موعود پایگاه اینترنتی موعود
من ابراهیم زاکی هستم، اهل نیجریّه. من در اواخر دهه هفتاد دانشجو بودم و دوران دانشجویی من مصادف بود با انقلاب اسلامی در ایران. در آن دوران در تصاویر و اخبار، به خصوص از رسانه‌های غربی رویدادهای ایران را می‌دیدم. ما در دانشگاه به فعّالیت‌های اسلامی می‌پرداختیم و سازمانی به نام «انجمن اسلامی سوره نیجریّه» داشتیم که من دبیر کلّ این انجمن در دانشگاه خودم بودم. در اواخر دهه هفتاد، یعنی ۱۹۷۸ م. معاون امور بین‌الملل این انجمن نیز بودم.
* لطفاً خودتان را برای خوانندگان ما معرفی کنید.
* بسم الله الرّحمن الرّحیم. من ابراهیم زاکی هستم، اهل نیجریّه. من در اواخر دهه هفتاد دانشجو بودم و دوران دانشجویی من مصادف بود با انقلاب اسلامی در ایران. در آن دوران در تصاویر و اخبار، به خصوص از رسانه‌های غربی رویدادهای ایران را می‌دیدم. ما در دانشگاه به فعّالیت‌های اسلامی می‌پرداختیم و سازمانی به نام «انجمن اسلامی سوره نیجریّه» داشتیم که من دبیر کلّ این انجمن در دانشگاه خودم بودم. در اواخر دهه هفتاد، یعنی ۱۹۷۸ م. معاون امور بین‌الملل این انجمن نیز بودم. در فوریه ۱۹۸۰ م. برای اوّلین سالگرد انقلاب اسلامی‌به ایران آمدم. قبل از آمدن به ایران، به عنوان یک مسلمان به فعّالیت‌هایی مشغول بودم و آرزو داشتم کشور اسلامی داشته باشیم و بتوانیم کنترل کشور خود را به دست بگیریم؛ چون حکومت ما کمونیستی بود؛ امّا بعد از اینکه از ایران دیدن کردم، تمام دیدگاه‌هایم تغییر کرد. ما به یک الگوی ایرانی و تعلیمات امام خمینی(ره) احتیاج داشتیم. خُب الحمدالله در دهه هشتاد جنبش اسلامی در نیجریّه آغاز شد. این جنبش از انجمن اسلامی سوره جدا شده بود و آنها وظیفه داشتند انجمن را به سوی جهان اسلام سوق دهند.
ما در این انجمن در مورد شیعه یا سنّی صحبت نمی‌کنیم. ما می‌گوییم هر دو مسلمان هستیم؛ امّا در اواخر دهه هشتاد، یعنی ۱۹۸۷ ـ ۱۹۹۰ م. حکومت و برخی افراد حمله به ما را شروع کردند و گفتند: شما شیعه هستید. خوب ما نمی‌توانستیم بگوییم که شیعه نیستیم.
* چرا آنها به شیعه حمله می‌کردند؟
* چون آنها فکر می‌کردند شیعه متفاوت است. آنها فقط از مسلمان صحبت می‌کردند. می‌گفتند شما شیعه هستید و معتقدید اسلام شما با اسلام ما فرق می‌کند. ما همه مسلمانان را یکی می‌دانیم؛ ولی شما می‌گویید متفاوت هستید. هر چند ما تلاش کردیم به آنها بقبولانیم که ما شیعه هستیم و شما سنّی، ولی در عین حال هر دو مسلمان هستیم و اسلام را قبول داریم، ولی آنها حرف ما را قبول نمی‌کردند و کماکان اصرار داشتند که ما افراد متفاوتی هستیم. در دهه ۹۰ م. به ویژه در سال ۱۹۹۴ م. ناچار شدیم واقعیت را بپذیریم که نمی‌توانیم به آنها بگوییم که شیعه نیستیم و تنها تفاوت کمی‌با هم داریم. اعلام کردیم اگر با ما موافق هستید، می‌توانیم ادامه دهیم. از سال ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۴ م. برخی از اعضا گفتند این یک جنبش شیعی است؛ بنابراین ما را ترک کردند و از آن موقع تاکنون، این جنبش کاملاً شیعی است.
* یعنی شما از این زمان به بعد جدا شدید، گروه شیعه و گروه سنّی؟
* بله، در ابتدا جنبش متشکّل از شیعه و سنّی بود؛ ولی از آن موقع به بعد، اهل سنّت علاقه نداشتند با ما همراه باشند؛ بنابراین بیرون رفتند؛ ولی الآن الحمداللّه ما همه مسلمانان را دعوت به وحدت می‌کنیم، به ویژه در زمان ولادت پیامبر(ص).
