موعود پایگاه اینترنتی موعود
هر کجا که می نشینی حرف از گرانی و قیمت اجناس است. از این که کالایی تا چند وقت پیش در مغازه ها و بازار یافت می‌شد، اما حالا که گرانی شده گویی تخم آن جنس را ملخ خورده است. چرایی اینکه بعضی از فروشنده ها کالاها و اجناس را در انبارها و پستوهای مغازه هایشان پنهان می‌کنند، واضح است؛ سود بیشتر. اما به چه قیمتی را نمی دانیم؟ نمی دانیم آیا آن ها معنا و مفهوم کار خود و نتایج حاصل از آن را می دانند و آگاهانه انجام می دهند و یا به خیال خود فکر می‌کنند با این کار، مغز و نقطه مرکزی اقتصاد جامعه خود شده‌اند؟ بدور از هرگونه حواشی به اصل موضوع خود یعنی احتکار می پردازیم؛ اما از آن جایی که در جزییات این موضوع بین فقها و عالمان تعدد نظرات است، از بیان آنها خودداری کرده و به تعریف و عواقب آن بسنده کردیم.
معنای احتکار
احتکار در لغت به معنای نگهداری قوت( طعام) به امید گران شدن آن است. قوت یا همان طعام مانند گوسفند، گندم، برنج، جو، روغن و کلیه موادغذایی لازم برای یک زندگی است. مثلا سوپر مارکتی محل شما مقدار زیادی حبوبات را در انبار خود نگهداری کرده است و به هیچ کس نمی فروشد و منتظر آن است تا قیمت حبوبات به حداکثر خود برسد و آن موقع به عرضه آنها بپردازد تا سود بیشتری کسب کند. عمل این فروشنده را احتکار می‌گویند.( در معنا و موارد احتکار مبناهای متفاوتی است که ناشی از تعریف آن است. برای اطلاعات بیشتر می توانید به رساله مرجع تقلید خود مراجعه فرمایید.)
شرایط احتکار
الف. باید طعام، برای افراد جامعه جزیی از طعام اصلی و ضروری باشد.
ب. احتکار زمانی صورت می‌گیرد که فقط یک فروشنده باشد. اگر در بازار و فروشگاه و یا مغازه ای دیگر همان کالای ضروری یافت شد؛ فردی جنسش را نگه داشته در تعاریف و مصادیق احتکار نمی‌گنجد.
ج. در شرایط قحطی و خشکسالی این کار صورت گیرد.
د. برای زندگی شخصی خود آن ها را انبار نکرده باشد بلکه هدفش گران فروشی است. اگر برای نیاز خانواده اش انبار کرده باشد احتکار محسوب نمی‌شود.
ه. زمان احتکار اجناس از سه روز و تا چهل روز آمده است.
اگر هر یک از شرایط فوق در جامعه ای بود، و فرد به جمع آوری و نگهداری اجناس ضروری روی آورد احتکار رخ داده است و حرام است.
گناهی بدون کفاره
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) می فرمایند:
“هر مردی که قوت مردم را بخرد و تا چهل روز آن را نگهداری کند؛ به امید اینگه مسلمانان با گرانی مواجه شوند، گناهی کرده است که اگر تمام قوت را فروشد و پولش را صدقه دهد، کفاره آن گناهی که کرده است نمی‌شود.”(۱)
بوی بهشت بر او حرام است
خاتم الانبیا(ص) می فرمایند:
“کسی که بیش از چهل روز احتکار کند، بوی بهشت را نخواهد یافت؛ با این که بوی بهشت از پانصد سال راه یافت خواهد شد. و جز این نیست که بوی بهشت بر او حرام است چه رسد به خود بهشت.”(۲)
راه های برخورد با احتکار
به طور مسلم یکی ازوظایف عمده مسئولین اقتصادی و حاکمان هر جامعه مبارزه با این گونه مفاسد نظیر احتکار، گران فروشی، کم فروشی و … است. در مورد احتکار این چنین گفته‌اند:
حاکم شرع، باید فرد محتکر را مجبور به فروش اجناس خود کند؛ البته با قیمتی که آن فروشنده هم راضی شود. یا اگر به آن قیمت راضی نشد و قصد سرپیچی داشت، حاکم شرع باید نرخ عادلانه قیمت آن جنس را به فرد محتکر دهد و جنس را از آن بخرد و به نیازمندان بفروشد.
پی نوشت
۱. وسائل الشیعه کتاب تجارت باب ۲۷ ج ۱۲ ص ۳۱۴. به نقل از گناهان کبیره . نوشته شهید آیت الله سید عبدالحسین دستغیب. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. باب احتکار.
۲. (مستدرک، کتاب تجارت، باب ۲۱.. به نقل از گناهان کبیره . نوشته شهید آیت الله سید عبدالحسین دستغیب. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. باب احتکار.
