موعود پایگاه اینترنتی موعود
آخرالزمان: دوره پایانی دنیا
«آخر» به بخش پایانی هر مجموعه گفته، ۱ و «زمان» در لغت بر وقت کم یا زیاد اطلاق می‌شود.۲ و مقصود از آن در این‌جا روزگار و عمر جهان است. «آخرالزمان» ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی حیات دنیا است. واژه آخرالزمان در قرآن به کار نرفته؛ امّا مطالب گوناگونی درباره این موضوع از آیات قابل استفاده است. قرآن به طور کلّی، جهانیان را به دو بخش پیشینیان (الأوّلین، المستقدمین) و پسینیان (الأخرین، المستئخرین) قسمت کرده است۳ افزون بر آن، آیاتی در قرآن از میراث‌بری زمین به وسیله صالحان و مستضعفان، پیروزی نهایی حق بر باطل و گسترش اسلام در سرتاسر جهان سخن می‌گوید که پس از وقوع بلاها و فتنه‌های بسیار محقّق می‌شود.۴ این آیات با دوره پایانی دنیا ارتباط دارند۵ و برخی از نشانه‌های قیامت که از آن به «اشراط الساعه» تعبیر شده۶ نیز در این بخش واقعند. در روایات و تفاسیر، بسیاری از نشانه‌های آخرالزمان از اشراط الساعه نیز شمرده شده است؛ ۷ از این رو برای جدایی این دو موضوع مقاله آخرالزمان به حوادث و تحوّلات اجتماعی در واپسین دوره حیات بشری اختصاص یافته که معمولاً در کتاب‌هایی تحت عنوان الملاحم والفتن۸ و کتاب‌های مربوط به غیبت امام زمان(عج)۹ بررسی می‌شوند و «اشراط الساعه» به حوادث طبعی و دگرگونی‌های کیهانی در آستانه قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و… محدود شده است.۱۰
تعبیر «الیوم الأخر» که در قرآن فراوان به کار رفته، با جهان آخرت مرادف و ناظر به این واقعیت است که زندگانی آن جهان، در پی حیات دنیایی، سرانجام نهایی آن است؛ ۱۱ در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث «آخرالزمان» مربوط نمی‌شود. از آنجا که مفهوم «آخر» نسبی است و در تاریخ انقراض دنیا اختلاف فراوانی وجود دارد۱۲ و قرآن نیز از تعیین وقتی مشخّص برای آن پرهیز کرده۱۳ محدوده آخرالزمان به دقّت قابل انداز‌ه‌گیری نیست؛ با این حال، با استفاده از روایات۱۴ می‌توان بعثت پیامبر خاتم را سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانست۱۵؛ البتّه در بیش‌تر روایات، آخرالزمان به دوره پایانی که با ظهور مهدی(عج) مقارن است، اطلاق شده است.
پی‌نوشت‌ها:
بخشی از مقاله دایرهالمعارف قرآن کریم، از انتشارات مرکز فرهنگ و معارف قرآن
۱. الکلّیات، ج۱، ص ۸۳.
۲. لسان العرب، ج ۶، ص ۸۶، «زمن».
۳. سوره واقعه(۵۶)، آیه ۱۳ و ۳۹ و ۴۹؛ سوره حجر(۱۵)، آیه ۲۴.
۴. سوره اعراف (۷)، آیه ۱۲۸؛ سوره نور (۲۴)، آیه ۵۵؛ سوره قصص(۲۸)، آیه ۵؛ سوره فتح(۴۸)، آیه ۲۸.
۵. قیام و انقلاب مهدی، ص ۵و۶.
۶. سوره محمد(۴۷)، آیه ۱۸.
۷. روح المعانی، مج۱۴، ج ۲۶، ص ۸۰ـ۸۲؛ نمونه، ج ۲۱، ص ۴۴۹ـ ۴۵۱
۸. الفتن و الملاحم فی آخرالزمان، ابن کثیر ابن طاووس؛ الملاحم و الفتن.
۹. طوسی، الغیبه.
۱۰. الکشّاف الموضوعی، ج ۱، ص ۹۷ـ ۱۰۲.
۱۱. التحقیق، ج ۱، ص ۴۶، «آخر».
۱۲. هزاره‌گرایی، ص ۲۱.
۱۳. سوره لقمان(۳۱)، آیه ۳۴؛ سوره احزاب(۳۳) آیه ۶۶؛ سوره زخرف(۴۳)، آیه ۸۵.
۱۴. بحارالأنوار، ج ۴۰، ص ۱۷۷؛ ج ۲، ص ۸۷؛ ج ۹، ص ۳۱۹؛ ج ۱۲، ص ۲۸۲؛ ج ۱۴، ص ۸۳و ۱۸۴؛ ج ۱۵، ص ۲۰۳؛ ج ۱۶، ص ۱۸ـ۲۱؛ ج ۲۰، ص ۲۲۲؛ ج ۲۱، ص ۳۱۷ و ۳۵۱.
۱۵. التحریر و التنویر، ج ۲۶، ص ۱۰۴.
ماهنامه موعود شماره ۵۶
