موعود پایگاه اینترنتی موعود
مـعـاشـرت و هـمـنـشـیـنى با دوستان سالم و با ایمان , موجب رشد شخصیت اجتماعى وتقویت ارزشها اخلاقىمعنوى در جوان مى گردد.انتخاب دوستانى که از لحاظ درسى و اخلاقى شایسته‌اند, خود مى تواند بهترین بازوى موفقیت در آینده جوان باشد.بـا دوسـتـان خـوب و مورد اعتماد مى توان در زمینه هاى درسى و مسائل اجتماعى و فرهنگى به تبادل نظر و همکارى پرداخت .
یکی از ویژگی های طبیعت انسان، اجتماعی بودن اوست. بدین لحاظ آدمی هرچند به جهتِ بر آوردن حوائج شخصی و انجام امور روزمره بی نیاز از دیگران باشد و شخصاً از همه ی امکانات لازم برای رفاه و آسایش در سطح عالی برخوردار باشد، باز هم همواره علاقه مند است که درکنار خانواده، مردم و جامعه زندگی کند. این ویژگی اختصاص به فرد یا گروه خاصی از انسانها ندارد بلکه ویژگی عام و مشترک تمامی افراد بشر به عنوان یک خصلت طبیعی و روحی است.
بـه هـمـیـن علت , قرآن کریم از عاقبت حسرت آور کسانى که در دنیا با دوستان منحرف معاشرت داشته و به واسطه آنان به گناه و آلودگى کشیده شده‌اند یاد مى کند و زبان حال چنین افرادى را ایـن گـونـه تـوصـیـف مـى نـمـایـد:
واى بـر مـن ! اى کاش فلان شخص را دوست و رفیق خود نگرفته بودم.
بـنـابـرایـن به عنوان یک اصل کلى مى توان به این نکته اشاره کرد:
یکى از مهمترین وحیاتى ترین مـسـائل جـوانان , مساله دوستیابى و انتخاب دوست خوب و مناسب است , بطورى که اگر در این زمینه دقت و احتیاط لازم به عمل نیاید, بقیه تلاشها نیز سودى نخواهد داشت.
بعضی از روانشناسان معتقدند در صورتی که این نیاز درونی تأمین نشود و فرد برای مدتی طولانی از مردم، جامعه و خانواده دور نگه داشته شود نهایتاً آثاری از جنون در او پیدا خواهد شد. روشن است که این نیازمندیِِ طبیعت بشر به اجتماعی بودن، توأم با حکمت ها و مصلحت هایی است و در سایه ی اجتماع و اجتماعی بودن است که بشر توانسته در قرون و اعصار مختلف دست به کارهای اساسی و بنیادی بزند و به پیشرفتهای بزرگ در عرصه های مختلف دست یابد. فرهنگ و تمدن و پیشرفت مادی و معنوی بشر مرهون تلاش جمعی او در کنار همنوعان خویش است. اختراعات، اکتشافات و صنایع فقط برخی از جلوه های بارز این کوشش دسته جمعی است. وانگهی حیات بشر و رفع نیازمندی های شخصی و خانوادگی نیز منوط به زندگی اجتماعی است. به عنوان مثال کافی است بیندیشیم که در تهیه یک نان چه اسباب و وسایلی دست به دست هم می دهد تا در اختیار ما قرار گیرد . چنین است که هیچ گاه بدون کمک دیگران ادامه حیات ممکن نیست.
اسلام و زندگی اجتماعی
دین مقدس اسلام برای زندگی اجتماعی بشر اهمیت خاصی قائل شده است. اصولاً ما در اسلام چیزی به نام عزلت و گوشه نشینی نداریم ( گرچه در حاشیه برای افرادی خاص آن هم در شرایط ویژه و به صورت مقطعی وجود دارد.)
اسلام به عنوان یک برنامه عمومی‌با گوشه گیری و کنار گرفتن از جامعه مخالف است. لذا امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید:
اِیّاکَ و الفُرقَهَ فَاِنَّ الشّاذَّ منَ الناسِ الشَّیطان( غرر الحکم ص ۱۵۳ )
مبادا از مردم دوری گزینید که گرفتار بلاهای شیطان می‌شوید.
در دین اسلام علاوه بر تأکید بر اجتماعی بودن و گریز از گوشه گیری و تنهایی، مسئولیت های سنگین اجتماعی بر دوش مسلمانان گذاشته شده و دستورات اکید اجتماعی متوجه آنان گشته است تا آنجا که گفته شده :
مَن أَصبَحَ و لَم یَهتَمَّ بِأُمُورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ بِمُسلِم( اصول کافی – ج ۲، ص۱۶۳)
مسلمان نیست کسی که صبح از خواب برخیزد و نسبت به امور مسلمانان بی اعتنا باشد.
