موعود پایگاه اینترنتی موعود
به قلم: حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی
نیمه ماه شعبان المعظم هر سال هجری قمری، مصادف است با طلوع خورشید درخشان جهان بشریت و مروارید فروزان اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، احیاگر معالم دین و نابود کننده ظلم و ستم و شوکت تجاوزکاران و برقرارکننده حکومت عدل در سرتاسر جهان و بزرگ منادی توحید و عدالت و وارث راستین پیـامبر اعـظم(ص) و ائمـه معصـومین(ع) حضرت حجت بن الحسن العسکری، مهدی موعود(عجّل الله تعالی فرجه الشریف).
ضمن عرض تبریک این میلاد نورانی و پر خیر و برکت، به پیشگاه عموم منتظران واقعی و حقیقی، مقاله کوتاه زیر را تقدیم علاقه مندان ارجمند می‌کنم.
۱ـ میلاد نور، القاب و شمایل
منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(ع) در نیمه ماه مبارک شعبان سال ۲۵۵ هـ . ق در سامراء(سُر مَن رَای)چشم به جهان گشودند .
پدر بزرگوارشان، حضرت امام حسن عسکری(ع) و مادر گرامی آن حضرت، خانم”نرجس[نرگس] خاتون” می‌باشد که به نام های «سوسن»، «ریحانه» و «صقیل» نیز یاد شده است. (۱)
حجّت، خَلَفِ صالح، صاحب زمان، صاحب امر، قائم، منتظَر، منصور، بقیه الله و مَهدی از القاب آن حضرت می‌باشد. (۲)
در شب ولادت، به دستور امام حسن عسکری(ع)، خانم حکیمه خاتون عمه امام(ع) در منزل ماند. امام(ع) به حکیمه خاتون فرمودند: « امشب منتظر تولد فرزندى هستم از نرجس…». حکیمه با تعجب پرسید، چه طور ممکن است؟! (زیرا اثرى از حمل در او ندیده بود). امام(ع) فرمود: « او بسان مادر موسى[ع] است که هیچ کس نمى دانست باردار است، زیرا فرعون شکم زنان حامله را پاره مى کرد».
طبق نقل حکیمه، خداوند در آن شب فرزندى به امام عسکرى(ع) عنایت کرد و چنین اراده فرموده بود که دشمنان، هرگز قدرت دسترسى به او را پیدا نکنند و چنین اراده کرده بود که او «وارث مستضعفان» در روى زمین بشود: « و نُرید أن نمنّ على الذین استُضعفوا فی الأرض ونجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثین ». (۳)
امام امیر المومنین(ع) می فرماید: « انّه یشبه نبیّکم فی الخَلق والخُلق علی خده الأیمن خالٌ، کانّه کوکبٌ درّی »، (۴) یعنی؛ او[حضرت مهدی علیه السلام]، در آفرینش و اخلاق و رفتار شبیه پیامبر اکرم [ص] می‌باشد. بر گونه راست او خالی است. آن حضرت در نورانیت همانند ستاره درخشان می‌باشد.
هم چنین فرمودند: « انّه شابٌّ مربوع القامه، حَسَن الوجه و الشعر یَسیل شعره علی منکبیه و یعلو نور وجهه سواد شعر لحیته و رأسه… »، (۵) یعنی؛ او[حضرت مهدی علیه السلام]، جوانی چهار شانه، نیکو و زیبا می‌باشد که موهای او بر روی شانه هایش ریخته است. نور و درخشش روی او بر سیاهی موی سر و صورت او غلبه دارد….
حضرت حجت(ع)، طبق حکمت الهى، در فاصله کوتاه سال ۲۵۵ تا ۲۶۰ هـجری، به طور مخفی زندگی می‌کردند و در خدمت پدر بزرگوارشان، آماده ی احراز مقام امامت و رهبرى مسلمانان و بر عهده گرفتن مسئولیت سنگین آن بودند.
با شهادت حضرت امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری، دوران غیبت آغاز و به مدت ۶۹ یا۷۰ سال(غیبت صغرى)، حضرت مهدى(ع) در پنهانى زندگى مى کردند و مردم بدان صورت که بتوانند حضورى خدمت ایشان مشرف و مشکلات خودشان را در میان بگذارند، امکان نداشت ولى دائماً از انوار و برکات مقدس او بهره مند مى شدند. دست رسى مردم به واسطه نائبان خاص او(عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد) از سال ۲۵۵ تا ۳۲۹ یا۳۳۰ هـ. ق صورت مى گرفت.
