آفات غفلت‏ در عصر غیبت

سخنرانی آیت‌الله سیدمحمد ضیاءآبادی

 ایمان به غیب از اصول مسلّم دین
از اصول مسلم دین مقدس اسلام و همه ادیان آسمانی، مسأله «ایمان به غیب» است. غیب، یعنی چیزی که پنهان و پوشیده است. یک نقطه اساسی که مکتب الهی از مکتب مادی در آن نقطه از هم جدا می‏شوند؛ همین مسئله است. طرفداران مکتب مادی معتقدند عالم منحصر به همین محسوسات و موجودات مادی و طبیعی است و جز عالم حس، عالم دیگری نیست. جهان از ماده شروع می‏شود و به ماده هم ختم می‏گردد. به فرموده قرآن:
[دهریّون‏] گفتند: جز زندگی دنیا چیزی نیست، دهر و طبیعت است‏ که ما را زنده می‏کند و می‏میراند.۱
اما طرفداران مکتب الهی معتقدند عالم منحصر به جهان حس و طبیعت‏ نیست؛ بلکه عالمی در ماوراء این عالم حس و محسوسات وجود دارد به نام عالم غیب که پنهان از حس است و تمام محسوسات از آن عالم نشأت گرفته و به وجود آمده‏اند و سرانجام به آن عالم منتهی می‏شوند.
 در این حقیقت تردیدی نیست که تمام محسوسات در ذات خود معدومند و از خود هستی ندارند و هستی را از خارج از ذات خود گرفته‏اند. ما قبلاً نبودیم و الان هستیم و بعد هم به این کیفیت نخواهیم بود و به معدوم شدگان ملحق خواهیم شد. در این نیز شکی نیست که معدوم نمی‏تواند خود را موجود کند و ممکن نیست عدم و نیستی خود به خود مبدل به هستی شود، بلکه بدیهی است که معدوم نیاز به هستی‏بخش خارج از ذات خود دارد.
 
مرتبه حس، نازل‌ترین مرتبه هستی

تمام موجوداتی را که ما در اطراف خود می‏بینیم به همین فقر و نیاز ذاتی مبتلایند که احتیاج به هستی‌بخش خارج از ذات خود دارند و تردیدی نیست که آن موجود هستی‌بخش خارج از ذات معدومات، باید در ذات خود وجود محض و هستی مطلق باشد یعنی از هیچ جهت عدم و نیستی به ذات او راه نیابد. نه مسبوق به عدم باشد و نه ملحوق به عدم، وگرنه او هم در جرگه معدومات ذاتی قرار خواهد گرفت. او نه در احاطه زمان قرار می‏گیرد و نه در احاطه مکان و نه مُدرَک به ادراک می‏گردد؛ زیرا نازل‌ترین مرتبه‏ هستی، مرتبه حس است و هر چه درجه وجود بالا برود از عالم حس فاصله می‏گیرد و وارد عالم غیب می‏شود.
 شما در ساختمان وجود خود بنگرید، آنچه که عالی‏تر است غیب است و پنهان از حس، و آنچه که محسوس است نازل‌تر و کم‏ارزش‏تر است. قوه بینایی در وجود ما ارزشمند است و غیب است، اما حدقه چشم محسوس است و اگر عاری از بینایی باشد کور است و بی‏ارزش. شنوایی در وجود ما با ارزش است و غیب است، اما لاله گوش محسوس است و اگر عاری از شنوایی باشد کر است و بی ارزش. نیروی نطق و گویایی ارزش است و غیب است، اما زبان که قطعه‏ای گوشت در داخل دهان است محسوس است و اگر عاری از قدرت بیان باشد لال است و بی ارزش. فکر و عقل و هوش در وجود ما کمال است و غیب است یعنی با چشم دیده نمی‏شود و با گوش شنیده نمی‏شود و با دست لمس نمی‏گردد. پس هر چه که در ساختمان وجود ما محسوس است کم ارزش است و هرچه که غیب است و نامحسوس ارزشمند است و در مرتبه عالی از وجود است.
 
