موعود پایگاه اینترنتی موعود
این روزها حتی اگر سرپرست خانوار هم نباشید، کافی است تا سوار اتوبوس و مترو و … شده و پای درد دل های مردم کوچه و بازار نشسته باشید و یا اگربرای اطلاع از وضع موجود در سایر نقاط جهان پیچ تلویزیون و رادیو را باز کنید و یا سری به روزنامه ها و مجلات داخلی و خارجی بزنید، احتمالاً در همه ی این فضاها واژه ای مشترک به گوشتان خورده است، آن واژه واژه ی گرانیست؛ چیزی که این روزها اگر راهتان به بازار بیفتد، مصادیق علنی آن را زیاد می‌بینید.
همان طور که می دانید گران فروشی و کم فروشی و غش در معامله(۱) از مسائلی است که در دین اسلام و سخن معصومین(ع) بسیار مورد مذمت بوده و یکی از گناهان کبیره است، مسئله ای که خداوند بزرگ آن را پیش بینی کرده تا جایی که سوره ای با این نام در قرآن نازل شده است: ویلٌ للمطففین.
پیش بینی ائمه(ع) درباره آخرالزمان
با دیدن اوضاع این روزهای جهان به نظر می آید که حدیث امام صادق(ع) درست همین زمانه را نشانه گرفته است؛ ایشان می فرمایند:
پیش از ظهور حضرت قائم(عج) از سوى خداوند براى مؤمنان نشانه هایى است. آنها همان گفته خداوند در سوره بقره، آیه ۱۵۵ است که فرمود: «و شما (مؤمنان) را (پیش از ظهور قائم(عج)) به چیزى از ترس و گرسنگى و کمى دارایى ها و جان ها و میوه ها مى آزماییم؛ پس صابران را مژده ده؛ آن گاه فرمودند: … مراد از گرسنگى، گرانى قیمتهاست و منظور از کمى دارایىها، کسادی تجارت و کمبود درآمد است و مقصود از نقصان جانها، مرگهاى فراوان و سریع و پى در پى است و مراد از کمبود میوهها، کمبود عایدات و محصولات کشاورزى است. پس صابران را بشارت باد به تعجیل ظهور قائم(عج) در آن هنگام». (۲).
هم چنین ایشان در توصیف مردمان آخرالزمان می فرمایند:
«هنگامی که ببینی اگر مردی یک روز گناه بزرگی انجام نداده باشد، از قبیل : فحشاء، کم فروشی، کلاهبرداری و شرب خمر بسیار غمگین و اندوهگین می‌شود که گویی آن روز عمرش تباه شده است.» (۳)
« و میبینی که زندگی مرد از کم فروشی و تقلب تأمین می‌شود».(۴)
«… و میبینی بیشتر در آمد یک فرد برای مخارج زندگی از کاستی در وزن و کم کردن کیفیت مقدار اجناسی که به مردم می دهد، تامین می‌شود . و آنکه حق یتیمان را می خورد حق صلاحیت این کار را به خود می دهد و دیگران نیز به او حق می دهند . و میبینی که مردم به یکدیگر نگاه می‌کنند… حاکمان مردم، قوت و جیره مردم را به دست می‌گیرند و بنا بر سیاستی که دارند آنرا احتکار می کنند…»(۵)
آنچه باید باشد
سخن خدا با مفسدین اقتصادی
در بالا اشاره کردیم که خداوند در جای جای قرآن کریم به موضوع کم فروشی و مذمت کم فروشان پرداخته و آن را در ردیف گناهانی بزرگ و کارهای حرام آورده است. برای مثال:
۱. سوره مطففین: وای به حال کم فروشان! آنان که وقتی چیزی را با پیمانه یا وزن از مردم تحویل می‌گیرند، کاملاً حق خود را استیفاء می‌کنند ولی وقتی چیزی را تحویل مردم می دهند، در پیمانه و وزن کمتر می دهند. آیا آنها عقیده ندارند که بعد از مرگ زنده خواهند شد و به روز بزرگ رستاخیز ایمان ندارند.
۲. سوره اسراء، آیه ۳۵: جنس را با پیمانه کامل و وزن درست تحویل بدهید . که این کار خوب می‌باشد و عاقبت بهتری برای شما دربردارد.
۳. سوره الرحمن، آیه ۹ و ۸: آسمان را خداوند برافراشت و میزان عدل را برقرار کرد . تا در آنچه وزن می‌کنند تجاوز و تعدی روا ندارید و هرگاه چیزی را وزن می‌کنید عدالت و صحت ترازو را رعایت کنید و آنچه را وزن می‌کنید کم ندهید.
۴. سوره انعام، آیه ۵۲: پیمانه را تمام و وزن را درست و عادلانه تحویل بدهید.
۵. سوره اعراف، آیه ۸۵: در این سوره شریفه خداوند خطاب به قوم شعیب، اهالی شهر مدین می فرماید : پیمانه و وزن را تمام و کمال تحویل بدهید و در مال مردم نقصان روا مدارید و در پهنه زمین پس از آنکه صلاح و اصلاح برقرار شد، فساد را منتشر نکنید و این امر برای شما بهتر است اگر ایمان داشته باشید.
