موعود پایگاه اینترنتی موعود
مذهب شیعه همواره در کشورهای دیگر به غیر از ایران، حتّی در کشورهایی که اکثریّت جمعیت با شیعیان است، همواره در مظلومیت به سر برده و می‌برد. از سوی دیگر، با توجّه به پیروزی انقلاب اسلامی‌به رهبری امام خمینی(ره)، توجّه و محدود کردن گروه‌های شیعی، به خصوص شیعیان اثنا عشری شکل دیگری به خود گرفته است
مذهب شیعه همواره در کشورهای دیگر به غیر از ایران، حتّی در کشورهایی که اکثریّت جمعیت با شیعیان است، همواره در مظلومیت به سر برده و می‌برد. از سوی دیگر، با توجّه به پیروزی انقلاب اسلامی‌به رهبری امام خمینی(ره)، توجّه و محدود کردن گروه‌های شیعی، به خصوص شیعیان اثنا عشری شکل دیگری به خود گرفته است. نوشتار زیر از سوی تارنمای مشرق برای ارائه پاسخی در خصوص سؤالاتی مانند: از پراکندگی شیعیان در جهان چه اطّلاعاتی دارید؟ آمار شیعیان جهان در حال حاضر چه میزان است؟ شیعیان به چند گروه تقسیم می‌شوند؟ مشکلات شیعیان در جهان چیست؟ در اینترنت عرضه شده است:
واقعیّت آن است که شیعیان در شمال «آفریقا» و دیگر قاره‌ها، غیر از خاورمیانه جمعیت قابل توجّهی ندارند و از آنجا که بیشتر کشورهای منطقه سنّی مذهب هستند و تحت اوامر آمریکا با جمهوری اسلامی ایران دشمنی دارند، بنابراین این دشمنی به خودی خود به شیعیان منتقل شده و آنها را از هر جهت تحت فشار و سرکوب قرار می‌دهد. از دیگر عوامل مخالفت با گسترش شیعه، روحیه انقلابی‌گری و جهادگری گروه‌های شیعی در سراسر جهان است و عامل دیگر، پیشرفت و پیروزی حزب الله لبنان در جنگ ۳۳ روزه است که باعث تغییر مذهب در بین دیگر ادیان و گرایش به شیعه شده است. بنابراین طبیعی است شیعیان در دیگر کشورها، از سوی حکومت‌ها به صورت منفی مورد توجّه قرار بگیرند و محدودیت‌هایی شامل حال آنها شود تا جایی که با توجّه به منابع مختلف آماری، آمار صحیحی از شیعیان به صورت کلّی و تفکیکی در رسانه‌های مختلف، خبری و آماری وجود ندارد. در این نوشتار به دنبال معرفی شیعیان در نقاط مختلف جهان هستیم.
خاورمیانه
مذهب شیعه از سال ۱۵۰۱ م. یعنی با آغاز سلسله صفویّه در «ایران» دین رسمی این کشور بوده است. اما با انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹م. به رهبری امام خمینی(ره) برای نخستین بار در تاریخ، روحانیون زمام حکومت کشوری شیعه را به دست گرفتند. بی‌شک این مهم‌ترین رویداد در تاریخ شیعه محسوب می‌شود. از سوی دیگر، خاورمیانه در کنار واقع شدن به عنوان مهد دین اسلام و همچنین ادیان ابراهیمی، نه تنها از منظر ژئوپلتیک، بلکه از منظر قرار گرفتن بر منابع انرژی جهان نیز مورد توجّه کشورهای دیگر به خصوص قدرت‌های استعماری است. از سوی دیگر، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، توجّه‌اندیشمندان و دولت‌های استعماری و عرب دست‌نشانده، جمعیت‌های شیعی در سراسر جهان را به عنوان عاملی برای تهدید محسوب می‌کردند و خاورمیانه نیز به دلیل قرار گرفتن ایران، «عراق»، «بحرین»، «عربستان»، «پاکستان» و دیگر کشورهای مسلمان، مورد توجّه و رصد کشورها و حکومت‌ها بوده است.