* لطفاً تاریخچه ورود تشیّع را به نیجریّه بیان کنید. چه زمانی شیعیان در نیجریّه گروه تشکیل دادند؟
* بعد از انقلاب ایران. قبل از انقلاب، تنها منابع ما از تشیّع کتب تاریخی بود. به یاد دارم زمانی که دانشجو بودم و یکی از موضوعات مورد بحث ما، در خصوص عقاید شیعیان بود و در یک سخنرانی شنیدم که شیعه اعتقاد به امامت دارد. آنها به ۱۲ امام معتقدند و می‌گویند آنها معصوم هستند و مرتکب گناه نمی‌شوند. هر چه آنها می‌کنند شما نیز می‌توانید انجام دهید؛ اگر العیاذبالله امام شراب خورد، شما هم می‌توانید بخورید، در صورتی که شراب در قرآن حرام است؛ ولی چون امام این را گفته، می‌توان قرآن را کنار گذاشت. آنها دید مردم را نسبت به شیعه خراب کردند، به خصوص کتب تاریخی که مستشرقین اروپایی نوشتند و صدمات فراوانی به اسلام وارد کردند و الآن این کتب در دانشگاه‌ها خوانده می‌شود. تنها کتابی که من می‌شناسم که در بین مردم رواج داشت، کتاب «مکارم الاخلاق» بود که یک کتاب قدیمی است و همچنین کتاب «تعلیم المتعلّم الی طریق التعلّم» که البتّه یک کتاب شیعی نیست و در خصوص «بخارا» و دوران باستان صحبت می‌کند و اطّلاعات چندانی از شیعه در آن نیست.
* مردم نیجریّه پیرو چه مذهبی از مذاهب چهارگانه هستند؟
* مردم پیرو مذهب مالکی هستند. خود من تحصیلات سنّتی اسلامی را در حوزه محلّی که متعلّق به مذهب مالکی است، گذراندم و کتاب‌های مختلفی را در آنجا می‌خواندیم، از جمله: تفسیر، لغت، مقامات حریری، شرح ابن عقیل، الفیه ابن مالک و برخی شاخه‌های علم. بعد از این تحصیلات سنّتی فهم و مطالعه شیعه برای من آسان بود.
* با این شرایط، الآن گروه‌های مختلف دارید؛ یعنی یک گروه مالکی، یک گروه شافعی و …
* نه قبلاً فقط یک گروه در نیجریّه وجود داشت؛ یعنی مالکی. شافعی، حنبلی و حنفی وجود نداشت و فقط اسم آن را به ما می‌گفتند. فقط چند پاکستانی آمده بودند که مکتب حنفی می‌خواندند. پدیده آخر، آمدن شیعه بود. بعد از آمدن شیعه فعّالیت‌های سلفی نیز آغاز شد. سلفیّه جزو هیچ یک از مذاهب اسلام نیست و نه مالکی است، نه شافعی و حنبلی و قبلاً چنین مکتبی در مذاهب رایج اهل سنّت نبود. سلفیّه و وهّابیت یک چیز ابداعی است. وقتی دیدند شیعه در حال رشد است، آنها فعّالیتشان را افزایش دادند. در آنجا تصوّف هم وجود دارد که دو شاخه هستند: یکی قادریّه و دیگری تیجانیّه. این دو، مذهب نیستند؛ بلکه طریقتی از تصوّف هستند و به تربیت روح و عرفان می‌پردازند. هر دوی این طریقت صوفی، پیرو مذهب مالکی هستند. قادریّه برمی‌گردد به عبدالقادر گیلانی بغدادی (چون در بغداد بزرگ شده بود.) این گروه زیاد نیستند. تیجانیّه بیشتر از قادریّه است. تیجانیّه از شیخ احمد تیجانی و اصل آن از «مغرب» است. عقاید اینها با عقاید سلفی متفاوت است. سلفی‌ها به صوفیّها هم حمله می‌کنند، همان‌طور که به شیعه حمله می‌کنند.
* آیا هیچ کدام از این دو طریقت با شیعه مشکلی دارند؟
* سلفی مشکل است، نه صوفی. چون اشتراکات زیادی بین ما و صوفیّه هست. آنها به اهل بیت(ع) احترام می‌گذارند. اکثر آنها می‌گویند طریقتشان در اصل به علیّ بن ابی طالب(ع) برمی‌گردد؛ حتّی اخیراً برخی از آنها با دلیل و شاهد اثبات کرده‌اند که شیخ احمد تیجانی در واقع شیعه بوده است.
* لطفاً در خصوص مشکلات جامعه شیعی آنجا، مثل نماز یا انجام برخی مناسک توضیح دهید.
