موعود پایگاه اینترنتی موعود
یکی از شاخصه‌های مهمّ مکتب تشیّع، عشق و محبّت سرشار نسبت به خاندان پیامبر گرامی(ص) است. شیعیان در سراسر تاریخ پُر رنج و مصیبت خود، تنها به مدد همین عشق و محبّت در برابر دشمنان کینه‌توز خود پایداری کردند و با پیوند قلبی و عاطفی مستحکمی‌که با امامان خود داشتند، توانستند باور ولایی خود را ـ با وجود همه دشمنی‌‌ها ـ در طول تاریخ حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.
۹-۱. بقای همه تکالیف شرعی در دوران غیبت
همه فقهای شیعه به عنوان یک اصل مسلّم بر این موضوع تصریح کرده‌اند که تکالیف شرعی به استثنای چند مورد محدود که آن هم محلّ اختلاف است، در زمان غیبت امام مهدی(ع) استمرار دارد و هیچ حکمی از احکام اسلام در این دوران تعطیل نمی‌شود.۱ از همین روست که فقهای بزرگواری چون امام خمینی(ره) امر به معروف و نهی از منکر و تلاش برای اصلاح جامعه در عصر غیبت را تکلیف همه شیعیان دانسته و معتقدند که هر کس در حدّ توان خود در این زمینه مسئول است.
از نظر این دسته از فقیهان، دامنه این تکلیف شرعی تا حدّی گسترش دارد که حتّی تلاش برای تشکیل حکومت در دوران غیبت را هم توجیه می‌کند.۲
امامان معصوم(ع) در روایات متعدّدی، پس از پیش‌بینی دوران غیبت آخرین حجّت الهی، مردم را به تمسّک به دین خود و پایداری بر احکام و باورهایی که از امامان پیشین آموخته‌اند، فرا خوانده‌اند که به تعدادی از آنها در کتاب ارزشمند منتخب الأثر اشاره شده است.۳
در یکی از این روایات، امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید:
«برای صاحب این امر غیبتی است، پس باید بنده پرهیزکاری پیشه کند و به دین خود تمسّک جوید.»۴
در روایت دیگری که زراره از آن حضرت نقل کرده است، در این زمینه چنین می‌خوانیم:
«زمانی برای مردم پیش می‌آید که امامشان از دیده‌های آنها پنهان می‌شود.» پس به آن حضرت گفتم: مردم در آن زمان چه خواهند کرد؟ فرمود: «به همان امری که بر آن هستند، تمسّک می‌جویند تا امام غایب بر آنها آشکار شود.»۵
۱۰-۱. افزایش فتنه‌ها و بلایا در آخرالزّمان
بر اساس روایات فراوانی که از پیامبر اعظم(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است، در آخرالزّمان فتنه‌ها، آشوب‌ها و بلایای طبیعی به اوج خود می‌رسد. جنگ‌های خانمان‌سوز، کشتارهای گسترده، زلزله‌های پی در پی، سیل‌های ویرانگر، بیماری‌های کشنده، قحطی، خشکسالی و گرانی کالاها، کم‌رنگ شدن اعتقادات دینی مردم، از هم پاشیدگی خانواده‌ها و … بخشی از رویدادهای آخرالزّمان هستند.
