روزنه های امید در عصر غیبت

وضعیت جهان پیش از ظهور امام عصر(ع) به گونه ای است که شاید انسانهایی را به یأس بکشاند؛ چنانکه بعضی از روایات اشاره به همین موضوع داشته و
رواج هرج و مرج، ناامنی، شیوع بیماری و گرسنگی و… را به عنوان ویژگیهای این دوران برشمرده اند؛ لیکن روایات دیگری نیز وجود دارد که در آنها به نکات روشن و
روزنه های امید برای شیعیان و انسانهای مؤمن و متعهد اشاره شده است.
برخی از روایات درباره مؤمنانی سخن می گوید که هیچ گاه زمین از آنان تهی نمی شود و آنان در شرایط سخت پیش از ظهور نیز در سراسر جهان حضور دارند.
روایاتی هم به نقش علما و دانشمندان اسلامی در زمان غیبت اشاره دارند که هر از چند گاه یکی از آنان موجب دگرگونی در جامعه و حفظ دین خدا می شود. در
بعضی از روایات معصومین(ع) نیز از نقش ویژه شهر قم پیش از ظهور امام زمان(ع) یاد شده است.

۱. نقش مؤمنان حقیقی
بعضی از روایات در پاسخ کسانی آمده است که گمان می کردند روزگاری خواهد رسید که جامعه از وجود انسانهای مؤمن تهی و بی بهره شود. امام(ع) این
گمان را نفی کرده و از وجود مؤمنان در هر روزگاری خبر داده است:
زید زراء می گوید:
به امام صادق(ع) عرض کردم: می ترسم ما از مؤمنان نباشیم. امام فرمود: چرا چنین فکر می کنید؟ گفتم: زیرا می بینم در میان ما کسی نیست که برادرش را بر
درهم و دینار مقدم دارد، ولی این را می بینم که درهم و دینار را به برادر دینی – که ولایت امیر مؤمنان(ع) ما را به دور یکدیگر به گرد آورده – ترجیح می دهیم. امام
صادق(ع) فرمود: این چنین نیست که می گویی شما اهل ایمان هستید لیکن ایمان شما کامل نمی شود تا هنگامی‌که قائم آل محمد(ع) قیام کند. در آن هنگام
خداوند خفرَد شما را نیز کامل می کند و شما مؤمنان کامل می شوید. سوگند به آن خدایی که جانم در دست قدرت اوست که در سراسر جهان، انسانهایی
هستند که همه دنیا در نظرشان با پر پشه ای برابری نمی کند.۱

۲. نقش علما و دانشمندان شیعه
هرگاه ابرهای سیاهی و جهل سایه خود را بر جوامع بشری گسترانده است دانشمندان و علمای دینی مسؤولیت خود را در جهت زدودن جهل و نادانی از
اندیشه ها و فساد و تباهی از دامن مردمان، به خوبی انجام داده اند. طبق روایات، علما در آخرالزمان این نقش را به خوبی ایفا می کنند. امام هادی(ع) در این
زمینه می فرماید:
اگر در دوران غیبت قائم آل محمد(ص) دانشمندانی نبودند که مردم را به سوی او هدایت و راهنمایی کنند و با حجتهای الهی از دینش دفاع نمایند و شیعیان
ضعیف را از دامهای شیطان و پیروانش رهایی داده و از دام ناصبیها (دشمنان اهل بیت) نجات بخشند کسی در دین خدا پا برجا نمی ماند و همه مرتد می شدند؛
ولی آنان رهبری دلهای شیعیان ضعیف را با قدرت در دست گرفته و حفظ می کنند؛ چنان که ناخدای کشتی سکان و فرمان کشتی را نگاه می دارد. بنابراین آنان
نزد خدا والاترین انسانها هستند.۲
رسول خدا(ص) پیرامون زنده کننده دین در هر قرن می فرماید:
خداوند بزرگ برای امت اسلام در آغاز هر قرن شخصی را برمی انگیزاند تا دین را احیا و زنده نماید.۳
این گونه روایات با صراحت به نقش علما در روزگار غیبت اشاره کرده و به خنثی شدن توطئه شیطانها و تجدید حیات دین به دست دانشمندان تصریح می کند.
اثبات این مطلب در روزگار ما به دلیل و برهان نیاز ندارد. نقش حضرت امام خمینی(ره) در از بین بردن نقشه های شوم دشمنان – که اساس دین را در جهان
معاصر در معرض خطر قرار داده بودند – بر کسی پوشیده نیست. عزتی که اسلام در این عصر یافته به برکت انقلاب اسلامی ایران و بنیانگذار آن حضرت امام
خمینی است.