اردن
پیش از آغاز جنگ در عراق و پناهنده شدن تعدادی از آوارگان و جنگ‌زدگان شیعه به «اردن»، کمتر شهروند اردنی از ماهیّت اعتقادات تشیّع و جایگاه آنان در دین مبین اسلام باخبر بود؛ ۹۷% از مجموع ساکنان کشور ۷ میلیونی اردن را مسلمانان اهل سنّت تشکیل می‌دهند و پس از آنان مسیحیان و دروزیان به ترتیب بالاترین میزان اتباع را در این کشور دارا هستند.
براساس آمارهای رسمی، شیعیان، کمتر از ۱ درصد از جمعیت کشور اردن را تشکیل می‌دهند، هر چند اندک شیعیان عراقی که در اردن زندگی می‌کنند به واسطه فرار از جنگ و پناهنده شدن در اردن، میلیاردها دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده‌اند و باعث شکوفایی اقتصاد این کشور شده‌اند؛ امّا همواره از سوی دولت به عنوان یک اقلیّت مذهبی، نگاهی توهین‌آمیز و در بسیاری از مواقع تحقیرآمیز به آنان می‌شود.
اهل سنّت اردن در قیاس با بسیاری از کشورهای عربی دیگر، به ویژه کشورهای حاشیه «خلیج فارس»، بسیار معتدل می‌باشند و هیچ‌گاه خود را درگیر تنش‌های مذهبی نکرده‌اند تا آنکه عبدالله دوم، پادشاه اردن، چند سال پیش نسبت به گسترش هلال شیعی در کشورش و نیز منطقه خاورمیانه هشدار داد و این سرآغازی بود برای ایجاد حساسیّت در میان اهل سنّت اردن نسبت به شیعیان. به عنوان مثال، نیروهای امنیّتی اردن در تابستان گذشته شش شهروند شیعه را به اتّهام ترویج مذهب تشیّع و بر هم زدن امنیّت کشور دستگیر کرده بودند. دولت اردن در کنار برخورد علنی با شیعیان، همواره می‌کوشد تا به شهروندان این کشور القا کند که خطر شیعیان کمتر از خطر صهیونیست‌ها نیست!
یمن
کشور «یمن» در جنوبی‌ترین منطقه شبه جزیره عربستان قرار داد و سرزمینی است سبز و خرّم. از لحاظ مذهبی حدود ۴۵ درصد جمعیت یمن را پیروان مکتب زیدیّه تشکیل می‌دهند؛ در حالی که اهل سنّت که اغلب شافعی مذهب هستند، ۵۳ درصد و درصد اندکی هم شیعیان اسماعیلیّه هستند.
منطقه یمن در سال ۱۷۵۰ م. جزو قلمرو دولت عثمانی درآمد و با سقوط امپراتوری عثمانی، در سال ۱۹۳۴ م. با انعقاد قراردادی با «انگلستان» به استقلال رسید. سابقاً حکومت یمن در دست امیری بود که او را امام یمن می‌خواندند و او شخصاً کشور را اداره می‌کرد؛ ولی از سال ۱۹۶۲ م.
(برابر ۱۳۴۱ ه .ش.) به جمهوری تبدیل شد. یمن قریب به ۲۲ میلیون نفر جمعیت دارد که ۳۰ درصد آنها شیعیان زیدی مذهب می‌باشند؛ یعنی قریب ۵/۶ میلیون نفر. این آمار قبلاً بیشتر بوده؛ یعنی در زمان حکومت خود زیدی‌ها حدود ۴۰ درصد بوده است. علی عبدالله صالح، رئیس جمهوری تازه سقوط کرده یمن، هرچند در ظاهر در خانواده‌ای زیدی مذهب به دنیا آمد؛ ولی حکومت او رویکردی سکولار داشت و اساساً برخلاف دین اسلام، به ویژه مذهب شیعه فعالیت می‌کرد. او فارغ التّحصیل دانشگاه نظامی‌بغداد است و با اعضای حزب بعث و صدّام معدوم، روابط ویژه‌ای داشته و به صدّام صغیر معروف بوده است. وی چهار دهه قبل، به پیشتوانه سعودی‌ها در رأس حکومت یمن قرار گرفت و مذهبی زیدیّه را به حاشیه راند و دست سلفی‌های تکفیری را برای گسترش نفوذشان در یمن باز گذاشت و به نوعی یمن را به حیاط خلوت سیاسی و مذهبی عربستان تبدیل کرد.