روحی در باطن عالم به نام غیب

 ملکات علمی‌یک انسان دانشمند غیب است و با هیچ‌کدام از حواس‏ ادراک نمی‏شود. ملکه نقاشی در دست یک هنرمند نقاش، غیب است و محسوس به هیچ حسی از حواس نمی‏باشد. درختی را می‏بینیم که در بهاران شاخ و برگ شاداب دارد و در فصل خزان آنها را از دست می‏دهد و سال دیگر از سر می‏گیرد. می‏فهمیم این درخت علاوه بر ساقه و شاخه و برگ، نیروی غیبی دیگری دارد به نام «روح نباتی» که این همه طراوت و شادابی درخت از آن است و آن غیب است و با حس ادراک نمی‏شود. در این عالم کبیر بنگرید، از اول پیدایش عالم و آدم علی الدوام انسان‏ها می‏میرند، حیوانات می‏میرند، نباتات می‏میرند، ولی می‏بینیم عالم همچنان سرپاست. انسان‏ها هستند، حیوانات و نباتات هستند، در صورتی که اگر عالم منحصر به همین محسوسات بود باید با مردن و از بین رفتن آنها بساط نسل موجودات از صفحه زمین برچیده شده باشد و حال آنکه همه چیز هست. معلوم می‏شود این عالم روحی در باطن خود دارد که غیب و پنهان از حس است و اوست که ایجاد و افناء می‏کند، زنده می‏کند و می‏میراند. انسان و حیوان و نبات می‏آفریند و آفریده‏های خود را از بین می‏برد و دوباره از سر می‏گیرد.
می‏درد می‏دوزد آن خیاط کو
می‏دمد می‏سوزد آن نفّاث۲‏ کو
در قرآن کریم نیز می‌فرماید:
در هر روز [هر زمان‏] او در کاری است.۳
شب را داخل در روز و روز را داخل در شب می‏کند۴
زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون می‏آورد.۵
و او بر هر چیز قادر و تواناست.۶
نام مقدس آن غیب «الله» ـ جلّ جلاله و عظم شأنه ـ است.
و برای خدا هر چه در آسمان‏ها و زمین است، سجده می‏کند.۷
غیب آسمان‏ها و زمین از آن خداست و تمام امور به او برمی‏گردد.۸
مشرق و مغرب از آنِ خداست و به هر سو رو کنید، رو به خداست.۹
او غیب و ناپیداست اما آثارش در همه جا پیداست. هیچ جا خالی از او نیست ولی او مستقر در هیچ جا نیست. او با همه چیز هست ولی هیچ‌کدام از آن چیزها نیست. باز از باب تقریب به ذهن در ساختمان وجود خود بیندیشیم.  روح و جان در تمام نقاط وجود ما هست. در مغز سرمان هست. در انگشت کوچک پایمان نیز هست. در چشم و گوش و دست و پایمان هست. در ریه و کلیه و کبدمان نیز هست. اگر در یک زاویه از زوایای بدنمان نباشد، آن زاویه خواهد مرد؛ ولی با این همه، مستقر در هیچ جای از بدنمان نیست؛ زیرا اگر در یک نقطه از بدنمان باشد، نقاط دیگر بدن از آن خالی خواهد بود و خواهد مرد؛ و لذا هیچ جای بدن از روح خالی نیست. ولی در هیچ جای از بدنمان نیست. روح با تمام اعضا و جوارحمان از درون و برون هست ولی هیچ‌کدام از آنها نیست. روح نه چشم نه گوش نه دست نه پا، نه کلیه ‏است و نه… ولی با همه آنها هست. روح و جان در ساختمان وجود ما غیب است، محسوس ما و دیگران نیست.
 
نبوّت و امامت، آمیزه‏ای از حس و غیب

ذات اقدس الله ـ جل جلاله ـ هم در همه جای عالم هست ولی مستقر در هیچ‏ جای عالم نیست که منزه از مکان است. او با همه چیز هست:
او با شماست، هر کجا که باشید.۱۰
ولی هیچ‌کدام از آنها نیست. هیچ‌جا خالی از خدا نیست ولی خدا مستقر در هیچ جا نیست. خدا از هیچ چیز جدا نیست ولی هیچ چیز خدا نیست. او غیب است و مبدأ و منتهای عالم هستی همو است:
إنّا لله و إنّا إلیه راجعون.۱۱
عالم هستی از غیب نشأت گرفته است و به غیب باز می‏گردد. حال از ذات‏ اقدس الله ـ جل جلاله ـ که درجه اول غیب است، پایین آمده و می‏رسیم به مرتبه وحی و نبوت که درجه دوم غیب است. یعنی آن نیز پنهان از حس است؛ آن نیروی معنوی که عالی‏ترین مرتبه درک و شعور انسانی و مرتبط با عالم اعلای ربوبی است، در احاطه هیچ‌یک از حواس ظاهری قرار نمی‏گیرد و لذا برای اینکه آن نیروی غیبی، از لحاظ تعلیم و تربیت، در دسترس عالم حس قرار گیرد، حضرت خالق حکیم فرد کاملی از انسان‏ها را بر می‏گزیند و او را حامل وحی و نبوّت قرار می‏دهد و حس و غیب را با هم می‏آمیزد. او را از جنبه غیبی با خودش مرتبط می‏گرداند و از جنبه حسی به بشر متصل می‏سازد و می‏گوید:
بگو، من مثل شما بشری هستم که [از عالم رب‏] به من وحی می‏شود.۱۲
 پیامبر اکرم(ص) همان انسان کاملِ گیرنده وحی است که از نظر جسم و بدن محسوس است اما از نظر وحی و نبوت غیب و از حس ما پنهان است. امامت نیز که از حیث تبیین و اجرای وحی خدا تداوم بخش نبوت است به همین منوال است؛ یعنی امام از لحاظ جسم و بدن، محسوس است اما از لحاظ امامت که همانند یک نیروی معنوی است، غیب است و از حس ما پنهان است. امامت، یعنی زعامت و پیشوایی عقل‏های آدمیان. عقل در وجود انسان یک نیروی غیبی است و طبعاً نیاز به یک زعیم و پیشوای غیبی دارد. خالق حکیم، عالم را بر محور وجود انسان می‏چرخاند که فرموده:
تمام آنچه را که در آسمان‏ها و زمین است مسخّر شما [و در مسیر خدمت به شما آدمیان‏] قرار داده است.۱۳
و تمام فرشتگان را به خضوع و سجده در برابر انسان واداشته است:
وقتی خدای تو به فرشتگان گفت: در برابر آدم به سجده بیفتید، تمام آنها همگی سجده کردند.۱۴
 