۲ـ راز غیبت
فلسفه و راز حقیقى غیبت، براى عموم مردم بیان نشده است و به غیر از اولیاء خاص الهى[پیامبران و امامان معصوم(ع)]از آن اطلاع ندارند؛ ولى به طور کلى از میان ادله عقلى و نقلى مى توان فوایدى را براى آن به دست آورد:
الف) امتحان و آزمایش مردم
به واسطه همین مسئله غیبت است که خداوند می خواهد بندگان خودش را بیازماید تا حجت بر آن ها روشن شود که آیا ایمان واعتقاد واقعى به مبدأ جهان و مصالح او دارند یا خیر؟. باید روشن شود که مؤمنان واقعى در مواقع حساس و هنگامی‌که دست رسى حضورى به رهبران ممکن نیست کیانند؟ آیا صرف ادعا بر اینکه ما به خداوند و به پیشوایان او یعنى ائمه معصومین(ع) ایمان داریم کافى است یا اینکه مى بایست با آزمایش و امتحان این ایمان و اعتقاد سنجیده شود. در نتیجه اگر کسانى در عصر غیبت طبق فرمان الهى، محکم و پا برجا ایستادند و از مشکلات نهراسیدند و وظایف و دستورات الهى(فروع دین و اعتقادات صحیح) را دنباله روى نمودند. به حق آنان، مؤمنان حقیقى و از رستگاران مى باشند.
امام موسی بن جعفر(ع) فرمود: « هنگامی‌که پنجمین فرزندم غائب شد، مواظب دین خود باشید. مبادا کسی شما را از دین خارج کند. او ناگزیر غیبتی خواهد داشت، به طوری که گروهی از مؤمنان از عقیده ی خویش برمی‌گردند. خداوند به وسیله غیبت، بندگان خویش را آزمایش می‌کند…». (۶)
ب) محفوظ ماندن از بیعت
یکى از دلائل غیبت محفوظ ماندن از بیعت با ظالمان، مستکبران و ستم کاران است، به طورى که بعد از ظهور، حجت برهمگان تمام مى باشد. چنانچه در روایتى از امام هشتم حضرت علىّ بن موسى الرضا(ع) نقل شده است که فرمود: «گویا شیعیانم را مى بینم که بعد از مرگ سومین فرزندم در جستجوى امام خود مى گردند ولى او را نمى بینند»، سؤال شد، چرا؟ فرمود: «چون امامشان غایب است». عرض شد: چرا غایب مى شود؟ فرمود: «براى اینکه وقتى با شمشیر(سلاح) قیام نمود، بیعت هیچ کسى بر گردنش نباشد». (۷)
ج) حفظ جان امام(عج)
از دلایل دیگر راز غیبت، حفظ جان امام(عج) و محفوظ ماندن از کشته شدن به دست نابکارران و دشمنان بشریت مى باشد که با پیش آمدن مسئله ی غیبت، وجود مقدس حضرت ولىّ عصر(ع) سالم باقى مى ماند تا هنگام ظهور ایشان)زمان آن فقط، نزد خداوند متعال مى باشد) که فرا رسد با قیام الهى خود ظلم وستم را نابود و عدل و عدالت را در سراسر گیتى برقرار مى نماید؛ ان شاء الله.
هرگز مبادا مسئله کشته شدن امام زمان(ع) را با شهادت پدران بزرگوارش، تطبیق و مقایسه نمود. زیرا موقعیت و شرایط زمانى متفاوت مى باشد. حضرات ائمه معصومین(ع) قبل از ایشان، با پذیرا شدن شهادت، امام دیگرى مسئولیت امامت را عهده دار مى شد ولى طبق اراده الهى، مسئله امامت با وجود مقدس حضرت مهدى(ع) خاتمه پیدا مى کند و در صورتی که ایشان نیز غایب نمى شدند و مسئله شهادت و کشته شدن براى ایشان پیش مى آمد بر خلاف سنت و مصلحت الهى بود و زمین از حجت خداوند خالى مى ماند..! . در حالی که در اراده خداوند مقدر شده است که می‌بایست حق بر باطل پیروز شود و این تقدیر الهی(پیروزى حق بر باطل) به دست مبارک مهدى موعود(عج) و در آخر الزمان واقع می‌گردد.
