موعود پایگاه اینترنتی موعود
عبارت «جاهلیّت»، خواننده را بلافاصله هزار و چهار سال به عقب می‌کشد. به عصری و در میان نسلی که به دلیل دارا بودن پاره‌ای از صفات و اقدام به برخی اعمال در نزد اهل فرهنگ و تمدّن «جاهل» شناخته شده‌اند. «جاهل»، گاه مترادف با «بی‌خبر»، «بدوی»، «فاقد فرهنگ و ادب» و آنکه مبتلای تعصّب، پستی طبع و قتل و غارت شناخته شده است و در خود مفهومی از «مذمّت» و سرزنش را پوشیده دارد.
اسماعیل شفیعی سروستانی
مقدّمه
عبارت «جاهلیّت»، خواننده را بلافاصله هزار و چهار سال به عقب می‌کشد. به عصری و در میان نسلی که به دلیل دارا بودن پاره‌ای از صفات و اقدام به برخی اعمال در نزد اهل فرهنگ و تمدّن «جاهل» شناخته شده‌اند.
«جاهل»، گاه مترادف با «بی‌خبر»، «بدوی»، «فاقد فرهنگ و ادب» و آنکه مبتلای تعصّب، پستی طبع و قتل و غارت شناخته شده است و در خود مفهومی از «مذمّت» و سرزنش را پوشیده دارد.
نویسندگان کتب آموزشی، مورّخان و عالمان علوم اجتماعی، گذار از پاره‌ای از صفات یاد شده و دوری گزیدن از برخی اعمال مذموم، همچون «زنده به گور کردن دختران» را فصل ممیّز دو عصر یا دو دوره معرفی می‌کنند. عصری که در سرلوحه خود عنوان «عصر جاهلی» را داشت و عصر بعد از آن، که هماره با صفاتی چون علم، ادب، خویشتن‌داری نفس و دوری از آلودگی‌ها و رذایل، از ما قبل خود بازشناخته می‌شود.
در روزگاری که اعراب و مسلمانان به تازگی «عصر جاهلی» را پشت سر گذاشته بودند، بزرگمردی همچون پیامبر اکرم(ص) فرمودند:
«من بین دو جاهلیّت مبعوث شدم که دومین آن مخرّب‌تر از اوّلی است.»
امام المتّقین، علیّ بن ابی طالب، در اثر نفیس نهج البلاغه نیز در توصیف عصر پیش از بعثت نبیّ مکرّم اسلام(ص) فرمود:
«بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِی حَیْرَهٍ وَ حَاطِبُونَ فِی فِتْنَهٍ قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِیَّهُ الْجَهْلَاءُ حَیَارَى فِی زَلْزَالٍ مِنَ الْأَمْرِ وَ بَلَاءٍ مِنَ الْجَهْلِ فَبَالَغَ ص فِی النَّصِیحَهِ وَ مَضَى عَلَى الطَّرِیقَهِ وَ دَعَا إِلَى الْحِکْمَهِ وَ الْمَوْعِظَهِ الْحَسَنَه»
جای آن دارد که سؤال شود: به راستی بشر، عصر جاهلی را پشت سر گذارده و به تمامی صفاتی را واجد و متصف شده که می‌توان از آن، چنان‌که ادّعا می‌شود، به عنوان عصر علم، دانش و معرفت و خویشتن‌داری یاد کرد؟
امروزه ابتلای ساکنان عصر جاهلی به اعمالی چون، قتل و غارت، شرب خمر، تعصّب مذموم، زنده به گور کردن دختران، پرستش اصنام و تبرّج و خودآرایی، را متصف به صفت جاهلیّت می‌شناسند و در مقابل، به بشر عصر مدرن مدال افتخار پیشرفت و گریز از اعمال و اوصاف عصر جاهلی اهدا می‌کنند؛ امّا به راستی در جهان پیرامون ما، می‌توان مستنداتی حقیقی را بر شمرد و بشر معاصر را از اتّهام جاهلیّت وا رهاند؟
پیامبر نور و رحمت(ص) از آغازین روزهای بعثت، مسلمانان را از تجربه دوباره جاهلیّت ثانوی با خبر ساخته و یادآور شدند که آن جاهلیّت به مراتب از جاهلیّت نخست و اوّلی سخت‌تر و مخرّب‌تر خواهد بود. پس از ایشان نیز، مردانی مرد از خاندان عترت و طهارت، مسلمانان را یادآور «جاهلیّت ثانوی» شده و درباره‌اش سخن گفتند؛ چنان‌که امام صادق(ع) در تفسیر قول خدای متعال که فرمود: «وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّهِ الْأُولى» فرمودند: «جاهلیّت دیگری وجود خواهد داشت.»
