موعود پایگاه اینترنتی موعود
ام سلمه، همسر رسول خدا(ص) نقل می‌کند: رسول خدا(ص) در خانه ام خوابیده و عبایی بافت خیبر به روی خود کشیده بود، در این حال فاطمه زهرا(س) وارد خانه شد، در حالی که ظرف غذایی با خود آورده بود، رسول خدا(ص) فرمود:
ام سلمه، همسر رسول خدا(ص) نقل می‌کند: رسول خدا(ص) در خانه ام خوابیده و عبایی بافت خیبر به روی خود کشیده بود، در این حال فاطمه زهرا(س) وارد خانه شد، در حالی که ظرف غذایی با خود آورده بود، رسول خدا(ص) فرمود: همسر و دو پسرانت حسن(ع) و حسین(ع) را صدا بزن، فاطمه(س) برگشت و آنان را با خود آورد. در همان حال که مشغول غذا خوردن بودند، این آیه نازل شد:«انَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذهِب عَنکمُ الرِّجس اهل البَیتِ وَ یُطهِّرَکم تَطهِیراً؛ خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک کند.»(احزاب/۳۳) پس رسول خدا(ص) زیادی جامه ای که داشت بر سر آنان کشید، آن گاه دست خود را از زیر کسا بیرون آورد، به آسمان اشاره کرد و عرضه داشت: بار الها این ها اهل بیت من و خاصگان من هستند، پلیدی را از ایشان ببر و تطهیرشان کن و این کلام را سه بار تکرار فرمود. ام سلمه می افزاید: من نیز سر خود را در زیر جامه بردم و عرضه داشتم: یا رسول ا… (ص) من هم با شمایم؟ حضرت دو بار فرمود: تو عاقبت بخیری. علامه طباطبایی پس از نقل این حدیث در ذیل آیه شریفه ۳۳ سوره احزاب که به آیه «تطهیر» معروف است، می نویسد: این روایت را صاحب «غایه المرام» از عبدا… پسر احمد بن حنبل، به سه طریق از ام سلمه نقل کرده و تفسیر «ثعلبی» نیز آن را روایت کرده است.
آیه تطهیر
آیه تطهیر یکی از آیاتی است که در شأن اهل بیت(ع) و از آن جمله حضرت امام علی(ع) نازل شده و بیانگر مقام «عصمت» خاندان پیامبراکرم(ص) است.
تفسیر المیزان در این باره می نویسد: کلمه «انما» در آیه، انحصار خواست خدا را می رساند و می فهماند که خدا خواسته است که رجس و پلیدی را تنها از اهل بیت(ع) دور کند و به آنان مقام عصمت دهد و کلمه «اهل البیت» دلالت دارد بر این که دور کردن رجس و پلیدی از آنان و تطهیرشان، مسئله ای مختص آن هاست. مفسران در ذیل این آیه شریفه مباحث متعددی را بررسی کرده‌اند که مقصود از اهل بیت(ع) و منظور از پاکی و طهارت از پلیدی از جمله آن هاست.
مقصود از اهل بیت(ع)
درباره این که مقصود از اهل بیت(ع) کیست، مفسران دیدگاه هایی را مطرح کرده‌اند. تفسیر نمونه تصریح می‌کند که تعبیر« اهل البیت» به اتفاق همه علمای اسلام و مفسران، اشاره به اهل بیت پیامبراکرم(ص) است و این معنا از ظاهر خود آیه نیز فهمیده می‌شود اما این که مقصود از اهل بیت پیامبر(ص) در این جا چه اشخاصی هستند، میان مفسران مورد بحث است؛ بعضی آن را مخصوص همسران پیامبر(ص) دانسته‌اند و آیات قبل و بعد را که درباره همسران رسول خدا(ص) سخن می‌گوید، شاهد این معنا شمرده‌اند. ولی این دیدگاه با توجه به یک نکته، رد می‌شود و آن این که ضمیرهایی که در آیات قبل و بعد آمده عموماً به صورت ضمیر جمع مونث است، در حالی که ضمایر این بخش از آیه (انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا) همه به صورت جمع مذکر است که نشان می دهد، معنای دیگری در نظر بوده است.
تفسیر نمونه می افزاید: روایات بسیار زیادی که در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده است، شمول همه خاندان پیامبر(ص) را نیز نفی و تاکید می‌کند که مخاطب در این آیه منحصراً پنج نفرند: پیامبر اکرم(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع).
علامه طباطبایی هم در این باره می نویسد: کلمه «اهل البیت» در عرف قرآن اسم خاص است که هر جا ذکر شود، منظور از آن، این پنج تن هستند؛ یعنی رسول خدا(ص)، علی(ع)، فاطمه(س) و حسنین(علیهما السلام) و بر هیچ کس دیگر اطلاق نمی‌شود. هر چند که از خویشاوندان و اقربای آن حضرت باشد.