* در برخی مناطق آشکارا می‌توان اعمال انجام داد؛ ولی در برخی مناطق نمی‌شود.
* مثلاً در خصوص مدرسه، خریدن اشیاء و… مشکلی برای شیعیان وجود دارد؟
* بله، ولی نه در همه جا.
* آیا نماز جماعت، نماز جمعه یا در ایّام محرّم و ماه رمضان به راحتی مراسم برگزار می‌شود؟
* تا حالا ما مسجد نداشته‌ایم و برخی ملاحظات سیاسی وجود دارد. اگر بخواهیم در برخی مناطق می‌توانیم مسجد داشته باشیم؛ ولی ما احساس می‌کنیم بهتر است صبر کنیم و آن را به زمان دیگری موکول کنیم. ممکن است چنین اقدامی‌برخوردهایی را در پی داشته باشد؛ ولی مراکزی مثل حسینیه در هر شهری وجود دارد. مردم در این مراکز جمع می‌شوند و مراسم‌هایی مثل عاشورا و اعیاد میلاد ائمه اطهار(ع) را برگزار می‌کنند.
* آیا شیعیان می‌توانند به راحتی به حج بروند و وظایف خود را انجام دهند یا خیر؟
* در نیجریّه اگر به حج بروی، باید مناسک حج را مانند بقیه به جا بیاوری. فقط ایران است که نفوذ دارد و می‌تواند ماشین‌های روباز و اتوبوس‌های روباز بگیرد و زائران را به «جحفه» ببرد. یک بار من به جحفه رفتم، از من پرسیدند، آیا ایرانی هستی؟ گفتم: نه. گفتند جحفه برای تو نیست. هیچ کسی از نیجریّه نمی‌تواند در قالب شیعه به حج برود؛ آن‌گونه که ایرانی‌ها می‌توانند.
* در خصوص تحصیلات شیعیان در دبیرستان، دبستان و دانشگاه بگویید. آیا یک برنامه منظّمی‌برای آنها وجود دارد یا نه؟ آیا برنامه‌های اسلامی‌با برنامه‌های شیعی تفاوت دارد؟ آیا مدارس اختصاصی برای شیعه وجود دارد؟
* ما مدارس ابتدایی فراوانی داریم و مشکلی وجود ندارد و همچنین تعدادی دبیرستان هم داریم؛ امّا دانشگاه و حوزه تا حالا نداشتیم.
* آیا مطالعات اسلامی‌یکسان است و هیچ فرقی بین بچّه‌های شیعه و سنّی در دریافت برنامه‌های دینی وجود ندارد؟
* اگر منظور شما مدارس عمومی‌باشد، این مدارس پیرو مکتب مالکی هستند. گاهی بچّه‌های ما این مطالعات دینی را در این مدارس نمی‌گذرانند؛ چون نیازی به آن ندارند. ما برای جبران این نقیصه، در ایّام تعطیلات کلاس‌هایی دایر می‌کنیم و بدین ترتیب بچّه‌ها را از همه دبیرستان‌ها جمع می‌کنیم و چیزهایی را که نمی‌توانند در مدرسه بخوانند، به آنها تدریس می‌کنیم.
* طبق فرمایشات حضرتعالی هیچ طلبه و محصّل حوزوی ندارید؟
* تا حالا نداشتیم؛ ولی برخی دوره‌های کوتاه مدّت را برنامه‌ریزی کرده‌ایم، دوره‌های ۲ ماهه، ۳ ماهه و …، ولی حوزه تمام وقت نداریم.
* آیا شما ارتباطی با جامعـ［ المصطفی یا حوزه علمیّه در قم دارید؟
* بله، دانشجویان زیادی در اینجا داریم و دائماً به دانشجویان ما در قم پذیرش می‌دهند و آنها برای مطالعات متمرکز در یک دوره ۶ ماهه و گاهی سه ماهه به قم می‌آیند.
* آیا بین شیعیان و حکومت نیجریّه و جمهوری اسلامی ایران تبادلاتی مثل برنامه‌های مذهبی و غیره صورت می‌گیرد؟
* بله، به برخی از دانشجویان نیجریّه اجازه می‌دهند که برای تحصیل به ایران بیایند و در دانشگاه‌های ایران به تحصیل مشغول می‌شوند.
* لطفاً درخصوص برنامه‌های اجتماعی شیعیان نیجریّه، مثل برخی امور خیریّه و عامّ المنفعه و … برای خوانندگان ما توضیح دهید.