آفریقا
سوابق طولانی اسلام در «آفریقا» به حدّی است که آن را به عنوان دین بومی و سنّتی این قاره توصیف می‌کنند؛ زیرا در طول یک قرن بعد از وفات پیامبر(ص)، اسلام در کلّ شمال آفریقا رایج گشت، پس از آن شاخ آفریقا را در برگرفت و به تدریج به سمت جنوب گسترش یافت؛ اگرچه این گسترش در ابتدا از طریق جنگ و نیروی نظامی صورت گرفت؛ امّا به تدریج در دوره‌های بعد، از طریق راه‌های تجاری و داد و ستدهای بازرگانی نفوذ خود را در شرق، غرب و جنوب گسترش داد، اکنون در آفریقا، تقریباً در مناطق شمال مدار استوا، جمعیت عمدتاً مسلمان است. این مناطق از سمت شرق تا غرب امتداد دارد و در بخش‌هایی از مرکز و جنوب نیز اقلیّتی از مسلمانان وجود دارند که این پراکندگی در بخش جنوب شرقی بیشتر است. مسلمانان آفریقا نیز مانند دیگر نقاط جهان دارای فرقه‌های گوناگون می‌باشند؛ امّا عمده جمعیّت مسلمانان را سنّی‌ها تشکیل می‌دهند که خود به نحله‌های مختلف تقسیم می‌شوند. شیعیان نیز در این قاره پیروانی دارند.
در گذشته برای اوّلین بار شیعیان عرب توانستند در شمال آفریقا دولتی شیعی تأسیس کنند. این دولت از آنجا پدید آمد که ادریس فرزند عبدالله فرزند حسن المثنی فرزند حسن بن علی بن ابی‌طالب(ع)، وقتی توانست خود را از قربانگاه «حجاز» نجات دهد، خود را به آفریقای شمالی رساند و توانست سرزمینی از آنجا را مستقل سازد. این سرزمین اکنون دو قسمت شده: قسمتی از آن را امروز به نام کشور «مغرب» و قسمت دیگر آن به نام «الجزایر» خوانده می‌شود و در آنجا اوّلین دولت شیعی را در تاریخ اسلامی تأسیس کرد. این کار در سال ۱۷۲ ه .ق. انجام شد. دومین دولت شیعی عربی، دولت فاطمیان است. این فقط بزرگ‌ترین دولت شیعی نبود؛ بلکه اگر میزان عظمت و بزرگی، در نگهداری و حفظ علم و ادب و گسترش فرهنگ اسلامی معیار باشد، در حقیقت باید گفت، بزرگ‌ترین حکومت اسلامی‌بوده است.
سودان
جمهوری «سودان» بزرگ‌ترین کشور آفریقا است و در شمال شرقی این قاره قرار دارد. این کشور دارای جمعیّتی بیش از ۴۰ میلیون نفر است. «اریتره» و« اتیوپی» در شرق، «مصر» و «لیبی» در شمال، «چاد» و آفریقای مرکزی در غرب و «اوگاندا»، کنگوی دمکراتیک و «کنیا» در جنوب، با آن مرز مشترک دارند. ۸۰ درصد مردم سودان مسلمان، ۱۰ درصد مسیحی و بقیه هم پیرو ادیان بومی‌یا بی‌دین هستند که گروه اخیر در منطقه آفریقایی‌نشین این کشور سکونت دارند. این کشور در گذشته «مصر جنوبی» خوانده می‌شد؛ امّا در سال ۱۹۵۶ م. از حاکمیت دوگانه انگلستان و مصر خارج و مستقل شد.
