موعود پایگاه اینترنتی موعود
آنچه از گناهان کبیره شمرده می‌شود، حسدی است که همراه با تخریب و ظهور باشد، مثل اینکه قبولی فرزند فردی را در دانشگاه نمی‌تواند ببیند، بگوید: با داشتن پارتی قبول شده است.
یکی از گناهان خطرساز و کلیدی که گناهان متعددی را در پی دارد، «حسد» است. راغب اصفهانی در تعریف حسد، چنین می‌گوید: «اَلْحَسَدُ تَمَنّی زَوَالِ نِعْمَهٍ مِنْ مُسْتَحَقٍّ لَهَا وَ رُبَّمَا کَانَ مَعَ ذَلِکَ سَعْی فِی اِزَالَتِهَا؛ ۱
حسد، آرزوی زوال نعمت از مستحق آن است و گاه همراه این آرزو تلاشی [هم] در زوال نعمت انجام می‌گیرد.»
در روایات نیز به این معنی اشاره شده است. از جمله امام علی علیه السلام می‌فرماید: «الْحَاسِدُ یرَی أَنَّ زَوَالَ النِّعْمَهِ عَمَّنْ یحْسُدُهُ نِعْمَهً عَلَیه؛ ۲ حسود [زوال نعمت را از دیگران آرزو می‌کند و] فکر می‌کند زوال نعمت از [دیگران و] کسی که به او حسادت ورزیده، نعمتی برای اوست [در حالی که چنین نیست] .»
و در چهل حدیث امام خمینی رحمه الله می‌خوانیم: «حسد، حالتی است نفسانی که صاحب آن آرزو می‌کند سلب کمال و نعمت متوهمی را از غیر؛ چه آن نعمت را خود دارا باشد یا نه و چه بخواهد به خودش برسد یا نه. و آن غیر از «غبطه» است؛ چه که صاحب آن (غبطه) می‌خواهد از برای خود نعمتی را که در غیر توهم کرده است، بدون آنکه میل زوال آن را از او داشته باشد.» ۳
آنچه از گناهان کبیره شمرده می‌شود، حسدی است که همراه با تخریب و ظهور باشد، مثل اینکه قبولی فرزند فردی را در دانشگاه نمی‌تواند ببیند، بگوید: با داشتن پارتی قبول شده است. و اما حالت نفسانی حسادت با آنکه زیانها و ضررهای فراوانی را برای روح و جسم انسان دارد؛ ولی تا زمانی که ظهور و بروز نیافته، از گناهان کبیره محسوب نمی‌شود. ۴
خطر حسد در قرآن
در قرآن بیش از هفت مورد سخن از حسادت و خطر آن به میان آمده است؛ در سوره مائده آیه ۲۷ الی ۳۰، جریان فرزندان آدم علیه السلام مطرح شده که قابیل بر اثر حسادت نسبت به برادرش هابیل، دست به قتل او می‌زند. در بخشی از این آیات می‌خوانیم:
«وَ اتْلُ عَلَیهِمْ نَبَأَ ابْنَی آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یتَقَبَّلْ مِنَ الآْخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقینَ»؛ ۵ «و داستان دو فرزند آدم را به حق بر آنها بخوان! هنگامی‌که هر یک کاری (نذری) برای تقرب [به پروردگار] انجام دادند؛ اما از یکی پذیرفته شد و از دیگری پذیرفته نشد. [قابیل که عملش مردود شده بود، به خاطر حسودی به برادر دیگر] گفت: به خدا سوگند! تو را خواهم کشت. [هابیل] گفت: [من که گناهی ندارم؛ زیرا] خدا تنها از پرهیزکاران قبول می‌کند.»
و در بخش پایانی داستان می‌خوانیم: «فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرینَ»؛ ۶ «نفس [سرکش]، او را ترغیب به قتل برادر نمود؛ پس او را کشت و از زیانکاران شد.»
بر اساس مضمون این آیه، حسادت آن قدر خطرناک است که انسان حسود حتی به برادرش هم رحم نمی‌کند تا چه رسد به همسایه و هم لباس و هم نوع و….
همچنین قرآن کریم در سوره یوسف ۷ داستان برادران یوسف علیه السلام را مطرح نموده که بر اثر حسادت، برادر خود را کتک زده، داخل چاه‌انداختند. این حسادت باعث شد که چندین گناه مرتکب شوند؛ گناهانی مانند: کتک زدن، مجروح ساختن (بر اثر انداختن در چاه)، دروغ گفتن، اهانت کردن به پدر و….