مهم‌ترین نکته‌ای که در روایات آخرالزّمان بر آن تأکید شده است، ضرورت در امان نگه داشتن خود از فتنه‌ها و آشوب‌های این دوران و تلاش برای حفظ ایمان و اعتقاد خود تا رسیدن به دوران ظهور است.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی در کتاب خود، بیش از ۱۱۰ روایت در زمینه فتنه‌های آخرالزّمان بر شمرده۶ که تنها در یکی از آنها به ۱۲۴ رویداد ناگوار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در دوران آخرالزّمان رخ می‌دهد، اشاره شده است.۷
به دلیل گستردگی و گوناگونی فتنه‌ها، آشوب‌ها و رویدادهای مختلف سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی که در آخرالزّمان رخ می‌دهد، قطعاً نمی‌توان به بیان یک روایت در این زمینه بسنده کرد؛ ولی در اینجا به جهت رعایت اختصار، به بیان روایتی که از امام محمّد باقر(ع) در زمینه فتنه‌های آخرالزّمان نقل شده است، بسنده می‌کنیم۸ در روایت یاد شده، چنین آمده است:
«مهدی [موعود] آشکار نمی‌شود؛ مگر در حالتی که ترس شدید، مردم را فراگرفته؛ زلزله‌ها، فتنه[ها] و بلاها [بر آنها] وارد شده و پیش از آن [بیماری] فراگیر شده طاعون، شمشیری برّان در میان عرب افتاده، اختلاف شدیدی در بین مردم به وجود آمده و دین آنها دچار پراکندگی گشته و حال آنها دگرگون شده است تا آنجا که مردم، صبح و شام به دلیل [رفتارهای بسیار ناشایستی که] از مردمان نابه‌کار می‌بینند و [همچنین دیدن] صحنه‌های به جان هم افتادن آنها، آرزوی مرگ می‌کنند. پس، خروج او در هنگامی رخ می دهد که ناامیدی از گشایش فراگیرتر شده است. پس خوشا به حال کسی که او را دریابد و از یارانش باشد و بدا به حال کسی که با او و امرش مخالفت کند.»۹
۱۱-۱. وجود نشانه‌های متعدّد برای ظهور امام مهدی(عج)
حجم قابل توجّهی از روایاتی که در زمینه موضوع مهدویّت و آخرالزّمان وارد شده است، به بیان نشانه‌های ظهور منجی موعود اختصاص دارد. بر اساس این روایات، پیش از ظهور امام مهدی(عج) رویدادهای مختلف زیست محیطی، سیاسی، اجتماعی و … در جهان رخ خواهد داد که نشان از نزدیک بودن ظهور دارد و منتظران را به آمادگی برای آن واقعه شریف فرا می‌خواند.
نشانه‌های ظهور چند کارکرد اساسی دارند که عبارتند از :
الف) فراهم آوردن امکان تشخیص منجی موعود واقعی از منجی‌های موعود دروغین؛
ب) ایجاد امیدواری در میان منتظران راستین منجی موعود؛
ج) اعلام هشدار و آماده باش به شیعیان و منتظران برای پیوستن به قائم منتظَر(عج).
در منابع اسلامی، از حوادث و رویدادهای مختلفی به عنوان نشانه‌های ظهور یاد شده است تا جایی که برخی از صاحب‌نظران، شمار این حوادث و رویدادها را تا بیش از شصت مورد گفته‌اند.۱۰ در روایات شیعی، نشانه‌های ظهور به دو دسته حتمی و غیرحتمی تقسیم شده‌اند. نشانه‌های غیرحتمی‌به مجموعه حوادث و رویدادهای سیاسی، اجتماعی و زیست‌محیطی گفته می‌شود که در روایات از آنها یاد شده است؛ ولی وقوع آنها قطعی نیست و ممکن است، پیش از ظهور رخ ندهد؛ امّا نشانه‌های حتمی، به تعداد معیّنی از حوادث اطلاق می‌شود که به تصریح روایات، حتماً قبل از ظهور امام مهدی(عج) واقع می‌شوند.
در کتاب منتخب الأثر، بیش از ۱۱۰ روایات در مورد نشانه‌هایی که معمولاً از نشانه‌های حتمی ظهور شمرده می‌شوند۱۱ و بیش از پنجاه روایت درباره نشانه‌های غیرحتمی، ۱۲ ذکر شده است.
در یکی از این روایات که از امام صادق(ع) نقل شده است، نشانه‌های حتمی ظهور این گونه توصیف شده‌اند:
«برخی امور محتومی‌که ناگزیر بیش از ظهور قائم رخ می‌دهند، عبارتند از: قیام سفیانی، شکافته شدن زمین در [منطقه بیداء]، کشته شدن نفس زکیّه و [برخاستن] ندایی از آسمان.»۱۳
۱۲-۱. جایز نبودن تعیین وقت برای ظهور
در آموزه‌های مهدوی و آخرالزّمانی اسلام، با توجّه به فلسفه و نقش تربیتی انتظار و برای جلوگیری از ایجاد هرگونه سستی یا ناامیدی در منتظران ظهور، هرگونه تعیین وقت برای ظهور ممنوع و تکذیب کردن کسانی که برای ظهور تعیین وقت می‌کنند، بر همگان لازم شمرده شده است.
