مسير نجف تا كربلا، ميزبان ميليون‌ها عاشق ثارالله

امروز اکثر زوّار اربعین حسینی، با پای پیاده در حال حرکت در مسیر نجف به سمت کربلا هستند.

زیارت کربلا با پای پیاده، یکی از سننی است که از کاروان کربلا به ارث مانده است. بنا بر روایات معتبیر شیعیان، کاروان اربعین در همان سال – و البته در برخی روایات در سال دوم واقعه عاشورا – با پای پیاده به زیارت سید الشهدا نائل شدند.

علما و شیعیان به تأسی از این سنت، با پای پیاده به زیارت اربعین مشرّف می‌شدند. با توجه به این که از قرن چهارم و عصر شیخ طوسی تا پیش از دوران زعامت صدام و سرکوب و تحدید حوزه‌های علمیه، نجف مهم‌ترین پایگاه علماء شیعه بوده است؛ علما عمدتاً از نجف با پای پیاده به زیارت اربعین مشرّف می‌شدند. هرچند در پاره‌ای از زمان‌ها پررنگ‌تر و در زمان‌های دیگری کم‌رنگ‌تر بوده است. مثلاً بنا بر نقل قول‌ها و مکتوبات، در عصر شیخ انصاری عده‌ای با پای پیاده به زیارت کربلا مشرّف می‌شدند؛ اما پس‌از این سنت رو به افول نهاد.

سنت کنونی پیاده‌روی، به یادگار مانده از مرحوم علامه میرزا محمدحسین نوری، ملقب به محدث نوری است؛ و به همین جهت او را به حق «احیاگر زیارت با پای پیاده» می‌خوانند. مرحوم محدث نوری از شاگردان مستقیم شیخ انصاری بود و برای احیاء این سنت، تلاش ویژه‌ای کرد به صورتی که در نخستین پیاده‌روی، حدود ۳۰ تن از دوستان و اطرافیانش نیز با وی بودند؛ اما سالانه به این جمعیت افزوه می‌شد. در نهایت نیز در همین راه (زیارت با پای پیاده) بیمار شد و در اثر بیماری دعوت حق را لبیک گفت. حضرت امام خمینی در مورد محدث نوری گقته‌اند: «شیخ نوری، یکی از آن نمونه های سلف صالح بود که وجودشان در این روزگار چون کیمیا، کمیاب است، او استاد استناد بلکه بزرگترین استاد اسناد و مدارکی است که تا روز معاد خواهند ماند.»
این سنت در حوزه‌های علمیه از مرحوم محدث نوری به یادگار ماند و حتی بسیاری از علماء معزز حوزه علمیه قم نیز در دوران تحصیل در نجف، موفق به درک زیارت اربعین با پای پیاده شدند؛ مانند حضرات آیات عظام بهجت، مکارم شیرازی و میرزا جواد تبریزی.

امروزه در کشور عراق، این سنت به یادگار مانده و حتی در نوحه‌های خود، نصّ عبارات منسوب به کاروان کربلا در مورد زیارت اربعین را به کار می‌برند. محقق کبیر، مرحوم سید بن طاووس در کتاب ارزشمند لهوف می‌نویسد: «وقتی اسرای کربلا از شام به طرف عراق بازگشتند به راهنمای کاروان گفتند: ما را به کربلا ببر. بنابراین آن‌ها به محل شهادت امام حسین(ع) آمدند. سپس در آنجا به اقامه عزا و گریه و زاری برای اباعبدالله پرداختند …» جمله‌ای که در متن عربی این کتاب به نقل از حضرت زینب خطاب به کاروان‌دار ذکر شده، چنین است: «مُر بنا علی طریق کربلا» (ما را از مسیر کربلا [در راه بین شام تا مدینه] عبور ده) و امروز در نوحه‌های معروف عراقی، ‌عبارت «مُر بنا بکربلاء» در پاسداشت آن سنت به کرات استفاده می‌شود. پس از سقوط صدام، این سنت روز به روز شیوع بیش‌تری یافت تا این که امسال حدود بیش از ۱۶میلیون عراقی به زیارت اربعین می‌روند.