از این آیه هم استفاده می‌شود که حسادت باعث می‌شود انسان به برادر و حتی پدرش نیز رحم نکند و حاضر شود برای خاموش کردن آتش حسادت، گناهان متعددی را مرتکب شود.
خداوند متعال در سوره نساء، جریان یهودیان حسود را که از «شامات» به انتظار ظهور حضرت ختمی مرتب صلی الله علیه وآله به مدینه کوچ کردند، مطرح می‌کند که بعد از ظهور حضرت، بر اثر «به خطر افتادن منافع مادی» به شدت با او مقابله نمودند. قرآن در این باره می‌فرماید:
«أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهیمَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظیماً»؛ ۸ «یا اینکه نسبت به مردم (پیامبر و خاندانش) بر آنچه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد می‌ورزند؟ ما به آل ابراهیم [که یهود نیز از خاندان او هستند، ] کتاب و حکمت دادیم و به آنها (پیامبران بنی اسرائیل) حکومت عظیمی عنایت نمودیم.»
این آیه نیز اعلام خطر می‌کند که انسان بر اثر حسد به آنجا می‌رسد که پیامبر خداصلی الله علیه وآله را با همه نشانه‌های حقانیتی که به همراه دارد، تکذیب می‌کند و برای همیشه خود را از سعادت ابدی محروم می‌سازد.
و در آیه دیگر، گوشزد می‌کند که اهل کتاب بر اثر حسادت، نه تنها خود کافر و گمراه شدند، بلکه آرزو دارند که مسلمانان نیز از حق و اسلام دست برداشته، راه گمراهی را در پیش گیرند: «وَدَّ کَثیرٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ لَوْ یرُدُّونَکُمْ مِنْ بَعْدِ إیمانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَینَ لَهُمُ الْحَقُّ»؛ ۹ «بسیاری از اهل کتاب، از روی حسد [که در وجود آنها ریشه دوانده] آرزو می‌کردند که شما را بعد از اسلام و ایمان، به حال کفر باز گردانند؛ با اینکه حق برای آنها کاملاً روشن شده است.» و متأسفانه همان دشمنیها و حسادتها در این دوران از طرف دشمنان بیشتر شده است.
و در آیه پنجم، در ستایش انصار چنین می‌فرماید: «وَ الَّذینَ جاؤُ مِنْ بَعْدِهِمْ یقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنا وَ لِإِخْوانِنَا الَّذینَ سَبَقُونا بِالْإیمانِ وَ لا تَجْعَلْ فی قُلُوبِنا غِلاًّ لِلَّذینَ آمَنُوا رَبَّنا إِنَّکَ رَؤُفٌ رَحیمٌ»؛ ۱۰ «کسانی که بعد از آنها (مهاجران) آمدند، می‌گویند: پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان آوردن بر ما سبقت گرفتند، بیامرز و در دلهایمان حسد و کینه‌ای نسبت به مؤمنان قرار مده! پروردگارا! تو مهربان و رحیمی.»
آیه فوق؛ تنها خواسته پیشگامان اسلام را دوری و رها شدن از حسد کینه می‌داند؛ چرا که جامعه اسلامی آن گاه پا می‌گیرد که از حسد و کینه دور باشد.
و در آیه ششم، برترین صفات بهشتیان را این می‌داند که از حسد و کینه منزه‌اند: «وَ نَزَعْنا ما فی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی سُرُرٍ مُتَقابِلینَ»؛ ۱۱ «هر گونه غل (حسد و دشمنی) را از سینه‌های آنها برگرفتیم [و آنها را پاکیزه ساختیم؛ لذا] همه برادروار بر تختهایی [در بهشت] رو به روی یکدیگر قرار دارند.»
«غل» را بسیاری از مفسران همچون فخر رازی در «تفسیر الکبیر» و «مراغی» در تفسیرش و قرطبی در «الجامع لاحکام القرآن» به حسد تفسیر کرده‌اند. ۱۲
و سرانجام در سوره فلق، از سوره‌های پایانی قرآن، به پیامبر اعظم صلی الله علیه وآله با آن عظمتش دستور می‌دهد که از خطر حسد حسودان به خدا پناه بَرد: «وَ مِنْ شَرِّ حاسِدٍ إِذا حَسَدَ»؛ ۱۳ «و [بگو] از شر هر حسودی هنگامی‌که حسد می‌ورزد [به خدا پناه می‌برم] .»
