ضرورت و مبانی انتظار

اشاره : شیعه در اطاعت از دستورات موکد پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) مبنی بر پیروی از اهل بیت او , دست از محمد و آل محمد(صلی الله علیه وآله ) برنداشته و همواره در خط امامت حرکت نموده است و بیش از یازده قرن است که از جان و دل با خون و قیام , مهدی آل محمد را طلب می‌کند.
این فرقه ناجیه در طول اعصار و قرون متمادی این پیام را به بشریت داده است که بشر کر و کور شده حب دنیا , و غوطه ور در منجلاب فساد نمی تواند گوهر انسانیت را به منزل مقصود برساند و این مهم جز با دست باکفایت یک منجی الهی که عصاره بندگان صالح خدا از آدم تا ابراهیم و از ابراهیم تا خاتم است ممکن نخواهد بود و لازم است آن ذخیره ی الهی بیاید تا عدالت فراگیر را نه تنها در میان بشریت بلکه در کل عالم هستی مستقر سازد.
تشیع در این باره , بشریت را به آمادگی جهت ظهور آن قطب عالم وجود , فرا خواند و می خواند.

شیعه برای عقیده انتظار روایات متواتری از وجود مقدس پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) و اهل بیت آن حضرت فراروی خود دارد که این روایات (روایات انتظار) را می توان به چند بخش تقسیم بندی نمود :

•        روایات و امر به انتظار

امیرمومنان علی (علیه السلام ) می فرمایند :
« منتظر فرج باشید و از گشایش الهی مایوس نگردید , به درستی که محبوب ترین اعمال نزد خدای عزوجل انتظار فرج است » . (1 )

•       روایاتی که فضیلت انتظار را بیان می‌کنند

امام رضا(علیه السلام ) به نقل از پدرانش از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) فرمودند :
« برترین اعمال امت من انتظار فرج از سوی خداوند بزرگ است » . (2 )

•        روایات و وظیفه منتظران

امام محمد باقر(علیه السلام ) می فرماید :
« تقوی پیشه سازید. و بار سنگین انتظار را به کمک ورع و پارسایی و کوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا به منزل رسانید هریک از شما دینداران هنگامی غرق شادمانی می‌شوید که به آستانه ورود به جهان دیگر پانهید و دوره ی دنیا را سپری کنید. آنجا چشمانتان به نعمت الهی و کرامت خدایی و بهشت جاودان روشن می‌گردد. آنجاست که همه ی اندوه ها از میان می رود و آنجاست که می‌بینید راهی که شما پیمودید حق بوده است و راهی که مخالفان شما پیموده‌اند باطل … » . (3 )

•       روایات و منزلت منتظران

امام صادق (علیه السلام ) می فرماید :
« المنتظر لامرنا کالمتشحط بدمه فی سبیل الله » . (4 )
منتظر امر ما (حکومت ما) مانند کسی است که در راه خدا به خون خود درغلطد.
همانطور که گفتیم روایاتی که دلالت بر « انتظار » می‌کنند به حد تواتر رسیده است چنانکه حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی در کتاب منتخب الاثر می فرماید :
« اعلم ان الاخبار الوارده فی فضیله الانتظار و الترغیب فیه کثیره متواتره » . (5 )
برای اطلاع بیشتر از این روایات می توانید به کتاب منتخب الاثر ص ۶۲۴ تا ص ۶۳۴ و نیز بحار الانوار , ج ۵۲ , ص ۱۲۲ تا ص ۱۵۰ مراجعه کنید .