برهان عصمت اهل بیت(ع)
این آیه در حقیقت از یک فضیلت بی نظیر اهل بیت (ع) سخن می‌گوید و آن مقام عصمت است. عصمتی که اراده تکوینی خداوند به آن تعلق گرفته است؛ به این معنا که معصومان(ع) به سبب تاییدات الهی و اعمال پاک خویش، در عین برخورداری از قدرت و اختیاربه سراغ گناه نمی روند. درست همان گونه که هیچ فرد عاقلی حاضر نیست، قطعه آتشی را بردارد و به دهان خویش بگذارد، بدون آن که اجباری در این کار باشد.
علامه طباطبایی در تفسیر آیه می نویسد: باید آیه شریفه را بر عصمت اهل بیت(ع) حمل کنیم و بگوییم که مراد از بردن رجس(لیذهب عنکم الرجس)، عصمت از اعتقاد و عمل باطل است و مراد از تطهیر در جمله «یطهرکم تطهیرا» از بین بردن اثر رجس به وسیله وارد کردن ضد آن است و آن عبارت از اعتقاد به حق است. به نظرعلامه «اذهاب رجس وتطهیر» دو وجه عصمت اهل بیت (ع)است، به این نحو که با جمله «اذهاب رجس»، پلیدی ها ی اعتقادی وعملی ازآن بزرگواران نفی می‌شود وبا جمله «یطهرکم تطهیرا» اعتقاد به حق جای آن را می‌گیرد.
بنابراین، ازنظر علامه طباطبایی تطهیر اهل بیت(ع) عبارت است از این که خدا آنان را به ادراک حق مجهز کند؛ حق در اعتقاد و حق در عمل .براین اساس، مقصود از «یریدا… » نیز اراده تکوینی است و چنین ازاله ای با عصمت الهی منطبق می‌شود و آن عبارت است از صورت علمیه ای در نفس که انسان را از هر باطلی، چه عقاید و چه اعمال حفظ می‌کند، پس آیه شریفه یکی از ادله عصمت اهل بیت(ع) است.
امضای حکم ولایت نمازگزاری که در حال رکوع انگشتر خود را بخشید
از جمله آیاتی که به طور خاص درباره امام علی(ع) نازل شده و به گفته مفسران شیعه حکم ولایت و سرپرستی امیرمومنان علی(ع) را امضا کرده است، آیه ۵۵سوره مائده است. خداوند در این آیه می فرماید: «اِنَّما وَلیَُّکُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ والذین آمَنُوا الَّذینَ یُقیموُن الصَّلاه وَ یُؤتوُن الزَّکوهَ وَ هُم راکِعوُنَ؛ سرپرست و رهبر شما تنها خداست و پیامبر او و آن ها که ایمان آورده‌اند و نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند.».
این آیه شریفه که با کلمه «انما» به معنای انحصار آغاز شده، ولایت و سرپرستی مومنان را برای خدا، پیامبراکرم (ص) و کسانی که ایمان آورده‌اند، نماز را برپا می دارند و در حال رکوع زکات می دهند، منحصر کرده است.
بسیاری از مفسران بر اساس روایات فراوانی که نقل شده است، مقصود از «افرادی که در حال رکوع زکات می دهند»، را امام علی(ع) دانسته‌اند. در حقیقت این فراز آیه شریفه بیانگر شأن نزول و ماجرایی است که در روایات نقل شده است.
تفسیر نمونه به نقل از «مجمع البیان» از ابوذر صحابی بزرگ پیامبر اکرم(ص) این ماجرا را این گونه نقل می‌کند: روزی از روزها در مسجد النبی(ص) نماز می خواندم. نیازمندی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد ولی کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد. در همین حال علی(ع) که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد. شخص نیازمند نزدیک آمد و انگشتری را از دست آن حضرت بیرون آورد. در این جا بود که آیه شریفه: «انما ولیکم الله ...» بر پیامبر اکرم(ص) نازل شد.
همین تفسیر می نویسد: در بسیاری از کتاب های اسلامی و منابع اهل سنت، روایات متعددی مبنی بر این که آیه ولایت در شأن امام علی(ع) نازل شده، نقل شده است. منتها در بعضی از آن ها اشاره به مسئله بخشیدن انگشتر در حال رکوع شده و در بعضی تنها به بیان نزول این آیه در شأن علی بن ابی طالب(ع) اکتفا شده است.
این موضوع چنان در عصر پیامبراکرم(ص) آشکار و روشن بوده است که حسان بن ثابت شاعر معروف عصر نبوی، به ماجرای بخشیدن انگشتر در حال رکوع از سوی امام علی(ع) و نزول آیه ولایت درباره این اتفاق، اشاره کرده و در دو بیت شعر آن را باز گفته است.
علامه طباطبایی(ره) هم روایات وارد شده درباره شأن نزول آیه ولایت را متواتر می داند و می نویسد: روایات متواتر از طریق شیعه و سنی وارد شده است که همه دلالت دارد بر این که این آیه و آیه بعد در شأن علی بن ابی طالب(ع) آن وقتی که در نماز انگشتر خود را صدقه داد، نازل شده و متضمن حکم خاصی (ولایت امام علی(ع)) است و شامل عموم مردم نیست. وی پس از توضیحات مفصلی که درباره معنای ولایت در آیه شریفه می دهد، تصریح می‌کند: آیه شریفه در حقیقت امضای حکم ولایت و سرپرستی امیرمومنان(ع) از سوی خداست.
محمدعلی ندائی