“زراره” یکی از یاران امام ششم(ع) می‌گوید: امام صادق(ع) فرمود: « امام منتظر(مهدی موعود) پیش از قیام خویش، مدتی از دیدگان مردم غائب و پنهان خواهد شد». عرض کردم: چرا؟. امام فرمود: « بر جان خویش بیم ناک می‌باشد». (۸)
یادآوری می‌شود، برخی از روایات غیبت را رازی از رازهای الهی شمرده‌اند. رسول خدا(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: « ای جابر، غیبت فرزند من مهدی، رازی از رازهای خداوند است که بر بندگان مخفی می‌باشد». (۹)
۳ـ غیبت طولانی و انتظار فرج
حضرت امام خمینی(ره)، بنیان گذار نظام مقدس جمهورى اسلامى ایران در یکى از بیانات خود فرمودند: « انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است…». (۱۰) به حق که این سخن چه قدر پر معنى است. مسئله انتظار، دارای بار معنایى فراوانی از جهت کاربرد ادبى و استعمال در فرهنگ اسلامى دارد و از طرف دیگر مسئله آخر الزمان و انتظار ظهور مهدى موعود(عج) داراى مضامین و معانى والا و مقدسى نیز مى باشد.
در روایتى از قول پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: « أفضل أعمال أمتى انتظار الفرج من اللّه عزّ وجلّ ». (۱۱) یعنى؛ بهترین و با فضیلت ترین اعمال و کارهاى امت من، انتظار رسیدن فرج ازسوی خداى عزیز و جلیل مى باشد.
روشن است که فرج حقیقى و نهایى برپایى حق و عدل به جاى ظلم و ستم و کفر در روى زمین مى باشد که تحقق این مسئله، طبق آیات قرآن و روایات اسلامى در آخر الزمان، به وقوع مى پیوندد.
منتظران واقعى مهدى(ع) در طول تاریخ انتظار و هم اکنون به دنبال تحقق عدالت راستین درونى و بیرونى هستند که لازمه این چنین عدالتى، امید، تحرک، شور، حماسه، مقاومت، نفى باطل وطلب حق، خروش، صلابت و قیام(ضد قعود وسکون) به همراه اعتقاد صحیح توحیدى، محمّدى، علوى و عمل به واجبات و ترک محرمات مى باشد.
در کنار این واجبات(بلکه در متن این اعمال) مسئله امر به معروف و نهى از منکر، پاى بندى به اخلاق حسنه اسلامى و آمادگى نظامى از اهمیت ویژه اى برخوردار است.
انسانِ مسلمان و منتظر یک قیام بزرگ و یک انقلاب عظیم جهانى، آیا ممکن است که خود، هیچ آمادگى براى حضور در این قیام جهانی و کمک به آن نداشته باشد؟
بدیهی است از وظایف مهم مردم مسلمان در عصر غیبت کبری(طولانی)، بر طبق روایات رسیده از معصومین(ع) انجام وظایف شرعی بر طبق قرآن و سنت صحیح نبوی(ص) می‌باشد.
امام مهدی(عج) در توقیع خود به محمد بن عثمان(دومین نایب خاص) در پاسخ به سئوال او فرمودند: « و امّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه حدیثنا … فانّهم حجّتی علیکم و أنا حجه اللّه علیهم ». (۱۲)
شبیه همین مضمون از قول امام صادق(ع) نیز در روایتی آمده است که مردم در عصر غیبت، موظفند به راویان حدیث و آشنایان به حلال و حرام الهی و صاحب نظر در احکام و قوانین شرعی مراجعه کنند که آن ها از سوی ما حاکم بر شما هستند و هرکسی سخن و حکم آن ها را نپذیرد، سخن و حکم ما را رد کرده است و این به منزله شرک ورزیدن به خداست. (۱۳)
امام صادق(ع) مى فرماید: « لیُعِدّن أحدکم لخروج القائم و لو سهماً، فإن الله اذا علم ذلک من نیّته، رجوتُ لأن یُنسى فى عمره حتى یُدرکَه و یکون من اعوانه و انصاره ». (۱۴) یعنى؛ هرگاه یکى از شما براى قیام قائم[مهدی موعود] اسلحه تهیه کند، اگرچه یک تیر باشد، امید است خداوند عمر او را دراز کند تا ظهور و فرج او را درک نماید و از یاوران ایشان باشد.