امام(ع) عالِم به حقایق عالَم

بنابراین، کسی که می‏خواهد امامت بشر را به عهده بگیرد، باید توانایی‏ تدبیر و تسلط بر تمام عالم را داشته باشد. کسی که می‏خواهد عقل بشر را بچرخاند؛ باید بتواند تمام آسمان‌ها و زمین‌ها را بچرخاند؛ زیرا تمام سماوات و ارضین به فرموده خالقشان بر محور عقل بشر می‏چرخند و از این رو است که می‏گوییم، تنها کسی می‏تواند هادی عقل بشر باشد که از طرف خالق عقل بشر برای همین کار آفریده شده باشد و ابزار هدایت عقل به دست او داده شده باشد، چنان که فرموده است:
ما آنان را پیشوایان و امامانی قرار داده‏ایم که با [ابزار] فرمان ما رهبری می‏کنند.۱۵
آیا فرمان او چیست؟ همان است که خودش فرموده است:
فرمان او این است که هر چه را بخواهد دستور می‏دهد: موجود شو. او هم موجود می‏شود.۱۶
 فرمان خدا ایجاد است و این فرمان به دست امام داده شده است. امام به‏ اذن خدا هم عالم به حقایق تمام اشیاء و هم قادر به ایجاد تمام اشیاء است. از این روست که مولای ما امام امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
ای مردم! [من تا در میان شما هستم و] تا مرا از دست نداده‏اید، از هر چه که می‏خواهید از من بپرسید و از من بهره بگیرید؛ چرا که من به راه‏های آسمان‏ها بهتر از راه‌های زمین آگاهی دارم.۱۷
 
امامت بدون اذن خدا خیانت است

لذا جز دارندگان مقام وحی و اذن خدا، هر کسی ادعای امامت و زعامت‏ عقل بشر را بنماید او یا اوّل خائن به بشر است و یا اول جاهل به حال بشر و یا هر دو! آدم‏سازی به این سادگی نیست که هر کسی مدعی آن گردد. درست کردن یک آبگوشت چقدر دقت می‏خواهد؟ اگر نیم مثقال نمکش کم و زیاد بشود قابل خوردن نیست. درست کردن یک انسان چقدر دقت می‏خواهد؟ درجه شهوت و غضب انسان اگر اندکی از حد تعادل خارج شود، دنیا را به آتش می‏کشد.
 این دنیای بشری است که هم اکنون می‏بینید چه زندگی جهنمی‌به وجود آورده‏اند و نفس‏ها را در سینه‏ها تنگ کرده‏اند. در همه جا جز فساد و جنایت و خیانت چیزی مشاهده نمی‏گردد، چرا؟ چون شهوت و غضب بشر از حد تعادل خارج شده است و معدّل‏ (تعدیل‌کننده) ندارد. آشپزها نالایقند و عرضه پختن عقل بشر را ندارند که این چنین لقمه‏های تلخ و ناگوار و گلوگیر نکبت و نفرت تحویل جوامع می‏دهند. آن کیست که بتواند در دامن خود سلمان و ابوذر و مقداد را بپروراند و مالک اشتری بسازد که در عین داشتن فرمانروایی یک مملکت در میان مردم آنچنان ساده حرکت می‏کند که کسی احتمال نمی‏دهد او (حتی) کدخدای یک دهی باشد.
آن کشور اسلامی مجموعه‏ای به هم پیوسته از چند کشور از مصر و عراق و شام و حجاز و یمن و روم و ایران بود و امیرالمؤمنین(ع) حاکم بر آن کشور پهناور بود و مالک اشتر هم استاندار آن حضرت یعنی فرمانروای در یک مملکت، شاید ایران و روم، بود. اما این ریاست و این قدرت، کمترین تغییری در وضع روحی او نداده بود در حالی که شراب مقام و ریاست از آن شراب‏های مردافکنی است که اگر جرعه‏ای از آن به کام کسی برسد و میز و صندلی رنگ و رو رفته‏ای نصیبش شود، آن قدر نعره می‏کشد و پا به زمین می‏کوبد که گوش فلک را کر می‏کند. امام امیرالمؤمنین(ع) فرموده‏اند:
مستی حکومت، بسیار دیرتر از مستی خمر مرتفع می‏شود.۱۸
 می‏گویند: جوجه پهلوانی پیش شراب‏فروشی رفت و گفت: به قدر یک‏ تومان مثلاً به من شراب بده. او گفت: عمو! یک تومان شراب به قدر یک قاشق چایی هم نمی‏شود! گفت: تو همین قدر سبیلم را تر کن بد مستی‏هایش با خودم!!
حالا هستند کسانی که از شراب ریاست تنها سبیلشان تر شده است و بقیه‏اش بد مستی است.
 
