علمی با پشتوانه اقتصادی فراوان معمولا جرأت و جسارت این کار را دارد، اما با شجاعت و اقدام ایشان الحمدالله این کار انجام شده است و تدوین دانشنامه مهدوی در همه حوزه‌ها اقدام بسیار بزرگی است. دانشنامه‌نگاری کاری بسیار زمان‌بر بوده و نیازمند کار مستمر و طولانی است، کاری نیست که نتیجه آن خیلی زود مشخص شود.

وی در پایان خاطر نشان کرد:  طبیعتاً طراحی دانشنامه به گونه‌ای که همه موضوعات مرتبط با مهدویت را در برگیرد و جدا کردن مباحث متفاوتی که در مباحث مهدوی وجود داد و می‌تواند مخاطب را تأمین کند باید مد نظر قرار بگیرد و همچنین سیستم ارجاعاتی که در بین مطالب دانشنامه باید وجود داشته باشد از مباحث دیگری است که باید در دانشنامه‌نگاری مورد توجه باشد، که تا جایی اطلاع دارم جناب آقای سروستانی و دوستان ایشان به این مسائل توجه داشته‌اند.