۳. نقش شهر قم در آخرالزمان
آنگاه که جامعه بشری به سوی انحطاط و تباهی پیش می رود روزنه امیدی نمایان می گردد، مردمی پرچمدار نور در دل تاریکیها می شوند. شهر قم در آخرالزمان
این نقش را بر عهده دارد. روایات بسیاری وجود دارد که در آنها این شهر مقدس و انسانهای وارسته ای که در آن وجود خود را از چشمه زلال مکتب اهل بیت
سیراب کرده و رسالت ابلاغ پیام را برعهده گرفته اند، ستایش شده اند.
ائمه معصومین(ع) درباره قم و نقش آن در نهضت فرهنگی زمان غیبت امام زمان سخنانی دارند که به برخی از آنها اشاره می شود:
۳-۱ – قم حرم اهل بیت: از برخی روایات برداشت می شود که قم و اهل آن نشانه و الگوی تشیع و ولایت بوده و خواهند بود، از این رو هر کس را که می
خواستند دوستدار اهل بیت و علاقه مند به آنان معرفی نمایند او را «قمّی» خطاب می کردند. چنان که در روایتی آمده است:
گروهی خدمت امام صادق(ع) شرفیاب شدند و گفتند:ما از مردم «ری» هستیم، حضرت فرمود: آفرین به برادرانمان از «اهل قم». آنان چند بار تکرار کردند: ما از
«ری» خدمت شما رسیده ایم. حضرت نیز سخن نخست خود را تکرار می کرد. آنگاه فرمود: حرم خداوند مکه است؛ برای رسول خدا نیز حرمی در مدینه است؛
کوفه حرم امیرالمؤمنین است و حرم ما (اهل بیت) شهر قم است. و به زودی دختری از فرزندانم به نام فاطمه در آن دفن می شود، هر کس او را (با معرفت) زیارت
کند، بهشت بر او واجب می شود. راوی می گوید: «امام صادق این سخن را هنگامی‌بیان فرمود که هنوز امام کاظم متولد نشده بود».۴
در روایت دیگری به نقل از «صفوان» آمده است:
روزی نزد (ابوالحسن) امام کاظم بودم و سخن از مردم قم و میزان علاقه و دلبستگی آنان به حضرت مهدی(ع) به میان آمد. امام هفتم فرمود: «خداوند آنان را
رحمت کند و از آنان خشنود باشد».
آنگاه ادامه داد:
بهشت هشت در دارد که یکی از آنها برای مردم قم است، در میان شهرها و کشورها، آنان نیکان و نخبگان شیعیان ما هستند. خداوند ولایت و دوستی ما را با
طینت و سرشت آنان آمیخته است.۵
ائمه معصومین(ع) شهر قم را از ابتدا، پایگاه عاشقان اهل بیت و حضرت مهدی(ع) می دانسته اند و شاید دری از بهشت که به شهر قم اختصاص دارد، باب
المجاهدین یا باب الاخیار (درب نیکان) باشد؛ چنان که در روایت نیز به اهل قم، «نیکان شیعه» گفته شده است.
۳-۲ – شهر قم، حجت بر دیگران: خداوند در هر زمان، انسانهایی دارد که بر دیگران حجت اند و چون آنان در راه خدا قدم برداشته و برای اعتلای کلمهالله مبارزه
می کنند، خداوند یاور آنان خواهد بود و شر دشمنان را از آنان دور می کند. در زمان غیبت امام عصر(ع) قم و مردم آن بر دیگر انسانها حجت هستند.
امام صادق(ع) می فرماید:
گرفتاریها و مشکلات از قم و مردمش به دور است و روزگاری خواهد رسید که قم و مردم آن حجت بر همه مردمان باشند و آن هنگام ظهور حضرتش می باشد و
اگر چنین نبود زمین اهلش را فرو می برد.
به یقین فرشتگان، گرفتاریها را از قم و مردمانش دور می کنند و هیچ ستمگری قصد قم را نمی کند مگر آنکه خداوند کمرش را می شکند و او را گرفتار درد،
مصیبت یا دشمن می گرداند. خداوند نام قم و مردم آن را از یاد ستمگران می برد چنان که آنان یاد خدا را فراموش کرده اند.۶
۳-۳ – مرکز نشر فرهنگ اسلامی: یکی دیگر از موارد قابل توجه در روایات این است که شهر قم در روزگار غیبت به عنوان مرکزیتی برای رساندن پیام اسلام به
گوش مستضعفان زمین درخواهد آمد و علما و دانشمندان دینی آن حجتی بر جهانیان خواهند شد.
امام صادق(ع) در این باره می فرماید:
به زودی شهر کوفه از مؤمنان تهی می گردد و علم و دانش از آنجا رخت برمی بندد و چون ماری که در گوشه ای چنبره زده است محدود می گردد و آنگاه علم در
شهری که به آن قم می گویند آشکار می شود و این شهر پایگاه علم و فضیلت و معدن دانش و کمال می گردد به گونه ای که روی زمین هیچ مستضعف (فکری)
نمی ماند که از دین آگاهی نداشته باشد – حتی زنان پرده نشین – و این زمان در نزدیکی ظهور قائم ما خواهد بود.
خداوند، قم و مردمش را جانشینان حضرت حجت قرار می دهد و اگر چنین نبود زمین اهلش را فرو می برد و حجتی بر زمین نمی ماند. علم و دانش از شهر قم
به شرق و غرب جهان سرازیر می شود و بر جهانیان تمام می گردد به گونه ای که هیچ شخصی نمی ماند که دین و دانش به او نرسیده باشد. آنگاه حضرت قائم
ظهور می کند و عذاب الهی بر کافران به دست آن حضرت فرو می آید؛ زیرا خداوند از بندگان انتقام نمی گیرد مگر هنگامی‌که حجت بر آنان تمام شده باشد.۷
در روایت دیگری آمده است:
اگر مردم قم نبودند دین از بین می رفت.۸

پی نوشتها :
۱ . بحارالانوار، ج۶۷، ص۳۵۱.
۲ . تفسیر امام عسکری، ص۳۴۴؛ الإحتجاج، ج۲، ص۲۶۰؛ بحارالانوار، ج۲، ص۶.
۳ . سنن ابی داود ج۴، ص۱۰۴؛ جامع الأصول، ج۱۲، ص۶۳؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۹۳.
۴ . بحارالانوار؛ ج۶۰، ص۲۱۷.
۵ . همان، ص۲۱۶.
۶ . همان، ص۲۱۳.
۷ . سفینهالبحار، ج۲، ص۴۴۵؛ بحارالأنوار، ج۶۰، ص۲۱۳.
۸ . بحارالأنوار، ج۶۰، ص۲۱۷.

ماهنامه موعود شماره ۵۱