موعود پایگاه اینترنتی موعود
کودکان را موقع تماشای تلویزیون دیده اید؟ مخصوصا اگر برنامه ای جذاب درحال پخش باشد او را درحالی که به صفحه تلویزیون زل زده و خیلی کم مژه بر هم می زند خواهید یافت. این ظاهر تداعی کننده اوج توجه فرد به چیزی می تواند باشد و آن را زمانی بهتر متوجه می‌شویم که او را یکبار صدا کنیم. خواهیم دید که به سختی صدای ما را می‌شنوند و بعد از چندبار صدا زدنشان درحالی که شوکه شده‌اند و انگار از دنیای دیگری برگشته‌اند جواب خواهند داد.
برای وسایل ارتباط جمعی که تلویزیون هم یکی از آنها محسوب میشود وظایف مختلفی برشمرده‌اند، از نقش های خبری و اطلاع رسانی، هدایت و آموزش و حفظ میراث های فرهنگی و تاریخی تا نقش های تفریحی و سرگرمی‌برای پر کردن اوقات فراغت.
برنامه های کودک بسیاری نیز کمابیش با پر رنگ بودن و کمرنگ بودن برخی از این وظایف ساخته می‌شوند و در معرض دید کودکان قرار می‌گیرند و خانواده های بسیاری نیز با اطمینان به این برنامه ها اجازه می دهند که زمان زیادی از وقت آزاد کودکان پای این برنامه ها بگذرد.
اهمیت برنامه های کودکان نزد مسئولان نیز طی سالها تا حدی بالا رفت که شبکه دوم تلویزیون را به نام کودکان نامگذاری کردند و همچنین شبکه ای تلویزیونی با عنوان پویا نمایی برای پخش انیمیشن افتتاح گردید.
در میان برنامه های تلویزونی ای که برای کودکان پخش میشود برنامه های زنده ای که در آنها خودِ بچه ها همراه با مجریان حضور دارند یکی از محبوبترین برنامه ها به حساب می آید و برنامه هایی چون عمو پورنگ و امیر محمد، عموهای فیتیله ای، خاله شادونه، رنگین کمان و … جزو برنامه هایی هستند که به این سبک ساخته می‌شوند.
مهمترین بهانه برای نوشتن این مطلب، اتفاقی است که چندی پیش در این دست برنامه ها رخ داد و آن هم تبلیغ کالایی خاص در جریان یک برنامه ی زنده کودک بود. این اتفاق در برنامه عمو پورنگ زمانی رخ داد که در اواسط برنامه، امیرمحمد در حین اجرای برنامه ای برای آشپزی، اقدام به آوردن چند بسته اسنک به صحنه نمایش برنامه کرد.
پس از آن نیز و در همین ایام نوروز که مدت زیادی از آن نمی‌گذرد برنامه ای که درآن عموهای محبوب فیتیله ای حضور دارند، چند بسته ماکارونی در دکور ثابت برنامه جای گرفت و در ادامه نیز یکی از بخش های برنامه را به آشپزی و اجرای شعر و سرود برای این ماکارونی اختصاص دادند.
در حالی که بر اساس اصل ۷ مجموعه ضوابط تولید آگهی های رادیویی و تلویزیونی، «آگهی‌ها باید از نظر اجراء و سبک به نحوی ساخته شوند که بینندگان و شنوندگان به سادگی آنها را از برنامه های تلویزیونی و رادیویی تمیز دهند.»(۱) شاهدیم که در جریان یک برنامه زنده بدون استفاده از علامت آغاز تبلیغ های بازرگانی یکی از بخش ها به طور مستقیم به تبلیغ یک ماده خاص اختصاص می‌یابد.
اصول دیگری نیز در مجموعه ضوابط تولید آگهی های رادیویی و تلویزیونی به موضوع کودکان به طور مستقیم اشاره کرده است که از آن میان می توان به اصول زیر اشاره کرد:
«اصل ۶۴- آگهی نباید موجب بدآموزی کودکان شود و از زود باوری، حس عاطفی و کم تجربگی آنان در تشخیص واقعیت‌ها سوء استفاده شود.
اصل ۶۵- در آگهی نباید از کودکان با صراحت درخواست شود محصولی را خریداری کنند و یا از والدین خود و دیگران چنین درخواستی کنند و نباید خرید موضوع آگهی برای کودکان و یا ترغیب دیگران به این امر به عنوان انجام یک وظیفه مطرح شود.
اصل ۶۹- هنگام پخش برنامه های ویژه کودکان پخش آگهی های مربوط به مواد غذایی، کبریت، محصولاتی با خواص دارویی و حاوی ویتامین، غذاهای کمکی کودکان، وسایل و اسباب لاغری و شیوه های درمانی آگهی فیلم‌ها با صحنه های وحشتناک و خطرناک و خطرآفرین ممنوع می‌باشد.»(۲)
حال جای این سوال باقی است در برنامه هایی تلویزیونی که به قول مارشال مک لوهان متخصص ارتباطات بینندگانش آنرا صرفا نمی‌بینند بلکه با مژه های خود صفحه تلویزیون را جارو می زنند، چطور کودکان اینگونه مستقیم مورد هدف قرار می‌گیرند و این ماجرا در سکوت محض فرو می رود.
اینکه درآمد زایی برای صدا و سیما به وسیله تبلیغات به عنوان مهمترین منبع درآمد این سازمان که بودجه دولتی دریافت می‌کند محسوب میشود، آیا می تواند بهانه باشد برای هرنوع سوء استفاده، آن هم از حساس ترین جمعیت بیننده یعنی کودکان؟
اگر تا پیش از این برنامه های زنده خانواده پر شده بود از این دست تبلیغات، حداقل قوه تشخیص و تمییز بزرگتران را در درک این ماجرا به عنوان توجیهی ذکر می‌کردیم اما آیا می توان برای این اتفاق نیز توجیه تراشید؟
و باز هم این سوال پیش می آید که تا چه میزان نظارت و کار کارشناسی پشت سر این برنامه ها وجود دارد؟
پی نوشت:
۱ و ۲: مجموعه ضوابط تولید آگهی های رادیویی و تلویزیونی، دفتر تبلیغات و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به آدرس: http://www.ad.gov.ir/cn/print.php/staticPages/22، تاریخ بازدید ۲۱/۱/۱۳۹۲