در اینجاست که‌اندیشه شوم و باطل قاعدی گرى و دروغ گویان طرف دار امام زمان(ع) [انجمن حجتیه در قبل از انقلاب اسلامی] روشن مى شود که چه قدر اَسف بار و ضد انتظار است! زیرا به خود زحمت نداده‌اند تا بفهمند معناى انتظار و فلسفه غیبت چیست؟
آنان انتظار و طرف دارى از امام زمان(ع) را به معنى کمک کردن و ازدیاد ظلم و ستم، همراه با سکوت و قعود و خاموشى مى دانند. یعنی انتظار مساوى است با کسب بى لیاقتى و عدم حضور!. اینان روایاتى را که سخن از قیام مردان مصلح و انقلابى در عصر غیبت را بیان می‌کند را هم ندیده‌اند! روایاتى که خبر از قیام مردمى از مشرق زمین مى دهد که زمینه براى ظهور و قیام جهانی حضرت مهدى(عج) را فراهم می آورند. باید به هوش باشیم و ارزش هایى که به واسطه انقلاب شکوه مند اسلامى ایران و در سایه اصل مترقی ولایت فقیه با جان فشانى جوانان فداکار و شهدا و جانبازان و اُسرا و… به دست آمده است را قدر بدانیم و فریب نیرنگ بازی هاى سالوسان خنّاس صفت را نخوریم [کسانی که با انواع فریب کاری ها، توطئه ها و شیطنت ها مانند ساخت فیلم مستند” ظهور بسیار نزدیک است” با عقائد مردم بازی کردند!؟] و با حمایت بى دریغ از نظام اسلامى و رهبری دور اندیش و آگاه[حضرت آیت الله العظمی خامنه ای”دام ظله”]، و علمای راستین و آگاه شیعه، زمینه را برای ظهور نورانی و درخشان آن عزیز، فراهم نمائیم؛ ان شاء الله.
۴ـ انقلاب اسلامى، زمینه ساز قیام جهانى مهدى(ع)
احادیث فراوانى در کتب حدیث وتفسیر از زبان گُهربار پیامبر گرامى(ص) و ائمه معصومین(ع) نقل شده است که حقایق و واقعیت هاى زیادى را به اثبات مى رساند مانند اینکه ایرانیان وفادارترین امّت ها به اسلام مى باشند و یا اینکه ایرانیان بیشترین بهره را از اسلام دارند.
در حدیثى از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمود:« ضربتموهم على تنزیله و لاتنقضى الدنیا حتى یضربوکم على تأویله… ». (۱۵) یعنى؛ دنیا به پایان نمى رسد تا روزى که ایرانیان با شما اعراب، بر اساس تأویل قرآن جنگ مى کنند چنان چه شما، ابتدا بر اساس تنزیل قرآن(اسلام آوردن ایرانیان) با آن ها جنگ کردید.
هم چنین فرمود: « یخرج ناسٌ من المشرق فیُوطّون للمهدى[ع] سلطانه ». (۱۶) یعنى؛ در آخر الزمان، گروهى از مشرق زمین قیام مى کنند و زمینه را براى انقلاب جهانى مهدى(ع) فراهم مى آورند.
در روایتى آمده است که حضرت امام محمّد باقر(ع) مى فرماید:« کأنّى بقومٍ قد خرجوا بالمشرق یَطلبون الحق فلا یُعطونه ثم یَطلبونه فلا یُعطونه فاذا رأوا ذلک وضعوا سیوفهم على عواتقهم فیُعطون ما سألوا فلا یقبلونه حتّى یقوموا و لا یدفعونها الاّ الى صاحبکم…». (۱۷) یعنى؛ گویا مى بینم که مردمى در مشرق زمین قیام کرده‌اند حق را طلب مى کنند ولى به آن ها نمى دهد پس از آن دوباره حق را مى خواهند، باز امتناع مى ورزند، ولى این دفعه مردم شمشیرهاى خود را ـ کنایه از سلاح و اسلحه ـ بر شانه ها مى نهند و بالأخره، حکومت تسلیم خواسته هاى آنان مى شوند ـ ولى این بار نمى پذیرند(تا رژیم فاسد را ساقط مى نمایند) و این حکومت خود را رها نمى کنند تا تحویل صاحب شما[حضرت مهدى(عج)] مى دهند….