در مجموعه‌های روایی شیعه، بیش از ده روایت در این زمینه نقل شده است۱۴ که در یکی از آنها امام صادق(ع) خطاب به محمّد بن مسلم می‌فرماید:
«ای محمّد! هر کس برای تو خبری از ما درباره تعیین وقت [ظهور] نقل کرد، در تکذیب او درنگ نکن؛ زیرا ما [اهل بیت] برای هیچ کس وقت [ظهور] را تعیین نکرده‌ایم.»۱۵
شورآفرینی
یکی از شاخصه‌های مهمّ مکتب تشیّع، عشق و محبّت سرشار نسبت به خاندان پیامبر گرامی(ص) است. شیعیان در سراسر تاریخ پُر رنج و مصیبت خود، تنها به مدد همین عشق و محبّت در برابر دشمنان کینه‌توز خود پایداری کردند و با پیوند قلبی و عاطفی مستحکمی‌که با امامان خود داشتند، توانستند باور ولایی خود را ـ با وجود همه دشمنی‌‌ها ـ در طول تاریخ حفظ و به نسل‌های بعدی منتقل کنند.
رهبر معظّم انقلاب اسلامی در این باره می‌فرماید:
اگر محبّت اهل بیت(ع) و عشق جوشان به این عناصر الهی و ربّانی نمی‌بود، مسلّماً جریان شیعه با همه معارف مستحکم آن، در طول زمان و تاریخ، در میان این همه دشمنی باقی نمی‌ماند. این عواطف را، این شور محبّت را نباید دست کم گرفت. یقیناً منطق در به کرسی نشاندن سخن حق تأثیر زیادی دارد و بدون پشتیبانی منطق و حکمت، هیچ حقّی را نمی‌شود بر پا نگه داشت؛ امّا گسترش گرایش به حق، بقای این حقّ ماندگارِ در طول تاریخ اسلام، جز با محبّت، با مودّت، با پیوند قلبی و عاطفی، امکان‌پذیر نبود؛ بنابراین شما ملاحظه کنید؛ از اوّل اسلام تا امروز، پیوند فکری و عقلانی همراه بوده است با پیوند عاطفی و قلبی.
بنابراین، برای ایجاد پیوند قلبی میان مردم و امام(ع) باید به گونه هوشمندانه‌ای از قالب ادبی، اعمّ از شعر و نثر بهره‌گیری کرد؛ ولی در این زمینه نیز اولویّت‌های موضوعی وجود دارند که به اجمال به آنها اشاره می‌کنیم:
۱-۲. ویژگی‌های ظاهری و خصال اخلاقی امام عصر(عج)
نویسنده ارجمند کتاب «مکیال المکارم»، در بخش چهارم کتاب خود، جمال و زیبایی حضرت مهدی(ع) را یکی از ویژگی‌های آن حضرت میشمرد و مینویسد:
بدان که مولای ما حضرت صاحبالزّمان(عج) زیباترین و خوش صورتترین مردم است؛ زیرا شبیهترین مردم به پیامبر اکرم(ص) است.۱۶
از بررسی روایات و مطالعه حکایتهای نیکبختانی که توفیق زیارت آن امام را یافتهاند، برمیآید که قامت و رخسار نازنین امام عصر(عج) در کمال زیبایی و اعتدال بوده و سیمای مبارکش، دلربا و خیرهکننده است.
همین قامت رعنا و رخسار دلربا موجب شده است هزاران عاشق دلسوخته در آغاز هر صبح با زاری و التماس از خدای خود چنین بخواهند:
خداوندا! آن چهره زیبا و جمال دلآرا را به من بنمای و چشمان مرا با یک نظر به او روشنایی بخش.۱۷
آن حضرت، افزون بر همه زیباییهای ظاهری، جامع همه کمالات روحی و سجایای اخلاقی نیز هست. همین امر موجب شده که ایشان از نظر خلق و خو، شبیهترین مردم به پیامبر(ص) باشد.
از آنجا که آشنایی بیشتر با صفات و خصال یوسف زهرا، حضرت مهدی(عج)، راهی برای شناخت مدّعیان دروغین به شمار می‌آید و افزون بر این می‌تواند موجب انس و ارتباط شیعیان با آن عزیز غایب از نظر باشد، با بهره‌گیری از کلمات معصومان(ع) و حکایتهای نقل شده از تشرّف‌یافتگان، به بررسی این موضوع میپردازیم. باشد تا به مصداق «وصف العیش، نصف العیش»، ما هم از آن جمال دلآرا بهرهمند شویم.