مالک اشتر، تربیت شده مکتب امامت

مالک اشتر فرمانروا در حالی که یک پیراهن بلند کرباسی بر تن داشت و عمامه کوچکی بر سر از مقابل یک مغازه خرمافروشی می‏گذشت. صاحب مغازه که جوانی بود، کنار مغازه‏اش نشسته و خرما می‏خورد. چشمش که به مالک افتاد از وضع لباس ساده و رفتارش گمان کرد او فردی است که از روستا به شهر آمده است. هوس کرد اندکی با او شوخی کند و سر به سرش بگذارد. هسته خرما را از دهانش درآورد و به سمت مالک پرتاب کرد. هسته به عمامه مالک خورد. او اعتنایی نکرد و رد شد. هسته دوم به پیشانی او خورد، مالک نگاهی به جوان کرد و بدون اینکه چیزی بگوید عبور کرد! هسته سوم به گردن مالک خورد و همچنان رفت تا از چشم جوان دور شد. مردی که از پشت سر می‏آمد و ناظر جریان بود با شتاب و ترس و وحشت به جوان رسید و گفت: این مرد را نشناختی؟ گفت: نه. مردی از روستاییان بود و خواستم با او شوخی و تفریحی کرده باشم. گفت: ای بیچاره، او مالک اشتر استاندار امیرالمؤمنین(ع) و فرمانروای مملکت است. جوان تا اسم مالک اشتر را شنید بر خود لرزید و سخت پریشان شد که هم اکنون مأموران می‏رسند و دست‌بندم می‏زنند و به عقوبت‌گاهم می‏کشند.
مرد گفت، تا دیر نشده است تند برو و دست و پایش را ببوس و عذر جسارت بخواه که شاید عفوت کند. جوان با شتاب آمد و او را ندید. از کسانی پرسید که مردی را با این وضع و با این لباس در این گذرگاه ندیده‏اید؟ آنها گفتند، اگر حضرت مالک را می‏گویی داخل این مسجد رفت. جوان داخل مسجد شد، دید در حال نماز است، ایستاد نمازش تمام شد. افتاد روی قدم‏های مالک که ای بزرگ! عفوم کن، نفهمیدم، اشتباه کردم، شما را نشناختم. مالک از زمین بلندش کرد و گفت: فرزندم، من برای تو به مسجد آمدم و این نماز را هم برای تو خواندم و از خدا خواستم که تو را بیامرزد. من از تو راضی هستم، برو که خدا از تو راضی باشد.
این یعنی آدم و یعنی انسان. اگر دستور می‏داد او را بگیرید و ببندید و به‏ چارمیخش بکشید و… در این صورت او دیگر آدم نبود. بلکه ببر و پلنگی بود اما او با این عمل، هم وقار و هم متانت و بزرگواری روحش را نشان داد و هم ناپخته و خامی را آدم کرد. آری، قرآن کریم در مقام مدح این نمونه‏های انسانی است که می‏فرماید:
بندگان حضرت رحمان آن کسانی هستند که در میان مردم با تواضع و افتادگی خاصی حرکت می‏کنند و به هنگام برخورد با مردم نادان [و در جواب خشونت آنان‏] به آنها سلام می‏کنند.۱۹
 
 اصلاح‏طلبان مفسد و مغرور

 اینها پرورش یافتگان مکتب وحی و نبوت و امامتند. اینها اگر از دست‏ طاغوت‏ها مجالی می‏یافتند دنیا را غرق در نور انسانیت و آدمیت می‏کردند و حلاوت و شیرینی زندگی را به ذائقه‏ها می‏چشاندند. اینک چقدر مضحک و خنده‏آور است که یک مشت مردمی‌که غرق در هوای نفسانی خود هستند و غیر از اشباع شهوات حیوانی به چیزی نمی‏اندیشند و چیزی نمی‏طلبند (برجهان حکمرانی می‌کنند). آری اینان دم از اصلاح بشر می‏زنند و سخن از حفظ حقوق بشر به میان می‏آورند و با افکار و آراء ناقص خود دم به دم کشتی حیات بشر را به غرقاب فنا نزدیک‌تر می‏کنند. به فرموده قرآن:
وقتی به آنان گفته شود، ایجاد فساد در زمین نکنید می‏گویند: خیر، ما مصلحیم.۲۰
آخر شما کجا و اصلاح بشر کجا. شما دارید افساد می‏کنید. تیشه به ریشه خود و دیگران می‏زنید. (می‌گویند) اصلاً برنامه اصلاح بشر تنها برنامه ما و راه و رسم حفظ حقوق بشر تنها راه و رسم ماست.
آگاه باشید، اینها مفسدند و خودشان نمی‏فهمند.۲۱
وقتی به آنها گفته شود، شما هم مثل دیگران ایمان بیاورید (در مقابل فرمان خالق خود تسلیم شوید) می‏گویند، مگر ما سفیهیم‏ و ابله و نابخردیم که همراه سفیهان بشویم.۲۲
 مگر ما مرتجع و کهنه‏پرستیم که با کهنه‏پرستان همراهی کنیم و اهل‏ مسجد و جلسه و ذکر و دعا بشویم.
متوجه باشید! آنها خودشان سفیهند، ولی پی به سفاهت خود نمی‏برند.۲۳
در میان مردم کسانی هستند که گفتارشان بسیار شگفت‏انگیز و فریبنده است، چنان قاطعانه حرف می‏زنند که خدا را شاهد بر نیات خود می‏گیرند و حال آنکه سرسخت‏ترین دشمنان خدا همانها هستند. همین‏ها اگر به حکومت برسند دست به ریشه‏کن کردن دین و ایمان ‏مردم می‏زنند، آبادی‏ها را ویران و نسل‏ها را فاسد می‏کنند.۲۴
 