مبلّغان و مروّجان فرهنگ و تمدّن عصر مدرن و قوام دهندگان مدنیّت تکنولوژیک غربی، در حالی خود و بشر عصر جدید را مبرّا از هر گونه جاهلیّت و اوصاف عصر جاهلی معرفی می‌کنند که بشر، در ازدحام قتل و غارت، جنگ و خونریزی، فساد و تباهی کمر خم کرده است.
قرن بیستم، به عنوان شاخص‌ترین قرن پس از شکل‌گیری فرهنگ و تمدّن غربی، در حالی سپری شد که آمار مجموع جرائم و جنایات رفته بر رنج‌دیدگان و درماندگان شرق و غرب عالم، از مجموع جرائم و جنایات تاریخ چند هزار ساله زندگی انسان بر زمین بیشتر و سنگین‌تر است.
ـ این قرن در حالی سپری شد که جنگ‌های فرامنطقه‌ای حادث شده، بیش از یکصد میلیون کشته روی دست بشر گذاشت.
در حالی که گمان می‌رفت پس از جنگ جهانی دوم و تأسیس سازمان‌های جهانی، بشر روی آرامش و امنیّت و صلح را تجربه خواهد کرد، یکصد و پنجاه جنگ منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، از کشته‌ها پشته ساخت و بیش از بیست و سه میلیون نفر را به خاک و خون کشید. به جز این، خودکامگان و حاکمان ستمگر در هر سال بیش از ۹۰۰ میلیارد تا یک تریلیون دلار صرف آتش‌افروزی خود کردند؛ چنان‌که حسب آمار جهانی، در سال‌های جاری، در هر دقیقه از جیب محرومان و مستضعفان، دو میلیون دلار هزینه شده است و هیچ کس هم اعتراف نکرده که هزینه تنها یک فروند موشک اسپارو مساوی با هزینه غذای یک هزار نفر در یک مدرسه بزرگ شبانه‌روزی طیّ مدّت پنجاه سال است. به همان سان که هیچ کس به گرسنگی یک میلیارد نفر از ساکنان زمین در سال ۲۰۰۹ م. توجّه نشان نداد.
در کدامین سال از میان همه سال‌های رفته بر بشر عصر جاهلی، این همه قتل و غارت بر انسان‌ها روا داشته شد و چگونه می‌توان عصر مدرن را عصر دانش و معرفت و آگاهی نامید و انگشت اشاره به سوی عصر جاهلی دراز کرد؟
باید پرسید: کدامین پژوهشگر غربی یا مسلمان شرقی تعداد دختران زنده به گور شده عصر جاهلی را احصاء کرده است؟ در تمامی آن سال‌ها چه تعداد دختر به دست پدرانشان کشته یا زنده به گور شدند؟ آیا این تعداد با آمار جهانی پنجاه میلیون زنده به گور کردن سالانه دختران و پسران از طریق «سقط جنین» در قرن بیستم میلادی برابری می‌کند؟ در حالی که «انگلستان»، «فرانسه»، «روسیه» و «آمریکا» به ترتیب حائز بالاترین رتبه در سقط جنین سالانه شناسایی شده‌اند.
این اعداد را در کنار آمار یکصد تا سیصد هزار کودک بگذارید که سالانه قربانی روسپیگری کودکان در ایالات متّحده آمریکا می‌شوند.
چنان‌که پیامبر رحمت(ص) پیش‌بینی فرموده بودند، بشر به تجربه جاهلیّت ثانوی رسید. همان که از آن به عنوان جاهلیّت مدرن یاد کرده‌ام.
این اثر، مجموعه‌ای است که همه سعی خود را مصروف نشان دادن بازگشت جاهلیّت ثانوی در عصری و در میان تمدّنی می‌کند که خود را وارسته از جهل معرفی کرده و به خود مدال افتخار اهدا می‌کند.
به قول شاعر، چشم‌ها را باید شست، جور دیگر باید دید.