•        منتظران برادران پیامبر (صلی الله علیه وآله )

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) منتظران را برادران خود خوانده‌اند :
« … شمایان اصحاب منید لیکن برادران من مردمیند که در آخرالزمان می آیند آنان به نبوت و دین من ایمان می آورند و مرا دوست دارند و یاری ام می دهند و تقیه هم نمی‌کنند با اینکه مرا ندیده‌اند , پس ای کاش من آن برادرانم را ملاقات کنم » . (6 )

•       پاداش منتظران

امام صادق (علیه السلام ) به نقل از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) فرمودند :
« پس از شما کسانی بیایند که یک نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد(اصحاب ) گفتند : ای رسول خدا! ما در جنگ بدر و احد و حنین با توبودیم و درباره ی ما آیه نازل شده است پیامبر(صلی الله علیه وآله ) فرمود : اگر آنچه به ایشان می رسد به شما رسد شکیبایی آنان را ندارید » . (7 )
آیا انتظار تکلیف است
اصولا ماهیت زندگی انسان با انتظار عجین شده است به گونه ای که بدون آن زندگی مفهومی ندارد و شور و نشاط لازم برای تداوم آن در کار نیست .
انتظار امید به آینده است و بدون امید تلاش و تکاپو ممکن نیست . چنانکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله ) فرمود :
« اگر امید نبود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و کسی درختی نمی‌کاشت » . (8 )
بنابراین , انتظار و امید به طور کلی در حیات بشری چنان بدیهی و روشن است که برای اثبات آن نیازی به اقامه دلیل و برهان نیست .
انتظار فرج یعنی امید به ایجاد عدالت همه جانبه ی فردی , اجتماعی و اخلاقی . انتظار فرج خط بطلان بر همه ی کفرها , نفاق ها , ظلم ها , تطاول ها و هوچی گری هاست . انتظار فرج خونی است در رگ زندگی انسانی و قلبی در تاریخ تکاملی بشریت . این عنصر حیاتی از دیدگاه عقل و نقل تکلیف است .
اینکه عقلا تکلیف است , زیرا انتظار راهگشایی برای حکومت عدل و ایجاد عدالت است و عقل حکم به حسن عدل و لزوم ایجاد عدالت می‌کند. بنابراین , راهگشایی و فراهم نمودن زمینه ی آن هم , لازم و تکلیف است پس انتظار فرج تکلیف و ضروری است .
اینکه نقلا واجب است انسان در دوران غیبت , منتظر منجی عالم باشد به دلیل روایات زیادی که در باب انتظار وجود دارد و بر تکلیف بودن آن دلالت می‌کنند که ما در اینجا دو روایت را به عنوان نمونه ذکر می‌کنیم :
{mospagebreak}

   1.     شیخ صدوق در کتاب کمال الدین به سند خود از عبدالعظیم حسنی آورده که گفت :« به سرورم حضرت محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (علیهم الصلاه والسلام ) وارد شدم و می خواستم که درباره ی قائم (عج ) از آن حضرت سوال کنم که آیا همان مهدی است یا غیر او پس خود آن حضرت آغاز به سخن کرد و به من فرمود : ای ابوالقاسم ! به درستی که قائم از ماست و اوست مهدی که واجب است در زمان غیبتش انتظارش کشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومین از فرزندان من است » . (9 )

   2.      ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام ) نقل می‌کند که روزی آن حضرت فرمود : « آیا شما را خبر ندهم از چیزی که خداوند هیچ عملی را از بندگان بدون آن نمی پذیرد عرض کردم : بله بفرمائید. حضرت فرمود : گواهی دادن بر این که معبودی جز الله نیست و اینکه محمد(صلی الله علیه وآله ) بنده و فرستاده اوست و اقرار کردن به هرآنچه خداوند به او فرمان داده است و دوستی از برای ما و بیزاری از دشمنان ما و تسلیم شدن (پیروی از ما) و کوشش و اطمینان داشتن و منتظر قائم بودن سپس فرمود : مارا دولتی در پیش است که هروقت خدا بخواهد آن را پیش خواهد آورد و … » . (10 )

      در ذیل روایتی که امر به مرزبانی در زمان غیبت می‌کند چنین می فرماید :

      « یجب علی الشعیه ان یربطوا انفسهم علی طاعه امام الحق و انتظار فرجه و یتهیوا لنصرته » . (11 )

      بر شیعه واجب است که گوش به فرمان امام برحق باشند و در انتظار فرجش بسر برند و برای یاری او آماده باشند.