از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است که پیامبر گرامی(ص) فرمودند:
«مهدی از فرزندان من است. اسم او، اسم من و کنیه او، کنیه من است. او از نظر خَلق و خُلق، شبیهترین مردم به من است.»۱۸
ابراهیم بن مهزیار نیز که به شرف ملاقات امام مهدی(عج) رسیده است، در بیان خصال آن امام میگوید:
او جوانی نورس و نورانی و سپید پیشانی بود با ابروانی گشاده و گونهها و بینی کشیده و قامتی بلند و نیکو چون شاخه سرو. گویا پیشانیاش ستارهای درخشان بود و برگونه راستش، خالی بود که مانند مشک و عنبر بر صفحهای نقرهای میدرخشید. بر سرش، گیسوانی پرپشت و سیاه و افشان بود که روی گوشش را پوشانده بود. سیمایی داشت که هیچ چشمیبرازندهتر و زیباتر و با طمأنینهتر و باحیاتر از آن ندیده است.۱۹
در بیان ویژگی‌های اخلاق امام مهدی(ع) نیز از امام علی(ع) چنین روایت شده است.
امام علی(ع) در پاسخ مردی که از ایشان درباره نژاد و تبار
امام مهدی(عج) پرسیده بود، می‌فرماید:
«او از بنیهاشم [و] از [خاندانی است که همواره] بلندترین قلّهها، پر آبترین دریاها، مطمئنترین پناهگاهها و خالصترین معدنهای عرب [بوده] است. هنگامی‌که مرگ شبیخون زند او را ترسی در دل نباشد و چون مرگ روی نماید، سستی و ناتوانی از خود نشان ندهد و به هنگام زورآزمایی دلیران عقبنشینی نکند. او تلاش کننده خستگیناپذیر، پرتوان، پیروزمند، شیر بیشه شجاعت، برکننده ریشه ستمگران، پشتوانهای استوار، دلاوری قدرتمند، شمشیری از شمشیرهای خدا، سالار و پُر خیری است که در خاندان جلالت و شرف بزرگ شده و ریشه مجد و بزرگواریاش در اصیلترین ریشههاست. […] پناهگاه او از همه شما گستردهتر، دانش او از دانش همه شما فزونتر و لطف او به خویشانش از همه شما بیشتر است.»۲۰
خلاصه سخن اینکه آخرین پیشوای معصوم(ع) همه صفات کمال و خصال شایسته اجداد طاهرینش را به ارث برده و در تقوا و پرهیزکاری، عبادت و بندگی، طهارت و پاکیزگی، عصمت و پاکدامنی، درایت و تیزبینی، حکمت و فرزانگی، بلاغت و سخنوری، شجاعت و جنگاوری، فتوّت و مردانگی، صلابت و پایداری، حلم و بردباری، سخاوت و بخشندگی، جلالت و شکوهمندی، عطوفت و مهرورزی، تواضع و فروتنی و … سرآمد همه جهانیان است.۲۱
بی‌تردید، بیان این ویژگی‌های ظاهری و خصال اخلاقی بی‌مانند در قالب اشعار و قطعه‌های ادبی زیبا و دلنشین می‌تواند موجب پیوند عاطفی و احساسی مخاطبان برنامه‌های تبلیغی و ترویجی حوزه مهدویّت با امام مهدی(ع) گردد.۲۲
۲-۲. ویژگی‌های عصر ظهور امام مهدی(عج)
یکی دیگر از موضوع‌هایی که پرداختن به آن می‌تواند موجب ایجاد انس و الفت بیشتر میان مردم و امام عصر(عج) شود، موضوع ویژگی‌های عصر ظهور آن حضرت است.