۶. سوره هود، آیه ۸۴: و همچنین برای مردم مدین برادرشان شعیب را فرستادیم . شعیب به آنان گفت ای قوم خدای یگانه را پرستش کنید که پروردگار دیگری جز او ندارید و در پیمانه ترازو کم فروشی نکنید، من شما را در حال و روز خوبی می‌بینم ولی برای شما بیم دارم از فرا رسیدن روزی که عذاب آن شما را هر طرف دربرگیرد ای قوم پیمانه و ترازو را از روی عدالت به تمام و کمال ادا کنید و حق مردم را ضایع نکنید و در روی زمین فساد را پراکنده نسازید . آنچه که بدون کم فروشی و با اطاعت از دستورات الهی برای شما باقی می ماند متضمن خیر و برکت بیشتر می‌باشد اگر ایمان به داشته باشید …
گرانفروشی و کم فروشی در روایات
«اى خواروبارفروش، زیر این کالا همانند روى آن است؟ هرکس به مسلمانان خیانت کند مسلمان نیست».(۶)
«هرکس یک شب در آرزوى گرانى براى امت من باشد خداوند اعمال چهل ساله او را تباه خواهد کرد.»(۷)
این سخنان از رسول خدا(ص) اعتقاد اسلام را درباره ی شرایط مطلوب بازار و مذمت کم فروشی و گران فروشی نشان می دهد.
امام علی (ع) به تاجران می فرمودند:« اى گروه تجار! اول فقه بیاموزید، و سپس تجارت کنید…تاجر فاجر است و فاجر در دوزخ است مگر آنها که به مقدار حق خویش از مردم بگیرند و حق مردم را بپردازند.»(۸)
و در جای دیگر ایشان در نامه ای به مالک اشتر می فرمایند:
«… بدان که در بسیارى از آنان سختگیرى بىاندازه و بخل ورزى زشت و نکوهیده و احتکار و نگاهدارى (اشیاء) براى گران فروشى و به دلخواه نرخ نهادن در فروختنی ها مىباشد، و این کارهاى ایشان سبب زیان رساندن به همگان و زشتى حکمرانان است…»(۹)
امام صادق(ع) نیز فرمودند: «مغبون ساختن مؤمن، حرام است و مغبون ساختن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.»
اهمیت این موضوع تا جایی است که پیامبر گرامی اسلام، مسلمانان را از مخلوط کردن شیر و آب برای فروش نهی کرده است.
پیامد کم فروشی و گران فروشی در اسلام
از پیامبر گرامی اسلام(ص) درباره ی پیامد های این گناه کبیره روایت شده است:
«هنگامی‌که در میان گروهی کم فروشی رایج شود، خداوند، کشاورزی آنان را از میان می‌برد و آنان را گرفتار خشک سالی می سازد.»(۱۰)
در حدیث دیگری ایشان فرمودند:« پنج خصلت بد است که با پنج مصیبت و بلا همراه است هیچ گروهی نیستند که پیمان شکنی کنند مگر خدا دشمن را برایشان مسلط می‌فرماید و هیچ گروهی نیستند که بغیر حکم خدا حکم کنند مگر تهیدستی در میانشان آشکار شود و هیچ گروهی نباشند که در میانشان فاحشه (نابایست) پیدا شود مگر مرگ در آنها پیدا شود و هیچ فرقه‌ای نباشند که کم سنجیدن و کم پیمودن را پیشه کنند مگر از نباتات و قوت ها محروم گردند و به قحط و غلا مؤاخذه شوند و هیچ گروهی نباشند که زکات را بمستحقان نرسانند مگر باران از ایشان باز گرفته می‌شود.»(۱۱)
«و کسی که با مسلمانی در خرید و فروش غش کند از ما نیست و روز قیامت با طایفه یهود محشور می‌شود زیرا کسیکه با مردم غش می‌کند مسلمان نیست و سه مرتبه فرمود کسیکه با ما غش کند از ما نیست و کسیکه با برادر مسلمانش غش کند خداوند برکت را از روزیش برمی‌دارد و معیشت و زندگیش را خراب فرموده و بخودش واگذارش می‌فرماید»(۱۲)
پی نوشت:
۱. «غش» در لغت یعنی تقلب و تزویر و خیانت و در اصطلاح، یعنی جنس خوب را با جنس بد مخلوط کردن یا اینکه فروشنده، جنس نامرغوب را به صورت کالای مرغوب ارائه دهد، به گونه ای که مشتری و خریدار نفهمد.
۲. کمال الدین، ج۲، ص۶۵۰؛ نعمانى، غیبه، ص۲۵۰؛ مفید، ارشاد، ص۳۶۱؛ اعلام الورى، ص۴۵۶؛ عیاشى، تفسیر، ج۱، ص۶۸
۳. منتخب الاثر، ص۴۳۱؛ روزگار رهایی، ص۷۴۵
۴. الزام الناصب، ص۱۸۳؛ به نقل از روزگار رهایی۷۴۵
۵. اصول کافی، ج۸، ص۴۰
۶. کنز العمال جلد ۴، ص۶۰
۷. کنزالعمال جلد ۴، ص۹۸
۸. کافى جلد ۵ باب آداب التجاره حدیث ۱
۹. ترجمه و شرح نهج البلاغه( فیض الإسلام) شریف الرضی، محمد بن حسینص۱۰۱۸
۱۰. ترجمه ثواب الاعمال، شیخ صدوق، ترجمه محمد علی مجاهدی، ص۶۳۹
۱۱. تفسیر منهج الصادقین به نقل از از آیت الله شهید دستغیب ـ گناهان کبیره، ج۱، ص۳۷۴
۱۲. عقاب الاعمال به نقل از آیت الله شهید دستغیب ـ گناهان کبیره، ج۱، ص۳۷۴
اریحا
مستور