امام خمینی(ره) در باره آمادگی مردم می فرمایند: « … و ما باید در این طور روزها و در این طور ایام اللَّه(نیمه شعبان) توجه کنیم که خودمان را مهیا کنیم از براى آمدن آن حضرت. من نمىتوانم اسم رهبر روى ایشان بگذارم؛ بزرگ تر از این است .نمىتوانم بگویم که شخص اول است؛ براى اینکه دومى در کار نیست. ایشان را نمىتوانیم ما با هیچ تعبیرى تعبیر کنیم الّا همین که مهدى موعود[ارواحنا فداه] است. آنى است که خدا ذخیره کرده است براى بشر. و ما باید خودمان را مهیا کنیم از براى اینکه اگر چنان چه موفقشدیم ان شاء اللَّه به زیارت ایشان، طورى باشد که رو سفید باشیم پیش ایشان. تمام دستگاه هایى که الآن به کار گرفته شده‌اند در کشور ما- و امیدوارم که در سایر کشورها هم توسعه پیدا بکند- باید توجه به این معنا داشته باشند که خودشان را مهیا کنند براى ملاقات حضرت مهدى- سلام اللَّه علیه». (۱۸)
۵- حکومتِ عدلِ جهانی مهدوی
بنا به اعتقاد شیعیان اثنا عشری، بدون شک و تردید و به طور قطع، به قدرت و اعجاز الهی، در آخر الزمان(قبل از پایان دنیا)، حکومت جهانی مهدوی با ظهور خاتم الاُوصیاء، حضرت بقیه الله الأعظم، حضرت مهدی موعود”عجّل الله تعالی فرجه” تاسیس خواهد شد. با ظهور آن حضرت، با کمک ۳۱۳ نفر از یاران واقعی و خالص ایشان، تمام مردم روی زمین و امکانات آن در اختیارشان قرار می‌گیرد. البته این کار با سختی ها و مشکلات زیادی مواجه می‌شود که اعجاز خداوند نیز آن ها را مدد می رساند. از ویژگی های حکومت جهانی امام زمان(ع) برقرار نمودن عدالت و امنیت به معنای کامل آن، گسترش علم و دانش فراوان بشر، عمران و آبادانی گسترده، نابودی ظلم و ستم، بدعت ها و خرافات و استقرار کامل معنویت و صلح و دوستی میان انسان ها که در واقع تحقق بخشیدن به دستورات کامل قرآن و سنت صحیح نبوی و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می‌باشد. “اللّهم عجّل فرجَه و سهّل مخرجَه و اجعلنا من أعوانه و أنصاره…” . به امید آن روز.
پی‌نوشت‌ها:
۱- شیخ مفید(ره)، محمدبن نعمان؛ الإرشاد… ج۲: ۳۴۶؛ شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، کمال الدین ص۴۳۳؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص ؟؛ ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقه ج۲ ص ۶۰؛ زرکلی، الأعلام ج۶ ص ۸۰.
۲- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج ۲ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، عیون اخبار الرضا(ع) ج ۲ ص ۱۲۱؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۲ ص ۲۱.
۳- قرآن کریم(سوره قصص آیه ۵).
۴ و ۵- نعمانی، الغیبه باب ۱۳ ح۲؛ مفید، الإرشاد.. ج۲ ص۳۸۲؛ إربلی، کشف الغمه… ج ۳ ص ۲۶۹؛ سید محسن امین العاملی، اهل البیت(ع) من کتاب اعیان الشیعه ج۵ ص ۳۱۳.
۶- نعمانی، الغیبه ص۱۵۴؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص۱۵۰؛ پیشوایی، مهدی؛ سیمای پیشوایان در آیینه تاریخ ص۱۹۶.
۷- امینی، دادگستر جهان ص۲۲۹.
۸- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج۱ ص۳۳۷.
۹- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج۵۱ ص۷۳.
۱۰- امام خمینى(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج ۸ ص ۳۷۴.
۱۱ و ۱۲- علامه مجلسى(ره)؛ همان ج۵۲ ص ۱۲۸؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه…(ابواب صفات القاضی ب ۱۱ ح ۹) ج ۱۸ ص ۴۵۲.
۱۳- شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۶۷؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه… ج ۱۸ ص ۹۹.