* ما تعدادی مرکز خیریّه داریم؛ مثلاً انجمن پزشکی اسلامی‌که خدمات پزشکی و بهداشتی ارائه می‌دهد و همچنین واحدی به نام حُرّاس داریم که یونیفورم می‌پوشند و شبیه بسیج است و یک سری کارهای اجتماعی برای کمک به مردم انجام می‌دهند و این خیلی کار مفیدی است.
* لطفاً پیرامون حرکت اسلامی در نیجریّه صحبت کنید و آیا این حرکت سیاسی است؟
* نه؛ سیاسی نیست، بلکه یک سازمان اجتماعی و یک جنبش روشنگری علمی است که به آگاه کردن مردم می‌پردازد؛ از طریق مدارس، روزنامه‌ها، برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی. البتّه این جنبش ایده‌های سیاسی دارد و در سیاست صاحب نظر است؛ ولی یک حزب سیاسی رسمی و ثبت شده نیست.
* آیا در آنجا نشریات شیعی وجود دارد؟
* بله، ما تعداد زیادی روزنامه و مجلّه داریم که با زبان محلّی منتشر می‌شود. مجلّه‌ای داریم به نام«المیزان» و آدرس اینترنتی آن Almizan.net است که به زبان محلّی نیجریّه است. همچنین مجلّه‌ای به نام Pointa express داریم که به زبان انگلیسی است. همچنین سایتی اینترنتی به نام Islamimovement.org داریم که مثل یک رسانه است؛ ولی تلویزیون و رادیو نداریم.
* آیا در تلویزیون برنامه‌ای اسلامی دارید؟
* در برخی تلوزیون‌های محلّی خصوصی، برخی برنامه‌های ما را پخش می‌کنند.
* لطفاً در خصوص جامعه اقتصادی شیعیان برای ما بگویید.
* اکثر مردم ما از طبقه متوسط و عمدتاً کارگر هستند، برخی از آنها هم دکتر، مهندس و معلّم هستند و تعدادی هم به داد و ستد مشغول هستند، البتّه تجارت بزرگ ندارند. شرایط اقتصادی در نیجریّه خوب نیست، چون طبقه متوسط درآمد کمی دارد، بنابراین تأثیر آن بر ما بسیار زیاد است.
* تعداد شیعیان نیجریّه چقدر است؛ آیا در اقلیّت است یا اکثریّت؟
* در کلّ کشور ما اقلیّت هستیم؛ ولی ان‌شاءالله زیاد می‌شویم و پیوسته رشد خواهیم کرد.
* آیا شیعیان نیجریّه مراسم و آداب و رسوم مخصوصی دارند؟
* عاشورا خیلی مهم است. مردم در روز عاشورا به طور خاصّی شرکت می‌کنند که ممکن است تصاویر آن را در اینترنت مشاهده کرده باشید. مردم زیادی برای مراسم عاشورا جمع می‌شوند. همچنین ولادت ائمه(ع) را جشن می‌گیریم؛ به خصوص ولادت حضرت زهرا(س) و نیمه شعبان مراسم باشکوهی هست. همچنین روز قدس را برگزار می‌کنیم و در این روز مردم بسیاری از ۲۲ شهر در آخرین جمعه ماه رمضان در این گردهمایی شرکت می‌کنند.
* آیا عاشورا در نیجریّه تعطیل است؟
* خیر. روز ولادت پیامبر(ص) تعطیل رسمی است. البتّه روز ۱۲ ربیع نه ۱۷ ربیع، ولی از ۱۲ تا ۱۷ را جشن می‌گیرند.
* آیا اهل سنّت در مراسم عاشورا شرکت می‌کنند؟
* نه، ولی در ولادت پیامبر(ص) آنها می‌آیند و فقط این مراسم را ما با هم برگزار می‌کنیم. عاشورا را فقط شیعه برگزار می‌کند.
* شما در شمال نیجریّه هستید. آیا مناطق دیگر هم گروه‌های شیعه وجود دارند که شما با آنها ارتباط داشته باشید؟
* بله، شیعیان در تمام کشور با هم ارتباط دارند. البتّه بیشتر شیعیان در شمال هستند؛ چون مسلمانان اغلب در شمال هستند. در جنوب هم تعداد کمی مسلمان وجود دارد که در میان آنها، تعدادی هم شیعه هستند و ما با همه آنها در ارتباط هستیم و در اعیاد همه دور هم جمع می‌شویم و جشن برگزار می‌کنیم.
* در پایان اگر صحبتی دارید بفرمایید.
* شیعه یک مذهب نو پا و جدید در نیجریّه است و تاریخ آن به ۳۰ سال قبل برمی‌گردد؛ ولی به سرعت در حال رشد است و ما امیدواریم ان شاءالله در آینده اکثریّت با شیعیان باشد.