کلام خود را با توصیف جاهلیّت ثانوی از زبان مولای متّقیان علیّ بن ابی طالب(ع) ختم می‌کنم. ایشان فرمودند:
«رَایَهُ ضَلَالٍ قَدْ قَامَتْ عَلَى قُطْبِهَا وَ تَفَرَّقَتْ بِشُعَبِهَا تَکِیلُکُمْ بِصَاعِهَا وَ تَخْبِطُکُمْ بِبَاعِهَا قَائِدُهَا خَارِجٌ مِنَ الْمِلَّهِ قَائِمٌ عَلَى الضِّلَّهِ [الضَّلَّهِ] فَلَا یَبْقَى یَوْمَئِذٍ مِنْکُمْ إِلَّا ثُفَالَهٌ کَثُفَالَهِ الْقِدْرِ أَوْ نُفَاضَهٌ کَنُفَاضَهِ الْعِکْمِ تَعْرُکُکُمْ عَرْکَ الْأَدِیمِ وَ تَدُوسُکُمْ دَوْسَ الْحَصِیدِ وَ تَسْتَخْلِصُ الْمُؤْمِنَ مِنْ بَیْنِکُمُ اسْتِخْلَاصَ الطَّیْرِ الْحَبَّهَ الْبَطِینَهَ مِنْ بَیْنِ هَزِیلِ الْحَبِ أَیْنَ تَذْهَبُ بِکُمُ الْمَذَاهِبُ وَ تَتِیهُ بِکُمُ الْغَیَاهِبُ وَ تَخْدَعُکُمُ الْکَوَاذِبُ وَ مِنْ أَیْنَ تُؤْتَوْنَ وَ أَنَّى تُؤْفَکُونَ فَ لِکُلِّ أَجَلٍ کِتابٌ وَ لِکُلِّ غَیْبَهٍ إِیَابٌ فَاسْتَمِعُوا مِنْ رَبَّانِیِّکُمْ وَ أَحْضِرُوهُ قُلُوبَکُمْ وَ اسْتَیْقِظُوا إِنْ هَتَفَ بِکُمْ- وَ لْیَصْدُقْ رَائِدٌإ أَهْلَهُ وَ لْیَجْمَعْ شَمْلَهُ وَ لْیُحْضِرْ ذِهْنَهُ فَلَقَدْ فَلَقَ لَکُمُ الْأَمْرَ فَلْقَ الْخَرَزَهِ وَ قَرَفَهُ قَرْفَ الصَّمْغَه فَعِنْدَ ذَلِکَ أَخَذَ الْبَاطِلُ مَآخِذَهُ وَ رَکِبَ الْجَهْلُ مَرَاکِبَهُ وَ عَظُمَتِ الطَّاغِیَهُ وَ قَلَّتِ الدَّاعِیَهُ وَ صَالَ الدَّهْرُ صِیَالَ السَّبُعِ الْعَقُورِ وَ هَدَرَ فَنِیقُ الْبَاطِلِ بَعْدَ کُظُومٍ وَ تَوَاخَى النَّاسُ عَلَى الْفُجُورِ وَ تَهَاجَرُوا عَلَى الدِّینِ وَ تَحَابُّوا عَلَى الْکَذِبِ وَ تَبَاغَضُوا عَلَى الصِّدْق فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ کَانَ الْوَلَدُ غَیْظاً وَ الْمَطَرُ قَیْظاً وَ تَفِیضُ اللِّئَامُ فَیْضاً وَ تَغِیضُ الْکِرَامُ غَیْضاً وَ کَانَ أَهْلُ ذَلِکَ الزَّمَانِ ذِئَاباً وَ سَلَاطِینُهُ سِبَاعاً وَ أَوْسَاطُهُ أُکَّالًا [أَکَالًا] وَ فُقَرَاؤُهُ أَمْوَاتاً وَ غَارَ الصِّدْقُ وَ فَاضَ الْکَذِبُ وَ اسْتُعْمِلَتِ الْمَوَدَّهُ بِاللِّسَانِ وَ تَشَاجَرَ النَّاسُ بِالْقُلُوبِ وَ صَارَ الْفُسُوقُ نَسَباً وَ الْعَفَافُ عَجَباً وَ لُبِسَ الْإِسْلَامُ لُبْسَ الْفَرْوِ مَقْلُوبا»
والسّلام
اسماعیل شفیعی سروستانی