خطر حسد در بیان روایات
در روایات معصومان علیهم السلام تعبیرات هشدار دهنده‌ای درباره خطرناک بودن حسد وارد شده که به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
۱. ریشه تمامی رذایل
علی علیه السلام می‌فرماید: «رَأْسُ الرَّذَائِلِ الْحَسَدُ؛ ۱۴ ریشه تمامی رذیلتها [و صفات ناپسند] حسادت است.»
برخی گناهان حالت تولیدی و زایش گناه دارد که یکی از آنها حسادت است و توسط آن، تهمت، دروغگویی، نفاق، غیبت، اهانت، کتک زدن، قتل و نابودی دیگران و… به وجود می‌آید از اینرو می‌توان آن را «ام الرذائل» و ریشه صفات رذیله خواند. به همین جهت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله از حسد بر امتش چنین احساس خطر می‌کرد: «اَخْوَفُ مَا اَخَافُ عَلَی اُمَّتِی اَنْ یکْثُرَ لَهُمُ الْمَالُ فَیتَحَاسَدُونَ وَ یقْتَتِلُونَ؛ ۱۵ بدترین چیزی که بر امتم ترس دارم این است که مال آنها فراوان شود؛ پس بر همدیگر حسودی کنند و به جنگ و قتال بپردازند.»
۲. آفت دین
در صحیفه معاویه بن وهب آمده است که امام صادق علیه السلام فرمود: «آفَهُ الدِّینِ الْحَسَدُ وَ الْعُجْبُ وَ الْفَخْرُ؛ ۱۶ آفت دین [و ایمان سه چیز:] حسد و خودبزرگ بینی و فخر فروشی است.»
وقتی ریشه رذایل در جان و روح انسان جا گرفت و دین و ایمان را آفت زده کرد، انسان دنیا و آخرتش را از دست می‌دهد.
۳. ریشه کفر
اگر انسان حسادت را درمان نکند، ممکن است به کفر دچار شود؛ چنان که در ضمن آیات قرآن اشاره شد که یهودیان با اینکه منتظر ظهور پیامبر خاتم بودند، حسادتشان باعث شد به کفر خود باقی بمانند و آنها هم که بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله راه ارتداد را در پیش گرفتند و خلافت علی علیه السلام را غصب کردند و جنگ و مخالفت با او را پیشه خود ساختند، عامل مهم رفتار آنان جز حسادت و کینه جویی نبود.
امام صادق علیه السلام فرمود: «إِیاکُمْ أَنْ یحْسُدَ بَعْضُکُمْ بَعْضاً فَإِنَّ الْکُفْرَ أَصْلُهُ الْحَسَدُ؛ ۱۷ بر شما باد که از حسادت ورزی برخی به برخی دیگر اجتناب کنید؛ زیرا ریشه کفر، حسادت ورزی است.»
هنگامی‌که رسول خداصلی الله علیه وآله، علی علیه السلام را در غدیرخم به خلافت انتخاب نمود، نعمان بن حارث فهری ۱۸ خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله آمد و عرض کرد: «تو به ما دستور دادی شهادت دهیم به یگانگی خدا و اینکه تو فرستاده او هستی؛ ما هم شهادت دادیم. سپس دستور به جهاد و حج و روزه و نماز و زکات دادی؛ ما همه اینها را نیز پذیرفتیم؛ اما به اینها راضی نشدی تا اینکه این جوان (علی علیه السلام) را به جانشینی خود منصوب کردی، آیا این سخن از ناحیه خودت است یا از سوی خدا؟»
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمود: «قسم به خدایی که معبودی جز او نیست! این از ناحیه خدا است.» نعمان روی بر گرداند و گفت: خداوندا! اگر این سخن حق است، سنگی از آسمان بر ما بباران!» اینجا بود که سنگی فرود آمد و او را کشت. ۱۹
۴. بدترین بیماری
در بین بیماریهای روحی، یکی از بدترین بیماریها که معالجه آن سالها طول می‌کشد، حسادت است. علی علیه السلام فرمود: «اَلْحَسَدُ شَرُّ الْاَمْرَاضِ؛ ۲۰ حسد بدترین بیماری است.»