نیاز هر فرد به دیگران فقط در نیازهای مادی خلاصه نمی‌شود بلکه انسانها فطرتاً به گونه ای خلق شده‌اند که روح آنها به یکدیگر متمایل و علاقه مند است . بشر خود را نیازمند به داشتن نوعی ارتباط با دیگران می‌بیند به طوری که بدون برقراری ارتباط قادر به ادامه ی حیات به شکل مطلوب نیست . حکایت جابر بن جُعفی گویای این مطلب است . جابر یکی از ارادتمندان اهل بیت علیه السلام می‌باشد. وی نزد امام باقر علیه السلام شرفیاب شد و سئوال کرد: یا بن رسول الله گاه بی آنکه سبب را بدانم و یا مصیبتی برایم پیش آید دچار غم و اندوه می‌گردم و چنان متأثر می‌شوم که زن و فرزند و دوستانم آثار آن را در چهره ام مشاهده می‌کنند؛ علت چیست؟
امام باقر علیه السلام فرمود : ای جابر، خداوند تبارک و تعالی همه ی برادران ایمانی را از یک روح و از یک ریشه آفریده است. آنان را نسبت به هم برادر گردانید و از جهت روحی و معنوی چنان ارتباطی نیرومند در میانشان ایجاد نمود که هرگاه یکی از آنان درشهری غمگین شود، برادران دیگرش دراثر ناراحتی او در هرجا که باشند، دچار غم و اندوه می‌شوند.
این روایت، حکایت از آن دارد که مؤمنان و مسلمانان آن قدر به هم نزدیک اند که حتی حالات روحی و روانی دوستان خود را درک می‌کنند.
اثر پذیری نفس
بسیاری از موفقیت ها و عدم موفقیت ها در جوامع، معلول وجود دوستان شایسته و یا ناشایستی است که فرد برای خود انتخاب می‌کند. حال ببینیم چرا چنین است ؟ پاسخ این سئوال، در یک کلام این است : چون نفس اثر پذیر است . از این رو اعمال و حرکات و افعال دوستان اثر مستقیم در روحیات و خلق و خوی اشخاص دارد، به گونه ای که سهم زیادی از شخصیت انسان به واسطه معاشران و دوستان او شکل می‌گیرد. حتی بعضی از بزرگان اخلاق و اهل معرفت بر این باورند که نفس آدمی‌به حدّی اثر پذیر است که می تواند در یک برخورد کوتاه و با یک احوالپرسی و حتی از طریق یک نگاه با دیگران خو بگیرد.
در وصیت نامه ی دانشمند فرزانه مرحوم آیت الله شعرانی آمده است:
” شایسته است بر تو که از معاشرت های خالی از تعلیم با مردم بکاهی به ویژه با ثروتمندان و دنیا خواهان . باید آنچه را که آخرت را از یاد تو می‌برد و میل و رغبت به دنیا را در تو ایجاد می‌کند رها کنی و با صالحان و پارسایان و اهل عبادت همراه گردی . زیرا این عمل به طور کلی در تهذیب نفس مؤثراست. “
اینک بنگریم که امام خمینی در رابطه با تأثیر دیگران در نفس آدمی چه می‌گوید: ” نکته ی مهّمه ی نهی از مجالست با اهل معصیت یا نهی از نشستن در مجلسی که معصیت خدا در او می‌شود یانهی از مُوادّه ( دوستی ) و مخالطه و آمیزش با دشمنان خدا، تأثیر اخلاق و حالات و اعمال آنهاست در انسان، و از اینها بالاتر تأثیر در قلب، اعمال خود انسان است که با اندک مداومت و مراقبتی از اعمال سیّئه، قلب تأثّر شدید پیدا می‌کند و تنزّه از آن و تنزیه قلب با سالهای دراز ممکن نشود و میسور نگردد. “
خلاصه ی سخن ایشان با بیانی ساده تر چنین است که : دوستی و همنشینی با بی دینان و یا افراد فاسد و اهل گناه و معصیت آنچنان تأثیر بدی دارد که نه تنها حالات و اعمال انسان بلکه قلب انسان را مستقیماً دگرگون می‌کند به طوری که پاک شدن از آن خصلت های ناپسند به راحتی ممکن نیست و به زمان طولانی نیاز دارد.