مصر
مصر کشوری است با جمعیتی حدود ۷۵ میلیون نفر، واقع در شمال شرقی آفریقا. «شبه جزیره سینا» که در قاره آسیا قرار دارد نیز بخشی از قلمرو این کشور است. این کشور از شرق با «لیبی»، از جنوب با «سودان» و از طریق صحرای سینا با «فلسطین» همسایه است. پایتخت این کشور «قاهره» و زبان رسمی آن، عربی است. این کشور نزد عبرانیان به مصرائیم موسوم بوده و یونانیان هم از عهد هومر آن را اجیپ توس می‌نامیده‌اند. مردم قدیم آن دیار به موجب کتاب «عهد عتیق» از اولاد مصرایم بن حام بن نوح می‌باشند. نژاد مصریان، عربی نیست؛ بلکه قبطی بود و واژه «EGYPT» که در زبان‌های اروپایی برای مصر به کار می‌رود، با کلمه قبطی در ارتباط است. مصر یکی از پر جمعیت‌ترین کشورهای آفریقایی و خاورمیانه است و اکثریّت قریب به اتّفاق مردم آن مسلمان هستند و در کنار «رود نیل» زندگی می‌کنند. حدود نیمی از جمعیت مصر، شهرنشین هستند که بیشتر آنان در دو شهر بزرگ قاهره و «اسکندریّه» و حومه آنها زندگی می‌کنند. مصر تا مدّت‌ها تحت‌الحمایه انگلستان بود؛ ولی پس از جنگ جهانی اوّل مستقل گردید. این کشور از نظر سیاسی و فرهنگی یکی از مهم‌ترین کشورها در جهان عرب و خاورمیانه است و بسیاری از اتباع مصر به ریاست سازمان‌های بین‌المللی ملّی و منطقه‌ای رسیده‌اند.
اتیوپی
کشور «حبشه» یا همان جمهوری فدرال دمکراتیک اتیوپی، کشوری است در شرق قاره آفریقا به پایتختی «آدیس آبابا»، با بیش از ۷۵ میلیون نفر جمعیت، «سومالی» در شرق، «کنیا» در جنوب، سودان در غرب و «اریتره» در شمال این کشور، با آن مرز مشترک دارند. حدود نیمی از جمعیت این کشور، مسلمان و نیم دیگر مسیحی هستند که ارتدوکس‌ها اکثریت آنان را تشکیل می‌دهند. این کشور سابقه‌ای هزاران ساله دارد. این کشور در سال ۱۹۳۶ م. تحت اشغال ایتالیا درآمد و این اشغال تا ۱۹۴۱ م. و شکست این کشور در جنگ جهانی دوم ادامه داشت. بالأخره اتیوپی توانست در سال ۱۹۴۴ م. از سیطره ایتالیا خارج و مستقل شود.
تانزانیا
جمهوری متّحد «تانزانیا» کشوری است واقع در شرق آفریقا با جمعیتی نزدیک به ۴۰ میلیون نفر. این کشور از اتّحاد دو کشور «تانگانیکا» و «زنگبار» به وجود آمد و پایتخت آن، شهر «دارالسّلام» است با ۲ میلیون و ۳۴۰ هزار نفر جمعیت. منطقه جزیره‌ای زنگبار از سال ۱۵۰۳م. و به مدّت ۴۵۰ سال، به تناوب تحت سلطه «پرتغال»، «عمان»، عرب‌ها و بریتانیا قرار داشت تا اینکه در سال ۱۹۶۱ م. مستقل شد. تانگانیکا نیز در دسامبر ۱۹۶۱ م. از بریتانیا اعلام استقلال کرد و سرانجام دو ملّت تانگانیکا و زنگبار در ۲۶ آوریل ۱۹۶۴ م. با یکدیگر ادغام شده و جمهوری مستقلّ تانگانیکا را تشکیل دادند. شش ماه بعد، نام این کشور به تانزانیا تغییر یافت. حدود ۱۰۰۰ سال پیش، گروه‌هایی از ایران (شیراز) به زنگبار مهاجرت کردند و هنوز هم پس از گذشت قرن‌ها، در زنگبار، اصل و نسب شیرازی به نوعی نجیب‌زادگی محسوب می‌شود. آیین نوروز امروزه در زنگبار برگزار می‌شود. انگلیسی و سواحیلی زبان‌های رسمی این کشور هستند.