خطر حسد برای دانشمندان
هر قشر و صنفی دچار حسادت است و هر انسانی که خود را نسازد، حسودی در او رشد و ریشه می‌کند؛ اما خطر این صفت رذیله را برای علما بیشتر گوشزد کرده‌اند.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل شده است که آن حضرت فرمود: «سِتَّهٌ یدْخُلُونَ النَّارَ قَبْلَ الْحِسَابِ بِسِتَّهٍ؛ شش گروه، به خاطر شش صفت، قبل از حساب [الهی] وارد آتش می‌شوند.
«قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ هُمْ قَالَ الْأُمَرَاءُ بِالْجَوْرِ وَ الْعَرَبُ بِالْعَصَبِیهِ وَ الدَّهَاقِینَ بالتَّکَبُّرِ وَ التُّجَّارُ بِالْخِیانَهِ وَ أَهْلُ الرُّسْتاقِ بِالْجَهَالَهِ وَ الْعُلَمَاءُ بِالْحَسَدِ؛ ۲۱ عرض کردند‌ای رسول خدا! آنها چه کسانی هستند؟ فرمود: زمامداران به خاطر ستم و بیدادگری، عرب به خاطر تعصب [ناروا]، کدخدایان و خانها به خاطر تکبر، تجار به خاطر خیانت [به مردم]، روستاییان به خاطر جهل و نادانی و دانشمندان به خاطر حسادت.»
با اینکه کار علما و دانشمندان بیشتر مربوط به امور معنوی است که هیچ مزاحمتی در آن راه ندارد و هر کس بدون کوچک‌ترین ضرر و زیانی به دیگری، می‌تواند به بالاترین مرتبه صعود کند و افزونی علم فردی، تهجد و معنویت والای انسانی، زیبا سخنرانی نمودن فردی و… هیچ مانع و زیانی به دیگر هم صنفان نمی‌رساند.
منابع
۱) المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانی، تهران، نشر الکتاب، دوم، ۱۴۰۴ ق، ص ۱۱۸.
۲) غرر الحکم، ح ۱۸۳۲، به نقل از: منتخب میزان الحکمه، محمدی ری شهری، دار الحدیث، دوم، ۱۳۸۰ ش، ص ۱۴۲، ح ۱۶۰۶.
۳) شرح چهل حدیث، امام خمینی رحمه الله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، چاپ سیزدهم، ۱۳۷۶، ص ۱۰۴.
۴) ر. ک: گناهان کبیره، دستغیب شیرازی، ج ۲، ص ۲۸.
۵) مائده / ۲۷.
۶) همان/۳۰.
۷) یوسف / ۴ – ۵.
۸) نساء / ۵۴.
۹) بقره / ۱۰۹.
۱۰) حشر / ۱۰.
۱۱) حجر / ۴۷.
۱۲) ر. ک: پیام قرآن، ناصر مکارم شیرازی، مدرسه الامام علی ابن ابی طالب علیه السلام، اول، ۱۳۷۸، ج ۲، ص ۱۳.
۱۳) فلق / ۵.
۱۴) پیام قرآن، ج ۲، ص ۱۳۳؛ شرح فارسی غرر الحکم، ج ۱، ص ۹۱، ح ۶۸۰۳.
۱۵) المحجه البیضاء، فیض کاشانی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ج ۲، ص ۳۲۶؛ مجموعه ورام، ج ۱، ص ۱۲۷.
۱۶) پیام قرآن، ج ۲، ص ۱۳۳؛ المحجه البیضاء، فیض کاشانی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، دوم، ۱۴۰۳ ق، ج ۵، باب حسد، ص ۳۲۷؛ اصول کافی محمد بن یعقوب کلینی، ترجمه مصطفوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ج ۳، باب حسد، ص ۴۱۸، ح ۵.
۱۷) بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۲۱۷.
۱۸) برخی «جابر بن نذر» یا «حارث بن نعمان» را گفته‌اند.
۱۹) مرحوم علامه امینی این جریان را از سی نفر از علمای عامه نقل کرده است. ر. ک: الغدیر، ج ۱، صص ۲۳۹ – ۲۴۶؛ تفسیر نمونه، ج ۲۵، صص ۷ – ۸.
۲۰) غرر الحکم، ح ۱۳۳۲؛ شرح فارسی غرر الحکم، ج ۱، ص ۹۱؛ منتخب میزان الحکمه، ص ۱۴۲، ح ۱۶۰۲؛ پیام قرآن، ج ۲، ص ۱۳۲.
۲۱) المحجه البیضاء، ج ۵، ص ۳۲۷.
ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره۹۳.