      مساله انتظار چه مبانی (۱۲ ) و ریشه هایی دارد

عوامل و امور متعددی بشریت را به داشتن حالت انتظار و ضرورت امید به آینده ای درخشان به دست با کفایت طلایه داری الهی ترغیب می‌کند که در این نوشتار به آنها اشاره می‌کنیم :

•        بحران ها و بن بست ها

بشریت امروزه , به هر محوری که در زندگی پیش روی دارد نظر می افکند خود را در حصار ناکامی و سرخوردگی می‌بیند , و برای نجات از این گرفتاری هر روز به سویی سر می‌کشد و به فکر چاره ای می افتد. چون این راه چاره ها و تدابیر به منبع فیض الهی متصل نیستند نه تنها عطش روحی او را برطرف نمی سازند بلکه بر بیماری های روحی و جسمی اش افزوده می‌شود و بیشتر به بی کفایتی گردانندگان دنیای کنونی پی می‌برند.
بن بست هایی که بشریت را مضطر می‌کند تا به ظهور یک منجی و مصلح جهانی دل ببندد بدین قرار است :

الف ) بن بست علم و صنعت
بشر با انقلاب صنعتی در این خیال بود که بر همه ی مشکلات و معضلات فائق خواهد آمد و رفاه و آسایش خود را فراهم خواهد ساخت , اما واقعیت اینوسید سلاح های کشتار جمعی و مخرب نمی‌شود و سردمداران قلدر جهان سرمست از این تجهیزات ویرانگر با محور قرار دادن منافع خویش هراز چند گاهی آهنگ نقطه ای از جهان را می‌کنند و در این بین آنچه شکست می خورد انسانیت است . (۱۳ )
در چنین وضع اسف باری , آدمی ناامید شده از قدرت علم و صنعت , باید به چه کسی پناه ببرد آیا این قدرت های بی بنیاد و قلعه های بی حصار پناهگاه آدمی و نوید نجاتی خواهند بود و آیا به سازمانهای بین المللی که به منظور حمایت از حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست تاسیس شده‌اند و هم اکنون آلت دست قدرتهای استعماری بزرگ شده‌اند می توان امید بست
اگر منصفانه قضاوت شود باید اعتراف نمود که جز به دست با کفایت یک مصلح و منجی الهی این بن بست حل نخواهد شد.