تونس
مانند تمامی‌کشورهای دیگر، مخصوصاً کشورهای پلیسی و استبدادی، آمار دقیقی درباره تنوّع اقوام، مذاهب و اقلیّت‌ها در این کشور وجود ندارد؛ امّا درباره تعداد شیعیان کشور «تونس»، یعنی کسانی که هم به لحاظ عقیده، هم به لحاظ احکام و هم به لحاظ محبّت، پیرو اهل بیت(ع) بوده و رسماً شیعه دوازده امامی هستند، دو آمار معتبر منتشر شده است.
آمریکا
اگر بخواهیم درباره شیعیان «آمریکا» صحبت کنیم، مناسبت‌تر است، ابتدا گروه‌های شیعه آنجا را معرفی نماییم. به طور خلاصه، گروه‌های شیعیان آمریکا را می‌توانیم دو قسم بدانیم: گروهی که اکثریت شیعیان آنجا را تشکیل می‌دهند و از کشورهای دیگر مثل ایران و عراق به آنجا رفته‌اند؛ گروهی هم که اصلاً آمریکایی هستند؛ مثل سیاه‌پوست‌ها. قوی‌ترین گروه در میان شیعیان آمریکا، لبنانی‌ها هستند که در شهر «دیترویت» در ایالت «میشیگان» ساکن هستند.
معمولاً آمریکایی‌هایی که اصالتاً آفریقایی یا سیاه‌پوست هستند، از این موضوع احساس ناخوشایندی دارند؛ چون آنها یک اقلیّت هستند و برای تجارت و پول به آمریکا نیامده‌اند. برخی از آنها در آنجا به دنیا آمده‌اند و به اسلام و به خصوص تشیّع علاقه پیدا کرده‌اند و به همین دلیل، این موضوع تمام زندگی‌شان را عوض کرده است. آنها نمی‌خواهند فرهنگ خود را نگه دارند، آنها می‌خواهند تشیّع و اسلام را تبلیغ کنند؛ ولی گروه‌های خارجی که به آنجا آمده‌اند، جور دیگری به موضوع نگاه می‌کنند؛ چون آنها غالباً برای تجارت به آنجا آمده‌اند و می‌خواهند خوب زندگی کنند. بنابراین، به این‌گونه تشکیلات دینی هم نیاز دارند. این گروه با هم سازگاری فکری ندارند.
نتیجه گیری
با توجّه به حسّاسیت‌های بالای حکومت‌ها و قدرت‌های استکباری بر وضعیّت شیعیان چه در داخل ایران و چه خارج از ایران، آمار دقیقی از تمامی‌شیعیان به تفکیک مناطق مختلف وجود نداشته و هر سازمان و نهادی آمار متفاوتی را اعلام می‌کند. به این ترتیب هیچ منبع موثّقی که تمام اطّلاعات را در یک‌جا جمع کند، وجود ندارد. با توجّه به اهمّیت بحث، به نظر می‌رسد این وظیفه نهادهای مسئول از قبیل وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران است تا با استفاده از منابع و دسترسی‌هایی که دارد، آمار دقیقی از پراکندگی شیعیان در سراسر جهان تهیه کند. ان‌شاء‌الله