 مراتب غیب و مصداق بارز ایمان به غیب

حاصل اینکه غیب در درجه اول الله است و بعد نبوت و سوم‏ امامت. آنگاه در میان انبیاء و اولیاء(ع) یک فرد استثنایی هست که هم امامتش غیب است و هم شخص وجود مبارکش. و او وجود اقدس امام حجت بن‏الحسن المهدی(عج) است. سایر انبیا و اولیا(ع) نبوت و امامتشان غیب بود ولی شخص خودشان محسوس و در مرئی و منظر مردم بود، اما حضرت امام دوازدهم(ع) هم امامتش غیب و هم شخص خودش غیب است و از نظرها پنهان. ایمان به غیب با تمام مصادیقش از مختصات و ویژگی‏های متقیان است که قرآن کریم در اولین آیات از سوره مبارکه بقره اولین صف از صفات متقیان را ایمان به غیب معرفی کرده و فرموده است:
الۤمۤ٭ ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتّقین٭ الَّذین یؤمنون بالغیب.۲۵
[متقین‏] کسانی [هستند] که به غیب ایمان می‏آوردند.
در تفسیر این آیه از امام(ع) نقل شده است که:
«متقین» شیعه علی [بن ابیطالب‏] هستند و «غیب» حجت غائب است‏ [یعنی از مصادیق غیب آن امام غائب است‏].26
ما خدا را شاکریم که این توفیق را شامل حال ما کرده که بتوانیم هم معتقد به امامتش باشیم و هم معتقد به ولادت و حیات و عمر و غیبت طولانیش باشیم و بدانیم آن وجود اقدس هم اکنون روی این زمین زنده است و از همین هوا تنفس می‏کند، ولی به اراده و خواست خدا غایب و از چشم‏ها پنهان است تا روزی که خدا بخواهد ظاهر شود و دست به اصلاح عالم بگشاید و این غیبت طولانی امام(ع) نیز یک صحنه امتحانی بسیار بزرگی است که خدا برای بشر پیش آورده است. رسول خدا و ائمه هدی(ع) برای مردم زمان غیبت اظهار نگرانی‏ها می‏کردند و احیاناً ناله‏ها و گریه‏ها داشتند. از جمله به این جریان توجه فرمایید:
از سدیر صیرفی از اصحاب امام صادق(ع) منقول است که گفته است:
روزی من با مُفَضّل ‏بن عمر و ابوبصیر و اَبان بن تَغْلِب به حضور امام صادق(ع) شرفیاب شدیم. دیدیم امام(ع) روی خاک نشسته و همچون مادر فرزند مرده ناله و گریه می‏کند و این جملات را می‏گوید:
سیّدی غیبتک نفت رقادى و ضیّقت علیّ مهادى و ابتزّت منّى راحه فؤادى.
ای آقا و ای سرور من، غیبت تو خواب از چشمم ربوده، آسایش از جانم‏ برداشته و زندگی را بر من تنگ کرده است.
از این قبیل جملات می‏گوید و سیل اشک بر رخسارش فرو می‏ریزد. ما از دیدن آن وضع و حال و شنیدن این جملات تعجب کردیم! آتش بر جانمان افتاد و هوش از سرمان پرید که چه مصیبت جانکاهی بر امام وارد شده که این چنین ناراحت شده است. پرسیدم: مولای من، چه حادثه ناگواری پیش آمده که اینگونه غمگینتان ساخته است؟ امام(ع) آهی از اعماق دل برکشید و فرمود: امروز به فکر زمان غیبت فرزندم مهدی(ع) افتادم که مردم آن زمان چه گرفتاری‏ها خواهند داشت و بر اثر طول غیبت او شک و تردید در دل‏ها به وجود می‏آید و بسیاری از دین خارج می‏شوند و منکر اصل ولایت و امامت می‏گردند. از این فکر امواج غصه و غم بر دلم فرو ریخت و اشکم جاری شد.۲۷

برادران رسول اکرم(ص) در آخرالزمان

چهارده قرن قبل، امام صادق(ع) از اندیشه وضع زمان فعلی ما آنچنان‏ دگرگون می‏شود که مثل مادر جوان مرده می‏نالد و می‏گرید. پس ما که هم اکنون امواج سهمگین آن طوفان را در سراسر دریای زندگی خویش احساس می‏کنیم، چگونه باید بشویم. منتهی ما آن درک امام صادق(ع) را از سنگینی موضوع غیبت و پیامدهای هلاک‏انگیز آن نداریم و لذا آنگونه احساس حزن و اندوه فراوان نمی‏کنیم وگرنه از شدت پریشان حالی از زندگی بیرون رفته و سر به بیابان می‏گذاشتیم. آن امام بزرگ می‏فرمود:
متوجه باشید، قسم به خدا امام شما سال‏هایی از روزگارتان را در غیبت خواهد بود و شما مورد آزمایش سخت قرار خواهید گرفت تا آنجا که گفته می‏شود، او از دنیا رفت، کشته شد، به هلاکت رسید. به کدام دره‏ای وارد شد در حالی که دیدگان مؤمنان بر آن امام اشک می‏ریزد و شما همچون کشتی‏هایی که دستخوش امواج دریا شده و سرنگون می‏شوند دگرگون خواهید شد.۲۸
روزی پیامبر اکرم(ص) در میان اصحابشان چنین دعا کردند:
خدایا، برادران مرا به دیدار من برسان.
حضرت این جمله را دوبار فرمودند. اصحاب گفتند، ای رسول خدا! مگر ما برادران شما نیستیم. فرمود: «نه، شما اصحاب و همراهان من هستید. برادران من کسانی هستند در آخرالزمان که به من ایمان می‏آورند در حالی که مرا ندیده‏اند. هر یک از آنها چنان در دینش ثابت است که دین نگهداریش از تراشیدن خارهای درخت قتاد در تاریکی شب بسی دشوارتر است. یا مانند کسی که آتش درخت غضا را در دست گرفته باشد».29
کسی که در شب تاریک دست بالای شاخه پر از خارهای تیز همچون‏ سوزن بگذارد و بکشد پایین چقدر دشوار است؟ دشوارتر از آن نگه داشتن دین در آخرالزمان است.
 «غضا» نام درختی است که چوب آن حرارت آتش را تا مدت زیادی در خود نگه می‏دارد و به زودی خاموش نمی‏شود و به همین جهت زغال آن مطلوب است.
 
