موعود پایگاه اینترنتی موعود
به درستی نمی‌توان زمان دقیق ورود شیعیان به هند را تعیین نمود؛ زیرا شیعیان همواره در اقلیت بودند و به طور عمده یکی ازدلایل مهاجرت آنها مشکلاتی بود که از طرف حکومت مرکزی به شیعیان به عنوان یکی از گروه‌های مخالف حکومت اعمال می‌شده است.
شیعیان در قرون نخستین اسلامی در اثر ظلم و ستم‌های که در حقشان می‌شد، از کانون‌های اصلی شیعه ــ مدینه، عراق ــ به نواحی دیگر مهاجرت می‌کردند. گاهی مواقع این مهاجرت‌ها به اختیار و گاهی به اجبار بوده است. بسیاری از این مهاجران کسانی بودند که در انقلاب‌های شیعی علیه حکومت مرکزی شرکت کرده بودند. ورود این گروه از شیعیان باعث آگاهی و رشد افکار شیعه در مناطق مختلف می‌شد. هند نیز ازجمله کانون‌هایی بود که با ورود گروه‌های مختلف شیعی و همچنین گرایش برخی از حکومت‌های هند به شیعه، باعث رشد و بلوغ تشیع در آن سامان گردید.
تشیع تحت‌تأثیر عوامل متعددی وارد هند شد؛ بااین‌حال به درستی نمی‌توان زمان دقیق ورود شیعیان به هند را تعیین نمود؛ زیرا شیعیان همواره در اقلیت بودند و به طور عمده یکی از دلایل مهاجرت آنها مشکلاتی بود که از طرف حکومت مرکزی به شیعیان به عنوان یکی از گروه‌های مخالف حکومت اعمال می‌شد، و در مقابل، آنها معمولاً به تقیه متوسل گشته، و با عنوان مسلمان و نه شیعه به سرزمین‌های جدید وارد می‌شدند؛ هند نیز از این قاعده مستثنی نبود. بااین‌حال درباره ورود تشیع به هند روایاتی چند موجود است:
بنا به گفته ابن اثیر در« الکامل» در زمان خلافت حضرت علی(ع)، نیروهای عرب از مرزهای سند عبور کردند و پس از فتح سیستان نظام اداری آن را سامان بخشیدند، و باز به روایت همو، بعضی مردم ارادتی عمیق به علی(ع) داشتند تا آنجا که او را خدا خواندند، که این امر موجب برانگیخته شدن خشم امام علی(ع) شد.حکم بن جبله عبدی که در سال۲۹ق به مکران حمله کرد، از طرفداران علی(ع) بود که تعداد زیادی از زط‌های سند او را همراهی کردند.
یکی دیگر از هواداران امام، سیفی بن فصیل الشیبانی بود که در لشکرکشی سال ۳۹-۴۲ق به سند، به خصوص قندابیل شرکت کرد. او از جمله هفت نفری بود که در سال ۵۰ ق پس از قیام حجر بن عدی کشته شد. یکی دیگر از یاران امام علی(ع) عتیه بن سعد جناده عوفی بود که دستور حجاج را مبنی بر لعن علی نپذیرفت و ازاین‌رو محمد بن قاسم، حاکم سند، او را تنبیه کرد.
روایات دیگر از حضور اولیه تشیع در هند مربوط به سلسله شنسبانی است، که گفته‌اند شنسب، جد آنها بوده که در قرن اول هجری به وسیله امام علی(ع) اسلام آورده و با امام پیمان وفاداری بسته است. بنا به برخی روایات تاریخی، فرمانداری ناحیه غور از طرف آن حضرت به شنسب تفویض گشته بود. درحالی‌که در زمان حکومت بنی‌امیه در سراسر قلمرو اسلامی، کارگزاران اموی به سب اهل بیت می‌پرداختند، خاندان شنسبانی هرگز خواست‌های نامشروع خلفای اموی در باب اهل بیت را قبول نکردند.