ب ) بن بست سیاسی
بشر برای اصلاح حاکمیت سیاسی و نجات از گرفتاری حکومت های ملوک الطوایفی به حکومت های پادشاهی و سلطنتی روی آورد ولی در عمل دید که این نوع حکومت ها به دیکتاتورهای خون آشامی تبدیل شده‌اند که حق آزادی و حیات را از انسان ها سلب می‌کنند و برای رهایی از این مشکل به چاره‌اندیشی افتاد تا اینکه بعد از رنسانس ره آورد اندیشه بشری حکومت های مبتنی بر دموکراسی بود که در تجربه ثابت گشت مردم از این نوع مترقی حکومت نیز سرخورده و دل سرد شده‌اند. شاهد بر این مدعا اولا : عدم استقبال مردم از شرکت در انتخابات است به گونه ای که در بعضی کشورهای اروپایی برای تنبیه افرادی که در انتخابات شرکت نکنند جریمه نقدی در نظر گرفته می‌شود و.
ثانیا : اعترافات نظریه پردازان جهان دموکراتیک حکایت گر به آخر خط رسیدن حکومت های مبتنی بر دموکراسی است به عنوان نمونه « آلوین تافلر » مشاور سیاستمداران آمریکا که برای اصلاح جامعه ی جهانی نظریه « موج سوم » (14 )را ارائه کرده چنین اعتراف می نماید :
« فهرست مشکلاتی که جامعه ی ما(غرب ) با آن مواجه است تمامی ندارد. با دیدن فروپاشی پیاپی نهادهای تمدن صنعتی در حال نزاع به درون غرقاب بی کفایتی و فساد , بوی انحطاط اخلاقی آن نیز مشام را می آزارد. در نتیجه موج ناخشنودی و فشار برای تغییرات فضا را انباشته است .
در پاسخ به این فشارها هزاران طرح ارائه می‌شود که همگی ادعا دارند اساسی و بنیادی یا حتی انقلابی اند , اما بارها و بارها مقررات و قوانین طرح ها و دستورالعمل های جدید ـ همگی به منظور حل مشکلات ما تهیه شده‌اند , کمانه می‌کنند و بر وخامت مشکلات ما می افزایند و این احساس عجز و یاس را دامن می زند که هیچ فایده ای ندارد و موثر نیست . این احساس برای هر نظام دموکراسی خطرناک است و نیاز شدید به وجود مرد سوار بر اسب سفید را هرچه بیشتر دامن می زند » . (15 )
آری ! هرچه از عمر دنیا می‌گذرد این کلام نورانی جان تازه ای می‌گیرد :
« او (مهدی ) زمین را پر از عدل و داد می‌کند همانگونه که از ستم و بیداد سرریز شده بود و خداوند شرق و غرب جهان را برای وی , خواهد گشود … » . (16 )
« درایام دولت او دنیا و اهلش در خوشی باشند » . (17 )

•        ارتباط انسان با هستی

دومین مطلبی که ظهور منجی و انتظار آنرا ثابت می‌کند این است که انسان با هستی ارتباطی عمیق و پیچیده دارد حتی کوچکترین حرکت هایش بزرگترین رابطه را با عالم برقرار می‌کند . (۱۸ )
چنین دنیای پر از رابطه ای انسان رابه جستجوی ضابطه ای می‌کشاند و در این مسیر آشکار می‌شود که نه علم و نه غریزه کفایت لازم را ندارند و فاقد کارایی هستند.
و از طرفی دیگر , حرکت آدمی‌با آن بلندپروازی های بی حسابش بدون عکس العمل نمی ماند و هستی نظام مند به وسیله انعکاس رفتارها انسان را تنبیه می‌کند چه بسا در لحظاتی کوتاه مدت , ضربه ای را تجربه نکنیم ولی انحراف از نظام هستی در نهایت و درازمدت صدمه اش را خواهد زد آنهم صدمه ای نه در محدوده زندگی دنیا بلکه با نگاهی دینی بر انسان استمرار دارد. حتی بعد از مرگ نیز این ضرر و زیان دامنگیر انسان خواهد بود.
اکنون با این استمرار وجود انسان پیوند و ارتباطش با تمام جهان ناچار باید انتظار طلایه داری الهی را کشید که بیاید تا مسیر این حرکت را رهبری کند.
حاصل آنکه انسان از طرفی ناچار است با جهان و نظام آن ارتباط داشته باشد و از طرف دیگر دراین ارتباط گسترده , یا باید بی حساب حرکت کند و عاقبت دچار صدمات آن شود یا اینکه پناهگاهی دیگر پیدا نماید. پناهگاهی که در سیاهی جهل آدمی سپیده دمی را نوید دهد و شب تاریک انسان را نورانی کند و برنامه ای روشن را ارائه دهد.
این پناهگاه مهدی (عج ) است و ضابطه حرکت در دوران غیبت در خط او بودن است (انتظار) و در زمان حضور در طاعت وی درآمدن .