در روایات به این نکته یعنی اثر پذیری نفس از دیگران اشاره شده و سفارش گردیده که با چه کسانی باید معاشرت و نشست و برخاست داشت و از چه کسانی باید اجتناب ورزید.
به این سخن گهربار از امام علی علیه السلام توجه کنیم که فرمود:
لا تَصحَبِ الشَّریرَ فَاِنََّّ طَبعَکَ یَسرَقُ شَرّاً وَ أَنتَ لا تَعلَم ( شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج۲۰، ص۲۷۲ )
حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به فرزندش توصیه می‌فرمود:«یسئل عن الرفیق قبل الطریق و عن الجار قبل الدار.» (پیش از مسافرت از خصوصیات اخلاقی و سوابق رفیق راهت پرس و جو کن و پیش از خرید خانه همسایه‌ات را بشناس.) و نیز فرمود:«غریب کسی است که دوستی نداشته باشد.»
از مصاحبت و دوستی با مردم شرور و فاسد بپرهیز؛ زیرا طبیعت تو به صورت ناخودآگاه بدی و ناپاکی را از طبع منحرف او می دزدد، در حالی که خود نیز از آن بی خبری .
و نیز همان حضرت می فرماید :” همنشینی و دوستی باعث سوء ظن به اَخیار و خوبان می‌شود و همنشینی با خوبان و مؤمنان، تو را جزء خوبان می‌کند. “
از طرف دیگر اسلام بر معاشرت و دوستی با انسانهای مؤمن و شایسته ای که موجب صلاح و رستگاری خواهد شد تأکید بسیار نموده است.
حضرت امام زین العابدین علیه السلام می فرماید:
مُجالَسُهُ الصالِحینَ داعیَِهٌ اِلیَ الصَّلاح( بحارالانوار – ج ۱، ص۱۴۱)
همنشینی با نیکان و صالحان – به خودی خود – آدمی را به نیکی و صلاح فرا می خواند.
وَ قالَ الحَوارِیوُّن لِعیسی علیه السلام مَن نُجالِسُ؟ فَقالَ مَن یُذَکِّرُکُمُ اللهَ رُویَتُهُ و یَزیدُ فی عِلمِکُم مَنطِقُهُ و یَرغَبُکُم فی الخِرَهِ عَمَلُه ( بحارالانوار ج ۷۴، ص ۱۸۸ )
حواریون از حضرت عیسی علیه السلام سئوال کردند با که معاشرت کنیم؟ آن حضرت فرمود : با کسانی که نگاه کردن به آنها شما را به یاد خدا بیندازد و سخن گفتن آنها دانش شما را بیفزاید و کردار آنها رغبت شما را به آخرت زیادتر کند.
لقمان حکیم به فرزندان خود سفارش می‌کند : فرزندم همنشین عالمان باش و به آنان نزدیک شو و به زیارت آنها برو؛ شاید شباهتی به آنان پیدا کنی، و با آنها باش.
این مطلب که انسان – از هر گروه و صاحب هر ایده ای که باشد – به واسطه ی دوستی و معاشرت با دیگران، از آنها رنگ و بو گرفته و شبیه آنان خواهد شد؛ چیزی است که همگان کم و بیش از آن آگاهند و چه بسا که نمونه های عینی آن را نیز در اطراف خویش سراغ دارند. نیازی نیست که برا ی توضیح این مطلب راه دوری برویم . اگر تاریخ سالیان اخیر را ورق بزنیم بخصوص در جریان انقلاب اسلامی – قبل و بعد از پیروزی و در ادامه ی آن در جنگ تحمیلی – چه بسیار کسانی را می‌بینیم که از کوچه و خیابان به میدان مبارزه و جهاد کشیده شدند و در اثر مجالست با مردان الهی به بالاترین پله نردبان ترقی یعنی ” شهادت” در راه خدا نائل شدند . واضح است که همه ی این رشادت ها در سایه ی محبت و دوستی با عالمان و برجستگان اهل معرفت و به ویژه الهام و نَفَس قدسی و ملکوتی امام راحل به عنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران به دست آمد.