۱۴- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار… ج ۵۲ ص ۳۳۶؛ حکیمی، خورشید مغرب ص ۲۷۴.
۱۵- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه ج ۲۰ ص ۲۸۴؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۶.
۱۶- ابن ماجه، سنن… ج۲ ص ۱۳۶۸؛ إربلی، کشف الغمه ج۳ ص ۲۶۸؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۷.
۱۷- نعمانی، الغیبه ص ۳۷۳؛ حاکم، مستدرک… ج۴ ص ۴۶۴؛ محمّدى رى‌شهرى؛ تداوم انقلاب اسلامى ایران تا انقلاب جهانى مهدى(ع) ص۲۵.
۱۸- امام خمینى(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج۱۲ ص ۴۸۰ – ۴۸۶.
——————————————————————————
* معرفی منابع مفید(بدیهی است که معرفی این منابع به معنای تأیید کامل محتوای آن ها نمی‌باشد).
الف- کتاب های عربی
– أعلام الهدایه؛ الأمام المهدی المنتظر، خاتم الأوصیاء، [المجلد الرابع عشر]، لجنه التألیف – المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، مرکز الطباعه و النشر، ۱۴۲۲ق، ۲۴۶ص.
– بحث حول المهدی(ع)، الشهید السید محمدباقر الصدر(ره)، تحقیق: عبد الجبار شراره، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، قم، ۱۴۱۷ق، ۱۴۲ص.
– الإمام المهدی(عج)؛ الوعد المحتوم…، مجموعه المؤلفین، حسن الهاشمی(مترجم)، دار النبلاء- بیروت، ۱۴۱۴ق، ۲۳۴ص.
– منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(عج)، لطف الله الصافی الگلپایگانی، محقق ۳ ج، انتشارات مولف، دار المرتضی ۱۴۲۲ق، ۱۳۷۶ص.
– ۵۰۰ سئوال حول الإمام المهدی(عج)، ماجد ناصر الزبیری، انتشارات کوثر کویر، ۲۰۰۵م، ۳۲۷ص.
– فی الإمام المهدی(عج)، عبدالرحیم المبارک، چاپ مؤسسه الطبع و النشر التابعه للآستان الرضوی المقدس، ۱۴۲۶ق، ۳۵۸ص.
– الإمام المهدی(عج) و علامات الظهور، قاسم الموسوی، دار العلوم للتحقیق و الطباعه و النشر، بیروت، ۱۴۳۲ق، ۳۰۲ص
– المهدی المنتظر(عج) فی روایات أهل السنه و الشیعه الإمامیه، عواب محمود الحمش، دار الفتح للنشر- عمان، ۱۴۲۲ق، ۵۵۶ص
– الإمام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه، محمد امیر الناصری، نگار/ المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، ۱۴۲۸ق، ۳۵۹ص.
– حیاه الإمام المهدی المنتظر(عج) المصلح الأعظم، باقر شریف القرشی(ره)، شریعت، ۱۴۲۹ق، ۳۵۲ص.
– المهدی المنتظر(عج) و معرکه تحریر القدس، احمد راسم النفیس، دار المحجه البیضاء، بیروت، ۱۴۳۰ق، ۲۱۸ص.
– الإمام المهدی(عج) الحقیقه المنتظره، ابوالقاسم الدیباجی، ستاره/ مؤلف، ۱۴۱۶ق، ۳۲۳ص.
– المصلح العالمی من النظریه الی التطبیق، السیّد نذیر الحسنی، مؤسسه الکوثر للمعارف الإسلامیه، ۱۴۲۴ق، ۳۳۸ص.
– غیبه الإمام المهدی(عج) رؤیه تحلیلیه، علی العیادی الشطری، مؤسسه الکوثر للمعارف الإسلامیه، ۱۴۲۸ق، ۱۰۴ص.
– الإمام المهدی(عج) عند أهل السنه، مهدی الفقیه الأیمانی، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۱ق، ۶۷۲ص.
– فی انتظار الإمام المهدی(عج)؛ نظریه المخلص فی الإسلام و الدیانات الاُخری، مجموعه من الباحثین، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۳۰ق، ۴۳۲ص.
– الإنتظار الموجه؛ دراسه فی علاقه الإنتظار بالحرکه و فی علاقتها به، محمدمهدی الآصفی، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۱۸ق، ۶۸ص.