دشواری‏های زندگی در آخرالزمان

رسول خدا(ص) فرمود:
زمانی بر مردم می‏آید که بی همسر ماندن حلال می‏شود.
گفتند: یا رسول الله، شما ما را امر به ازدواج کرده‏اید حال چطور می‏فرمایید ترک آن حلال می‏شود.
فرمود: «بله، من دستور ازدواج داده‏ام ولی در آن زمان طوری‏ می‏شود که والدین سبب هلاک فرزندشان می‏شوند. اگر والدین نشوند، زن و فرزندش سبب هلاکتش می‏شوند. و اگر زن و فرزند هم نداشته باشد، اقربا و خویشاوندان و همسایگانش به وادی هلاکتش می‏افکنند». گفتند: این چگونه می‏شود ای رسول خدا. فرمودند: «او را به خاطر کمبود مال و تنگدستی و ضیق معیشت، توبیخ و سرزنش می‏کنند و به کارهای فوق طاقتش وا می‏دارند و سرانجام او را به وادی‏های هلاک و تباهی می‏افکنند.»30
 چه بسیارند پدران و مادرانی که فرزندان خود را به دست آوردن پول بیشتر و نیل به مقامات دنیایی عالی‏تر به بلاد کفر و کشورهای غیر اسلامی می‏فرستند و کمک‏های مالی می‏کنند و گویی اصلاً نمی‏اندیشند که اینها در آنجا اندک دین و ایمانی هم که دارند از دست می‏دهند و مخصوصاً اگر تولید فرزندانی کرده باشند و آنها در آن محیط پرورش یابند، کلاً رنگ غیر دینی به خود می‏گیرند. آیا اینان نزد خدا مسئولیتی ندارند و مصداق گفتار پیامبر خدا(ص) نشده‏اند که فرمود:
در آن زمان پدر و مادر، سبب هلاک فرزندشان می‏شوند.

امام زمان(ع) حاضر است ولی ظاهر نیست

حاصل آنکه ایمان به غیب که سرمایه اصلی ما مسلمانان است، باید در زندگی اثر بارزی داشته باشد و زندگی ما را از زندگی کافران جدا کند. تنها ادعای اینکه ما ایمان به خدای غیب و وحی و نبوت و امامت غیب و امام غائب داریم کافی نیست. اثر این ایمان باید در زندگی بارز گردد. امام از نظر ما غائب است اما ما که از نظر او غائب نیستیم. ما خطاب به امام می‏گوییم:
أشهد أنک ترى مقامى و تسمع کلامى و تردّ سلامى.
من شهادت می‏دهم، تو [ای حجّت خدا] جای ایستادنم را می‏بینی و سخنم را می‏شنوی و به سلامم جواب می‏دهی.۳۱
کسی که این چنین می‏گوید خود را معتقد به آن نشان می‏دهد، چگونه‏ ممکن است کاری یا گفتاری برخلاف و پسند او انجام بدهد. حضرت امام باقر(ع) فرمودند:
اگر اینگونه معتقد باشید که ما همراه شما چشم بینا و گوش شنوا نداریم، بد اعتقادی درباره ما داشته‏اید. به خدا قسم هیچ چیز از اعمال شما بر ما مخفی نیست. [هم اعمال‏ شما را می‏بینیم و هم گفتار شما را می‏شنویم]. همه ما را حاضر بدانید. خودتان را به کار خوب و خیر عادت دهید. از اهل خیر باشید و [در میان مردم‏] به اهل خیر بودن شناخته‏ شوید.۳۲
 بین «ظهور» و «حضور» فرق است. امام(ع) اکنون ظاهر نیست، اما حاضر هست و شاهد اعمال و احوال ماست. طوری زندگی کنید که مردم شما را متقی و عادل بشناسند و از خوبی‏ انگشت‌نما باشید.
حضرت بقیهالله ـ ارواحنا فدأه ـ ضمن توقیعشان به مرحوم شیخ مفید(ره) مرقوم فرموده‏اند:
ما هیچ‌گاه در مراعات حال شما، اهمال روا نمی‏داریم و شما را فراموش نمی‏کنیم. اگر این عنایات ما نسبت به شما نبود، دشواری‏ها بر شما فرود آمده‏ بود و دشمنان، شما را لگدمال کرده بودند.۳۳
آنچه بین ما و شیعیان فاصله‌انداخته، اعمال ناپسندی است که آنها انجام می‏دهند و خوشایند ما نمی‏باشد.۳۴
 