اسلام و دوستی
در هیچ مکتبی به‌اندازه اسلام به دوستی و محبت و صلح و صفا در زندگی و داشتن جامعه ای همراه با مودت و برادری سفارش نشده است. این تنها مکتب انسان ساز اسلام است که پایه و استوانه دین و دینداری را محبت و مودت قرار داده و دوستی و ارادت را یک ضرورت اجتماعی دانسته به گونه ای که در حدیث شریف آمده است : ” غریب کسی است که دوستان شایسته ای نداشته باشد” و در روایات فراوانی دوستی را برخویشاوندی – با همه ی اهمیتش – مقدم دانسته است. در این قبیل احادیث، نه تنها ضرورت و اهمیت دوستی گوشزد می‌شود بلکه با ایجاد انگیزه های جذاب دنیوی و اخروی، مسلمانان به داشتن رفیقان لایق و شایسته تشویق و ترغیب می‌شوند. از میان احادیث و روایات فراوانی که در این خصوص داریم – به دلیل اهمیت موضوع و به عنوان تبرک و کسب فیض از آستان عترت شریف – دو روایت را ذکر می‌کنیم:
قال علی علیه السلام :
أَعجَزُ الناسِ مَن عَجَزَ مِن اِکتِسابِ الاِخوانِ و أَعجَزُ مِنهُ مَن ضَیَّعِ مَن ظَفِرَ بِهِ مِنهُم( نهج البلاغه حکمت ۱۲ )
عاجزترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوست عاجز باشد و از او عاجزتر کسی است که دوستان به دست آورده را از دست بدهد.
پیامبر اکرم ص فرمود : هرکه با برادر مؤمن دوستی نماید در روز قیامت در زیر سایه ی رحمت الهی مستقر و ساکن خواهد بود و منادی به ندا آید که این جمع، همسایگان الهی هستند؛ برخیزند و بی حساب وارد بهشت شوند . چون ایشان متوجه بهشت شوند، فرشتگان سئوال کنند که شما چه جمعی هستید و چه شد که این مرتبه را یافتید؟ گویند که ما در دنیا محبت و دوستی با یکدیگر می نمودیم از برای رضای خداوند متعال. فرشتگان گویند : گوارا باد بهشت و نعمتهایش بر شما.
دوستان هم شفاعت می‌کنند
اینک پس از آگاهی از ارزش دوستان شایسته و آنان که محبت و علاقه شان به خاطر خدا و برای خداست؛ آیا می توان نعمتی بهتر از این سراغ گرفت که انسان در این جهان مادی چنین یارانی داشته باشد؟
یارانی که نخبگان زمین و شفاعت کنندگان قیامت اند و هرکس سعادتِ رفاقت و ارادت با آنان را داشته باشد ره توشه ی سعادت را با خود برداشته است . زیرا اینان مؤمنان و تقوا پیشگان واقعی در این جهان هستند و در سرای آخرت نیز جزء شفاعت کنندگان امت اند. شاید به همین خاطر باشد که علی علیه السلام فرمود:
عَلَیکُم بِالاِخوانِ فاِنَّهُم عُدَّهُ فی الدُّنیا و الاخِرَه( المحجه البیضاء – ج ۳ )
بر شما باد به انتخاب برادران و دوستان شایسته؛ زیرا آنها بهترین توشه‌اند در دنیا و آخرت .
علامه ی بزرگوار طباطبایی قدس سره صاحب تفسیر المیزان در ذیل آیه :
فَما لَنا مِن شافِعینَ و لا صَدیقٍ حَمیم( سوره شعراء آیه ۱۰۰)
روایتی را نقل می‌کند بدین قرار:
جابر بن عبدالله گوید، شنیدم از پیامبر گرامی اسلام که فرمود: بعضی از بهشتیان می‌گویند چه بر سر دوست ما آمد ( در حالی که دوستانشان در جهنم هستند؟ ) خداوند تبارک و تعالی برای اینکه قلب این مؤمن را شاد کند، فرمان می دهد که دوستش را از دوزخ خارج کنند و به بهشت بفرستند. اینجاست که باقی ماندگان در دوزخ می‌گویند : نه شفاعتگرانی داریم، و نه دوست نزدیکی . ( تفسیر المیزان، ج ۱۵، ص ۲۹۳)
آری، تنها دوستان مؤمن اند که در این جهان انس و محبت آنان جان آدمی را مشعوف می‌کند و چون از ایمان مستحکم برخوردار و مقرب درگاه حق اند می توانند در آن جهان افرادی را که به واسطه ی برخی لغزشها در دوزخ هستند نجات دهند و شفاعت کنند و آن محبوب حقیقی نیز شفاعت ایشان را بپذیرد . البته روشن است که نه شفاعت بدون معیار و ملاک است و نه تقاضا درباره ی دوستان، بی حساب و به گزاف؛ بلکه می‌بایست نوعی پیوند و ارتباط معنوی در میان شفاعت کننده و شفاعت شونده باشد تا این هدف تحقق پیدا کند.