احتکار در لغت به معنای نگهداری قوت( طعام) به امید گران شدن آن است. قوت یا همان طعام مانند گوسفند، گندم، برنج، جو، روغن و کلیه موادغذایی لازم برای یک زندگی است. مثلا سوپر مارکتی محل شما مقدار زیادی حبوبات را در انبار خود نگهداری کرده است و به هیچ کس نمی فروشد و منتظر آن است تا قیمت حبوبات به حداکثر خود برسد و آن موقع به عرضه آنها بپردازد تا سود بیشتری کسب کند. عمل این فروشنده را احتکار می‌گویند.( در معنا و موارد احتکار مبناهای متفاوتی است که ناشی از تعریف آن است. برای اطلاعات بیشتر می توانید به رساله مرجع تقلید خود مراجعه فرمایید.)
شرایط احتکار
الف. باید طعام، برای افراد جامعه جزیی از طعام اصلی و ضروری باشد.
ب. احتکار زمانی صورت می‌گیرد که فقط یک فروشنده باشد. اگر در بازار و فروشگاه و یا مغازه ای دیگر همان کالای ضروری یافت شد؛ فردی جنسش را نگه داشته در تعاریف و مصادیق احتکار نمی‌گنجد.
ج. در شرایط قحطی و خشکسالی این کار صورت گیرد.
د. برای زندگی شخصی خود آن ها را انبار نکرده باشد بلکه هدفش گران فروشی است. اگر برای نیاز خانواده اش انبار کرده باشد احتکار محسوب نمی‌شود.
ه. زمان احتکار اجناس از سه روز و تا چهل روز آمده است.
اگر هر یک از شرایط فوق در جامعه ای بود، و فرد به جمع آوری و نگهداری اجناس ضروری روی آورد احتکار رخ داده است و حرام است.
گناهی بدون کفاره
رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله وسلم) می فرمایند:
“هر مردی که قوت مردم را بخرد و تا چهل روز آن را نگهداری کند؛ به امید اینگه مسلمانان با گرانی مواجه شوند، گناهی کرده است که اگر تمام قوت را فروشد و پولش را صدقه دهد، کفاره آن گناهی که کرده است نمی‌شود.”(۱)
بوی بهشت بر او حرام است
خاتم الانبیا(ص) می فرمایند:
“کسی که بیش از چهل روز احتکار کند، بوی بهشت را نخواهد یافت؛ با این که بوی بهشت از پانصد سال راه یافت خواهد شد. و جز این نیست که بوی بهشت بر او حرام است چه رسد به خود بهشت.”(۲)
راه های برخورد با احتکار
به طور مسلم یکی ازوظایف عمده مسئولین اقتصادی و حاکمان هر جامعه مبارزه با این گونه مفاسد نظیر احتکار، گران فروشی، کم فروشی و … است. در مورد احتکار این چنین گفته‌اند:
حاکم شرع، باید فرد محتکر را مجبور به فروش اجناس خود کند؛ البته با قیمتی که آن فروشنده هم راضی شود. یا اگر به آن قیمت راضی نشد و قصد سرپیچی داشت، حاکم شرع باید نرخ عادلانه قیمت آن جنس را به فرد محتکر دهد و جنس را از آن بخرد و به نیازمندان بفروشد.
پی نوشت
۱. وسائل الشیعه کتاب تجارت باب ۲۷ ج ۱۲ ص ۳۱۴. به نقل از گناهان کبیره . نوشته شهید آیت الله سید عبدالحسین دستغیب. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. باب احتکار.
۲. (مستدرک، کتاب تجارت، باب ۲۱.. به نقل از گناهان کبیره . نوشته شهید آیت الله سید عبدالحسین دستغیب. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم. باب احتکار.
ماء معین
امام صادق (علیه السلام)
“امیرالمؤمنین فرمودند: هیچ بنده ای نیست مگر اینکه چهل لطف و توفیق از ناحیه خداوند دارد تا اینکه چهل گناه کبیره مرتکب شود. زمانیکه چهل گناه کبیره کرد، پرده ها و الطاف خدا برداشته شود، خدا به ملائکه وحی فرماید: با بال و پر خود بنده مرا بپوشاند (و او را حفظ کنید). پس ملائکه او را با پرهای خود می پوشانند، پس بنده تمام گناهان را انجام می دهد تا اینکه مردم او را با اعمال قبیح او تعریف و گفتگو نمایند. ملائکه گویند: خدایا این بنده تو تمام گناهان را عمل کرد و ما از اعمال او حیا می‌کنیم، پس خداوند به آن ها وحی نماید؛ بالهای خود را بردارید و از او کنار روید.”