تقوی و پرهیز از محرمات در عصر غیبت

 البته چراغانی کردن در ایّام میلاد مبارک آن امام عزیز و اطعام و پذیرایی از دوستان آن حضرت بسیار خوب است و مصداق تعظیم شعائر است اما آنچه که خودشان بیش از همه چیز از ما خواسته‏اند تقوی و ورع و پرهیز از محرمات  و دوری کردن از گناه است که حضرت امام صادق(ع) فرموده‏اند:
بر شما باد پرهیز از گناه و راست‌گویی و امانت‏داری و پاکدامنی.۳۵
این مطلب  باید باورمان بشود که سرّ اثرنابخشی اعمال عبادی ما در روح‏ ما همین ناپرهیزی ما از گناهان است، که همان حضرت(ع) فرمودند:
آن تلاش و کوشش در امر عبادت که با ورع و پرهیز از گناه همراه‏ نباشد، نفعی نخواهد داشت.۳۶
ما بحمدالله اهل نماز و روزه و حج و دیگر عبادات هستیم ولی یاللاسف که مانند بیماری شده‏ایم که داروی شفابخش می‏خورد، اما پرهیز از غذاهای زیان‏بخش نمی‏کند. طبیعی است که این ناپرهیزی آن دارو را بی‏اثر می‏سازد و احیاناً بر شدّت بیماری می‏افزاید. از خدا می‏خواهیم به ما رشد عقلی و توفیق پرهیز از گناه عنایت بفرماید تا عبادت‏های ما در روح و جانمان اثر گذار گردد.
 
خداوند بهترین طراح نقشه‏ها

سلاطین عباسی شنیده بودند که پیامبر اکرم(ص) فرموده است فرزندی از خاندان پیامبر به وجود خواهد آمد که جبّاران را سرکوب کرده و در سراسر جهان اقامه قسط و عدل خواهد نمود و همچنین شنیده بودند آن فرزند از صلب حضرت ابی‌محمد حسن عسکری(ع) متکوّن خواهد شد. از این جهت ترس و وحشت شدیدی در دستگاه حکومت عباسی پیدا شد و خواستند علاج واقعه را پیش از وقوع بکنند. دستور دادند امام هادی(ع) را با فرزندشان امام حسن عسکری(ع) از مدینه به عراق منتقل کردند و در سامرا که پادگان نظامیان بود اسکان دادند و دقیقاً تمام جریاناتی را که در خانواده امام عسکری(ع) می‏گذشت، تحت مراقبت گرفتند.
 جاسوس‏ها از مرد و زن در داخل و خارج گماشتند که اگر زنی از خاندان‏ امام عسکری(ع) حامل شد و یا پسری به دنیا آمد، به دربار خلافت گزارش بدهند؛ از این طریق می‏خواستند راه را بر تدبیر و تقدیر حضرت حق ببندند. در حالی که پیش از آنها فرعون مصری نیز این چنین نقشه‏ای برای جلوگیری از پیدایش موسی بن عمران(ع) اجرا می‏کرد. کاهن‏های زمانش شبی را معین کرده و گفتند: امشب نطفه‏ آن کودک منعقد خواهد شد. دستور داد آن شب هیچ مردی حق ندارد در کنار زنش باشد. مردها را از زن‏ها جدا کردند. او نمی‏دانست که:
آنها نقشه‌ای دارند و خدا هم نقشه‏ای دارد اما خدا بهترین طراح‏ نقشه‏هاست.۳۷
طوری پیش آمد که آن شب در کاخ اختصاصی خود فرعون نطفه موسی‏(ع) منعقد شد و در تمام دوران حمل احدی از حمل مادر موسی(ع) آگاه نشد. در خاندان امام عسکری(ع) نیز که در نزدیکی کاخ عبّاسیان قرار داشت جناب نرجس همسر بزرگوار امام(ع) حامل بود اما احدی از حمل آن بانو جز امام عسکری(ع) آگاه نبود و عجیب اینکه خود آن بانو نیز از حمل خویش آگاهی نداشت.
 
ضرورت هوشیاری اهل ایمان در عصر غیبت

فعلاً ما در زمان غیبت در یک صحنه بسیار دشوار امتحانی قرار گرفته‏ایم. این همان زمانی است که فرموده‏اند. دینداری در آن، از نگه داشتن آتش در دست دشوارتر است و لذا مراقبت بسیار لازم است تا این گوهر گرانبهای ایمان به غیب را سالم نگه داریم و با جانی مطهر و منور به عالم برزخ وارد شویم و باورمان بشود که تا پاک نرویم به جایگاه پاکان راهمان نمی‏دهند.
 البته اعتقاد به این داریم که محبّ علی(ع) جهنّمی خالد (همیشگی) نخواهد شد، امّا شستشو و تطهیر حتماً و قطعاً لازم است. طوری آلوده نرویم که بخواهند در برزخ و محشر تطهیرمان کنند، که تطهیر در آنجا تحملش بسیار رنج‏آور و دشوار است. تا زنده‏ایم از خداوند مهربان بخواهیم که به حرمت مقربان درگاهش توفیق توبه حقیقی به ما عنایت کند تا با روحی پاک و نورانی از مادر دنیا متولد بشویم و در آن عالم در سایه لطف و مرحمت مولایمان امیرالمؤمنین(ع) مشمول رحمت حضرت حق قرار گیریم. ان شأالله.
  پروردگارا! ما را در زمره منتظران حقیقی حضرتش(ع) قرار بده؛ به حرمت امام زمان(ع) در فرجش تعجیل بفرما؛ دشمنی با دشمنانش را در دل‏های ما بیفزا؛ و حُسن عاقبت به همه‏ی ما عنایت بفرما.
 