اینکه چرا بنی امیه نتوانست از قوه قهریه علیه این خاندان استفاده کند، به این مسئله برمی‌گردد که وجود کوه‌های غیر قابل صعود آن ناحیه باعث می‌شد که حکومت بنی امیه نتواند به سلسله شنسب نظارت و تسلط داشته باشد. با ضعف امویان در این ناحیه، سند همچون خراسان و ماوراءالنهر مرکز قیام‌های شیعی یا پناهگاه علویان و سادات و شیعیان گردید، به طوری که در زمان قیام ابومسلم، امیر فولاد غوری، حاکم غور، سربازانی به یاری او فرستاد.
پس از مرگ حجاج بن یوسف ثقفی، نواحی مختلف شرق قلمرو خلافت اسلامی‌به مرکز دعوت شیعیان تبدیل گشت، که البته نمود آن در دوره عباسیان به خصوص پس از روی کار آمدن منصور و ناامیدی شیعیان از حکومت جدید، بیشتر شد. بااینوجود زید و فرزندش یحیی، قیام خود را در دوره بنی امیه انجام دادند. بعضی از هندیان، مانند زیاد سندی یا هندی در رکاب زید بن زین‌العابدین(ع) جنگیدند.
بااین‌حال مهم‌ترین تحول در تحرکات شیعیان در هند، در دوره خلافت منصور صورت گرفت. در این دوره محمد نفس زکیه بر ضد منصور عباسی قیام کرد. از سوی دیگر برادرش ابراهیم در بصره زمینه و تدارک قیام دیگری را علیه بنی‌امیه تدارک دید. آنها قبل از این با عمر بن حفض، حاکم سند، نیز هماهنگی لازم را برای این قیام انجام داده بودند.
نفس زکیه، به یکی از فرزندان خود به نام عبدالله، دستور داد نخست به بصره رود و سپس از آنجا روانه سند شود. به دنبال سرکوب قیام نفس زکیه، برادران وی در نواحی مختلف پراکنده شدند. این در حالی بود که به نوشته طبری، عمر بن حفض، عبدالله را نزد خود را نگه داشته و بزرگان سند را به دعوت وی فرا خواند، که این دعوت و بیعت از سوی آنان پذیرفته گردید و لباس و کلاه سفید برای آغاز قیام، تدارک دیده شد.
از دیگر عوامل ورود تشیع (تشیع اسماعیلی) در هند می‌توان به فعالیت‌های تبلیغی داعیان اسماعیلی اشاره کرد. ابن هیثم اولین داعی اسماعیلی از طرف ابن حوشب در سند بود که ما براساس منابع تاریخی در باره فعالیت‌های تبلیغی وی تا حدودی آگاهی داریم. براساس فعالیت‌های تبلیغی ابن حوشب زمینه مساعدی پیش آمد که جلم بن شیبان اولین حکومت شیعی اسماعیلی در مولتان را بنیان نهد.طی سده‌های بعدی تحت‌تأثیر فضای سیاسی حاکم بر جامعه اسلامی، بسیاری از شیعیان به علت ظلم و ستم‌هایی که از سوی حکومت‌های سنی مذهب مانند سلاجقه یا تیموریان، اعمال می‌شد به صورت انفرادی و گاهی مواقع به صورت دسته‌جمعی به هند مهاجرت می‌کردند.
اگرچه تشیع به سختی راه خود را به سرزمین هند گشود، اما توانست زیر بیرق لیاقت، جایی برای خویش بگشاید. چند قرن بعد در دوران اسلامی، تشیع در بین هندیان و مهاراجه‌ها نفوذ کردکه در پی آن تعزیه‌ها در تکایا بر پا شد و در مساجد نماز جماعت خوانده شده و در امام‌باره‌ها مراسم عزاداری برگزار می‌شد. اکنون نیز بزرگ‌ترین جامعه تشیع در خارج از ایران، شیعیان هند و پاکستان هستند.
حسن احمدی
منبع: ماهنامه زمانه شماره۱۴