عصر ظهور امام مهدی(عج) دورانی بی‌نظیر از دوره‌های چند هزار ساله زندگی بشر بر کره خاک و مظهر تحقّق همه آمال و آرزوهای آدمی است. در این دوران مردم به چنان رفاه و آسایش مادّی دست می‌یاند که هرگز مانند آن دیده نشده است. در روایتی که از رسول اکرم(ص) نقل شده است، در این مورد چنین می‌خوانیم:
«مهدی در امّت من است … امّت من، [اعمّ از] نیکان و بدان آنها، در عصر او به چنان رفاه و آسایشی دست مییابند که هرگز مانند آن سابقه نداشته است.آسمان بر آنها بارش فراوان میفرستد و زمین، گیاهانش را از آنها دریغ نمیدارد. در آن زمان، مال و ثروت چون خرمن بر هم انباشته می‌شود. مردی پیش آن حضرت می‌آید و از او درخواست [کمک] می‌کند. ایشان هم به مقداری که آن مرد می‌تواند با خود بردارد، در لباسش میریزد.»۲۳
در این باره روایات فراوانی وارد شده است که در این مجال فرصت پرداختن به آنها نیست، ۲۴ قطعاً بیان این‌گونه روایات آن هم با بهره‌گیری از جلوه‌های تصویری بدیع و متن‌های ادبی گوش‌نواز تأثیر بسیاری در افزایش شور و شوق مهدوی مخاطبان و استحکام بیشتر پیوند قلبی آنها با موجود منتظر دارد.
پی‌نوشت‌ها:
۱. برای مطالعه بیشتر در این زمینه، ر.ک: سعید ضیایی‌فر، مبانی کلامی اجتهاد، صص ۶۹۹ ـ ۷۳۶.
۲. برای مطالعه بیشتر در این زمینه، ر.ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص ۳۰۷ ـ ۳۲۴.
۳. ر.ک: منتخب الأثر، ج ۲، ص ۲۴۴، ح ۶۱۰، ص ۲۴۷، ح ۶۱۵، ص ۲۴۸، ح ۶۱۷، ص ۲۵۶، ح ۶۲۴.
۴. همان، ص ۲۴۷، ح ۶۱۵.
۵. محمّد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق)، کمال الدّین و تمام النّعمه، ج ۲، باب ۳۳، ص ۳۵۰، ح ۴۴.
۶. ر.ک: منتخب الاثر، ج۳، صص ۱۶ـ۴۹ و صص ۸۱ـ۸۵.
۷. ر.ک: همان، ص۲۵ـ۳۰.
۸. برای مطالعه بیشتر در زمینه رویدادهای آخرالزّمان ر.ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص ۳۳۹ـ۳۵۱.
۹. منتخب الاثر، ج ۳، صص ۱۹-۲۰، ح ۹۱۲.
۱۰. ر.ک: محمّد بن محمّد بن نعمان (شیخ مفید)، الإرشاد، ترجمه: سیّد هاشم رسولی محلّاتی، ج ۲، صص ۳۴۴ ـ ۳۴۶.
۱۱. ر.ک: منتخب الأثر، ج ۳، صص ۸۶ ـ ۱۰۲ و صص ۶۶ ـ ۸۰.
۱۲. ر.ک: همان، صص ۵۰ – ۶۵ و صص ۸۱ – ۸۵.
۱۳. همان، ص ۹۵، ح ۱۰۴۵.
۱۴. همان، صص ۱۱۲-۱۱۴.
۱۵. همان، صص ۱۱۳ و ۱۱۴، ح ۱۰۹۰.
۱۶. سیّد محمّدتقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم فی فوائد الدّعا للقائم(ع)، ترجمه: سیّد مهدی حائری قزوینی، ج ۱، ص ۱۳۲.
۱۷. «قسمتی از دعای عهد»، محمّدباقر مجلسی، بحارالأنوار، ج ۹۹، ص ۱۱۱؛ شیخ عبّاس قمی، مفاتیح الجنان.
۱۸. کمال الدّین و تمام النّعمه، ترجمه: منصور پهلوان، ج ۱، باب ۲۵، صص ۵۳۴ و ۵۳۵، ح ۱.
۱۹. کمال الدّین و تمام النّعمه، ج ۲، باب ۴۳، ص ۴۴۶، ح ۱۶.
۲۰. محمّد بن ابراهیم نعمانی، کتاب الغیبه، تحقیق: علیاکبر غفّاری، باب ۱۳، صص ۲۱۲ ـ ۲۱۴، ح ۱.
۲۱. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: مکیال المکارم، ج ۱، صص ۲۵۱ـ۲۵۷.
۲۲. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص ۳۰ – ۴۴.
۲۳. بحارالأنوار، ج ۳۶، ص ۳۶۹.
۲۴. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: معرفت امام زمان(ع) و تکلیف منتظران، صص ۴۴۳-۴۸۳.
ابراهیم شفیعی سروستانی