عمده عراقی‌ها از سه مسیر جنوب، شرق و شمال به زیارت کربلا مشرّف می‌شوند. پرجمعیت‌ترین مسیر، مسیر جنوبی است نزدیک به ۱۰ میلیون‌ نفر شامل بسیاری از اهالی استان میسان (العماره، الکحلاء، میمونه)، اهالی استان‌های استان بصره (به مرکزیت شهر بصره)، ذی‌قار (به مرکزیت شهر ناصریه)، المثنی (به مرکزیت السماوه) می‌پیماند تا به نجف اشرف برسند و از آن‌جا به زیارت کربلا مشرّف شوند. مسیر شرقی که در آن میلیون‌ها نفر حاضر می‌شوند شامل بخش‌هایی از استان میسان (بخشی از العماره، قلعه الصالح، علی الغربی و علی الشرقی)، اهالی استان‌های واسط (به مرکزیت کوت)، قادسیه (به مرکزیت دیوانیه) و شهرهایی مانند نعمانیه و مدائن می‌پیمایند تا به نجف اشرف برسند و از آن جا به زیارت کربلا نائل شوند. مسیر شمالی نیز که پذیرای میلیون‌ها نفری است که بخشی از زائرانش را برادران اهل سنت تشکیل می‌دهند – زیرا بخشی از مسیر تا پیش از رسیدن به بابل، از شهرهایی عبور می‌کند که شیعیان و سنی‌ها در کنار هم زندگی می‌کنند – از استان دیالی (به مرکزیت بعقوبه) آغاز شده و از استان‌های بغداد (به مرکزیت بغداد) و بابل (به مرکزیت حله) می‌گذرد و مستقیم – یعنی بدون حضور در نجف اشرف – به زیارت سالار شهیدان می‌روند. علاوه بر این بسیاری از زوّار خارجی نیز پیش از عزیمت به بارگاه مطهر حضرت سید الشهدا، به پابوسی امیرمؤمنان در نجف می‌روند تا اذن زیارت فرزند را از مولا بگیرند.

به این ترتیب، مسیر نجف به کربلا پذیرای حدود ۱۴ تا ۱۵ میلیون زائر خواهد بود که با شعارهای «لبیک یا حسین»، «أبد والله یا زهرا، ما ننسی حسینا» (یا حضرت زهرا، به خدا قسم هرگز حسین [صلوات الله علیه] را فراموش نخواهیم کرد) و با نوحه‌هایی مانند «مر بنا بکربلاء» عاشقانه به زیارت اربابشان می‌روند تا عهد دیرین تازه کرده و بگویند: «لَبَّیْکَ داعِیَ اللهِ إِنْ کانَ لَمْ یُجِبْکَ بَدَنی عِنْدَ اسْتِغاثَتِکَ وَلِسانی عِنْدَ اسْتِنْصارِکَ، فَقَدْ أَجابَکَ قَلْبی وَسَمْعی وَبَصَری» (لبیک ای دعوت کننده الهی، اگر [به علت تأخر زمانی] به هنگامه فریادخواهی‌ات، بدنم تو را اجابت نکرد؛ و به هنگام یاری ‌خواهی‌ات، زبانم به تو پاسخ نداد؛ اینک تو را با قلب و گوش و چشم اجابت می‌کنم)

مسیر نجف تا کربلا حدود ۸۰ کیلومتر است که معمولاً پیاده‌روی آن بین ۲ تا ۳ روز، به طول می‌انجامد. به این ترتیب و در شرایطی که چیزی به اربعین حسینی نمانده است، عموم زائران از نجف خارج شده و عاشقانه در مسیر قبله آزادگان گام برمی‌دارند.