•        عنایات و کرامات حضرت ولی عصر(عج )

امام زمان (عج ) با توجهات و کراماتش در حق انسان ها , موجب تقویت ریشه های انتظار در عصر حاکمیت غفلت می‌گردد.
آن رحمت واسعه حق , با هدایت اشخاص , حل مشکلات علمی علما , پیام دادن , ملاقات , نصیحت و موعظه , شفای مریض ها , راه یابی گمشدگان تعلیم ادعیه , دستگیری درماندگان , رفع گرفتاری ها و بلاها(۱۹ ) … این نکته را تذکر می دهد که غم مخورید یار مهر خواهد آمد.
مهدی فاطمه (س ) با این عنایات و کرامات خود مدام کام تشنه عاشقان را آبیاری می‌کند شاید در انتظار محبوب عارفان به خود آیند و با تلاش و ایجاد آمادگی و کوشش فراوان لیاقت بهره مندی از حضرتش و حکومت جهانی اش را بیابند.
{mospagebreak}

•       بشارت های قرآن

قرآن کریم با بشارت های متعددی که درباره ی آینده جهان داده است همه تشنگان فضیلت را به آمادگی برای رسیدن به وضعیت ایده آل جهان که از آن بندگان صالح خداست دعوت می نماید و به این وسیله روح حرکت و پویایی را در رگ های بشریت به جریان انداخته است و انسان ها را از رکود و یاس و ناامیدی درآورده و به حرکت و تلاش و امیدواری سوق داده است .
در این زمینه آیات زیادی نازل شده از جمله می فرماید :
« ولقد کتبنا فی الزبور من بعدالذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون » . (20 )
ما در زبور بعد از ذکر (تورات ) نوشته ایم که سرانجام زمین را بندگان شایسته ما به ارث می‌برند.
با این بیان نورانی قرآن کریم به همه ی صالحان بشارت می دهد که از وجود فساد و تباهی در عالم مایوس نگردید و منتظر باشید که عاقبت این دنیا از آن پاکان و صالحان است و با آمدن منجی الهی , زمین گلستان خواهد شد. برای اطلاع بیشتر درباره ی بشارت های قرآن در مورد آینده جهان به پرسش و پاسخ همین فصل رجوع کنید.

•       تعالیم معصومین (علیهم السلام )

معصومین (علیهم السلام )این انسانهای پاک و وارسته که دل در گرو سعادت بشریت دارند و از خود انسانها به آنان مشفق ترند(۲۱ ) در بیانات و تعالیم نورانی خود به بشریت آموخته‌اند که یاس و ناامیدی به خود راه ندهید و بدانید پایان این شب سیه روز سپید است .
آن خیرخواهان مهربان که از گذشته های دور رنج انسان را دیده و برای پایان دادن به آن برنامه ریزی نموده‌اند پایان تاریخ را به تصویر کشیده و همه شیفتگان انسانیت و معنویت را به انتظار آن سپیده صبح و آن دم رهایی بشر از ظلم و جور دعوت نموده‌اند :
« انتظروا الفرج و لاتیاسوا من روح الله … » . (22 )
چشم به راه رسیدن فرج باشید و از کارگشایی و آسایش رسانی الهی ناامید نباشید.

پی‌نوشت:

(۱ ) مجلسی , محمد باقر , بحار الانوار (انتشارات اسلامیه , چاپ سوم , ۱۳۷۲ ) ج ۵۲ , ص ۱۲۳ , ح .۷
(۲ ) همان , ص ۱۲۲ , ح .۲
(۳ ) همان , ص ۱۴۰ , ح .۵۱
(۴ )شیخ صدوق , کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی , وابسته به جامعه ی مدرسین ) تصحیح علی اکبر غفاری , ج ۲ , ب ۵۵ , ص ۶۴۵ , ح .۶
(۵ ) صافی گلپایگانی , لطف الله , منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (موسسه حضرت معصومه (س ) , چاپ اول , شعبان ۱۴۱۹ هـ ق ) ص .۶۳۳
(۶ ) مجلسی , بحار الانوار(دار احیا التراث العربیه بیروت , چاپ سوم , ۱۴۰۳ هـ ق ) ج ۵۲ , ص ۱۳۳ , ح .۲۶
(۷ ) همان , ص ۱۳۰ , ح .۲۶
(۸ ) نهج الفصاحه (سازمان انتشارات جاوید , ۱۳۶۲ ) مترجم ابوالقاسم پاینده .
(۹ ) شیخ صدوق , کمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی ) تصحیح علی اکبر غفاری , ج ۲ , باب ۳۶ , ص ۳۷۷ , ح .۱
(۱۰ ) النعمانی , بوزنیب , الغیبه (انوار الهدی , چاپ اول , ۱۴۲۲ هـ ق ) ص .۲۰۷
(۱۱ ) حکیمی , محمد , عصر زندگی (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی , چاپ پنجم , ۱۳۸۱ هـ ش ) ص ۲۸۸ به نقل از مکیال المکارم , ج ۲ , ص .۴۲۴
(۱۲ ) منظور از مبانی انتظار عوامل و مولفه هایی است که حالت انتظار را در انسان ایجاد و یا تقویت می‌کنند.
(۱۳ ) بیان مشکلات پیشرفت علوم طبیعی و صنعت بیانگر این مطلب نیست که اسلام با پیشرفت علم و صنعت مخالف است بلکه در آموزه دینی اسلام به طور شگفت انگیزی به تحصیل و ترویج و پیشرفت علم توصیه شده است سخن ما این است که این نوع پیشرفت ها چون همراه با تعهد نیست و همانطور که در ابتدای این گفتار اشاره نمودیم به منبع فیض الهی متصل نیستند موجب بدبختی و سرخوردگی انسان ها شده‌اند و بشر در این زمینه به بن بست رسیده .
(۱۴ ) ایشان معتقد است که تا کنون دو انقلاب کشاورزی و صنعتی تحول عظیمی در جهان ایجاد کرده و موج سوم که انقلاب الکترونیکی و فراصنعتی است در راه است .
(۱۵ ) مجله انتظار , ج ۳ , ص ۹۹ , به نقل از کتاب به سوی تمدن جدید , تافلر , محمدرضا جعفری .
(۱۶ ) بحار الانوار , ج ۵۲ , ص ۲۹۱ (چاپ اسلامیه , تهران , ۱۳۸۴ هـ ق ) .
(۱۷ )بحار الانوار , چاپ اسلامیه تهران ۱۳۸۴ , ج ۵۱ , ص ۱۰۱ , روایت .۳۸
(۱۸ ) پل لانژون فیزیکدان مشهور می‌گوید :
« چمدانم را روی میز حرکتی بدهم این حرکت در همه ی کهکشانهای اثری خواهد گذاشت , شدت ارتباط میان اجزای طبیعت به حدی است که شما باید از نظر علمی‌بپذیرید » . حیدری , عزیز الله , مهدی تجسم امید و نجات (انتشارات مسجد مقدس جمکران , چاپ اول , ۱۳۸۰ هـ ش ) به نقل از شرح نهج البلاغه علامه جعفری , ج ۲ , ص .۹۵
(۱۹ ) برای مطالعه در این زمینه می توانید به کتب النجم الثاقب علامه نوری , باب هفتم , عنایات حضرت مهدی به علما و طلاب , عبدالرحمن باقی زاده , سیمای آفتاب حبیب الله طاهری , عبقری الحسان و… مراجعه کنید.
(۲۰ ) انبیا.۱۰۵,
(۲۱ )قال الصادق (علیه السلام ) : « والله لانا ارحم بکم منکم بانفسکم » به خدا سوگند من از خودتان به شما مهربانترم , محمد باقر مجلسی , بحار الانوار(چاپ اسلامیه تهران , ۱۳۸۴ ) ج ۴۷ , ص ۳۴۳ , روایت .۳۳
(۲۲ ) محمد باقر مجلسی , بحار الانوار , ج ۵۲ , ص ۱۲۳ (چاپ اسلامیه تهران , ۱۳۸۴ هـ ق ) .

روزنامه جمهوری