– غیبه الإمام المهدی(عج) عند الإمام الصادق(ع)، السید ثامر هاشم العمیدی، مرکز الرساله، ۱۴۲۴ق، ۳۲۶ص.
– المدخل الی عقیده الشیعه الإمامیه فی ولاده الإمام المهدی(عج) و غیبته، محمدمهدی الآصفی، المعاونیه الثقافیه للمجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۳ق، ۳۸ص.
– الإمام المهدی(عج) حقیقه لا خیال، الشیخ کاظم جعفر المصباح، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۱۹ق، ۲۷۲ص.
– المسیح الموعود(ع) و المهدی المنتظر(عج)، الشیخ یوسف محمد عمرو، دار المورخ العربی- بیروت، ۱۴۲۰ق، ۲۶۴ص.
– کتاب الغیبه، محمد بن الحسن الطوسی(م۴۶۰ق)، مکتبه نینوی الحدیثه، ۲۹۲ص.
– کتاب الغیبه، النعمانی المعروف بابن ابی زینب(ره)، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۰۳ق، ۲۴۰ص.
– احادیث المهدی(عج) من مسند احمد بن حنبل(م۲۴۱ق) و…، السید محمد جواد الحسینی الجلالی، ۱۴۰۹ق، ۱۷۰ص.
ب- کتاب های فارسی
– دادگستر جهان، ابراهیم امینی، انتشارات شفق، ۱۳۸۳ش، ۳۲۸ص.
– امام مهدی(عج)؛ موجود موعود، آیت الله جوادی آملی، مرکز چاپ و نشر اسراء، ۱۳۸۷ش، ۳۱۹ص.
– خورشید مغرب، محمدرضا حکیمی، دلیل ما، ۱۳۸۶ش، ۳۸۸ص.
– پیشوایان هدایت؛ خاتم اوصیاء بقیه الله، حضرت امام مهدی(ع)، [ج ۱۴]، ترجمه: کاظم حاتمی طبری، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۸۵ ش، ۳۲۸ص.
– چشم اندازی به حکومت مهدی(ع)، نجم الدین طبسی، بوستان کتاب، ۱۳۹۰(چاپ نهم)، ۱۴۴.
– امام مهدی(عج) از ولادت تا ظهور، محمدکاظم قزوینی(ره)، اکباتان، ۱۳۷۹ش، ۷۵۰ص.
– موعود اُمم؛ نگرشی بر حضرت مهدی(عج)، عباس شیخ الرئیس کرمانی، انتشارات عصر ظهور، ۱۳۸۷ش، ۲۶۰ص.
– آفتاب مهر، جمعی از محققین، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۲۷۶ص.
– فرهنگ سخنان حضرت مهدی(عج)، محمد دشتی و دیگران، انتشارات الهادی، ۱۳۸۴ش، ۴۰۰ص.
– مهدویت در صحاح سته، رضا قادری، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۱۸۸ص.
– سئوال از امام مهدی(عج) در روایات، فخر الدین موسوی، انتشارات اسوه، ۱۳۸۵ش، ۳۰۰ص.
– فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمانیان، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۵۰۹ص.
– مهدویت پیش از ظهور، رحیم کارگر، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹ش، ۲۴۰ص.
– سیاست و مهدویت، غلام رضایی ولک زائی، انتشارات حکمت رویش، ۱۳۸۴ش، ۲۰۴ص.
– لزوم تفکیک علائم حتمی ظهور از علائم غیر حتمی، علی اکبر مهدی پور، دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۶۸ص.
– آسیب شناسی مهدویت، نادر حاتمی خواجه، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۳۴ص.
– مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، خدیجه هاشمی، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۵۴ص.
– مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، محمدحسین رحیمیان، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۳۸ص.
– مهدی منتظر(عج) در نهج البلاغه، مهدی فقیه ایمانی، انتشارات حسینیه عمادزاده، ۱۳۷۵ش، ۱۲۸ص.
– آینده بشریت از دیدگاه استاد شهید مطهری(ره)، سید سعید حسینی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۷ش، ۳۲۰ص.
– دکترین مهدویت، مقالات برگزیده، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۵ش، ۳۷۲ص.
– نجم الثاقب، میرزا حسین نوری(ره)، ترجمه: انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۴۱۰ق، ۶۷۴ص.