 
پی‌نوشت‌ها:
٭ این سخنرانی در تاریخ ۱۵ شعبان المعظم ۱۴۲۵ برابر با ۱۰ مهر ۱۳۸۳ ایراد شده است. صفیر هدایت، ش ۳۰، با تلخیص.
۱. سوره جاثیه(۴۵)، آیه ۲۴.
۲. نفّاث: دمنده.
۳. کلّ یومٍ هو فى شأنٍ. سوره رحمن(۵۵)، آیه ۲۹.
۴. یولج اللّیل فى النّهار و یولج النّهار فى اللّیل. سوره حج(۲۲)، آیه ۶۱.
۵. یخرج الحیّ من المیّت و یخرج المیّت من الحیّ. سوره یونس(۱۰)، آیه ۳۱.
۶. و هو علی کلّ شیءٍ قدیر. سوره حدید (۵۷)، آیه ۲.
۷. ولله یسجد من فى السماوات و الأرض. سوره رعد(۱۳)، آیه ۱۵.
۸. و لله غیب السّماوات و الأرض و إلیه یرجع الأمر کلّه. سوره هود(۱۱)، آیه ۱۲۳
۹. و لله المشرق والمغرب فأْینما تولّوا فثمّ وجه الله. سوره بقره(۲)، آیه ۱۱۵.
۱۰. و هو معکم أین ما کنتم. سوره حدید(۵۷)، آیه ۴.
۱۱. سوره بقره(۲)، آیه ۱۵۶.
۱۲. قل إنّما أنا بشر مثلکم یوحی الیّ. سوره کهف(۱۸)، آیه ۱۱۰.
۱۳. و سخّر لکم ما فی السّماوات و ما فی الارض جمیعاً. سوره جاثیه (۴۵)، آیه ۱۳.
۱۴. سوره حجر(۱۵)، آیات ۲۸ تا ۳۰.
۱۵.  و جعلناهم أئمه یهدون بأمرنا. سوره انبیاء(۲۱)، آیه ۷۳.
۱۶. سوره یس(۳۶)، آیه ۸۲.
۱۷. أیُّها النّاس سلونی قبل أن تفقدونی فلأنّا بطرق السَّماء أعلم منَّی بطرق الْأرض. نهج‌البلاغه فیض الاسلام، خطبه ۱۸۹.
۱۸. سکر الحکومه أبعد إفاقه من سکر الخمور. غررالحکم، حرف السّین المطلق؛ و نثراللّئالی، حرف السّین.
۱۹. و عباد الرَّحمن الّذین یمشون علی الأرض هوناً و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً. سوره فرقان(۲۵)، آیه ۶۳.
۲۰. سوره بقره(۲)، آیه ۱۱.
۲۱. همان.
۲۲. همان.
۲۳. سوره بقره(۲)، آیات ۱۲ و ۱۳.
۲۴. سوره بقره(۲)، آیات ۲۰۴ و ۲۰۵.
۲۵. سوره بقره(۲)، آیات ۱ تا ۳.
۲۶. المتّقون شیعه علیّ(ع) الغیب هو الحجّه الغائب. تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص۳۱.
۲۷. صدوق، کمال‌الدین و تمام النعمه، ص ۳۵۳.
۲۸. أما و الله لیغیبینّ إمامکم سنیناً من دهرکم و لتمحّصنّ حتّی یقال مات‏ قتل هلک بأیّ واد سلک و لتدمعنّ علیه عیون المؤمنین و لتکفؤنّ کما تکفا السّفن فی أمواج البحرِ. کلینی، کافی، ج ۱، ص ۳۳۶، ح ۳.
۲۹. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۴.
۳۰. صافی گلپایگانی، لطف‌الله، منتخب الأثر، ص ۴۳۷، ح ۲۰.
۳۱. محدث قمی، مفاتیح‌الجنان، اقتباس از اذن دخول به حرف شریف امامان(ع)، ص ۳۱۱.
۳۲. لان تروا أنه لیس لنا معکم أعین ناظرهٌ و أسماع سامعهٌ لبئس ما  رأیتم. والله ما یخفی‏ علینا شئ من أعمالکم فاحضرونا جمیعاً عوّدوا أنفسکم الخیر کونوا من أهله تعرفوا به. قطب راوندی، الخرائج و الجرائح، ص ۹۲.
۳۳. إنّا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم و لو لا ذلک لنزل بکم اللّأواء و اصطلمکم الأعداء. مجلسی، محمدباقر، همان، ج ۵۳، ص ۱۷۵.
۳۴.  فما یحبسنا عنهم إلّا ما یتّصل بنا ممّا نکرهه. همان، ص ۱۷۷.
۳۵. علیکم بالورع و صدق الحدیث و اداء الامانه و عفّه البطن و الفرج. سفینهالبحار، ج۲، ص ۶۴۳ .
۳۶. و اعلم انّه لا ینفع اجتهاد لا ورع فیه. همان، ص ۶۴۲.
۳۷. سوره آل‌عمران(۳)، آیه ۵۴.

ماهنامه موعود شماره ۵۹ 

همچنین ببینید

بحران حیرت در دوره غیبت

واژه حیرت به معنای سرگردانی از ریشه «ح‌ی‌ر» است. از این ریشه، در «قرآن کریم» تنها واژه «حیران» و در «آیه 71 سوره انعام» آمده است.1 در روایات، ...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *