موعود پایگاه اینترنتی موعود
اسماعیل شفیعی سروستانی
شاید بهتر بود که قلم در نیام و زبان در کام می‌کشیدیم و از کنار و حاشیه ماجرای پرسر و صدای ورزش ـ به ویژه فوتبال ـ که این روزها گوش عالم و آدم را کر کرده می‌گذشتیم و دستِ‌کم تهمت ضدفوتبالی را که عین اتهام «ضد سامری» در ایالات متحده امریکا است و جرمی نابخشودنی و گناهی کبیره به حساب می‌آید به جان خود نمی‌خریدیم. اما چه بایست کرد؟ ماجرای نویسنده و قلم، ماجرای تعهد اهل علم در محضر خدای باری‌تعالی است.
نباید فراموش کرد که در گستره فرهنگ مهدوی، میدان گفت‌وگو و نقد و اصلاح و انذار و تبشیر گسترده است؛ به گستردگی میدان چرخش ذوالفقار علی(ع) در میدان جهاد و یا رحمت واسعه حضرت رحمهللعالمین، مهدی صاحب‌الزمان(ع) که به سان رحمت جدّ بزرگوارش حضرت نبی اکرم(ص) عام و شامل است. بگذریم…!
«فتوت‌نامه‌ها» از گذشته‌های دور به سان رسم جوانمردان اهل فتوت از خیل پهلوانان و جوانمردان پیرو علی و اولاد علی(ع) از جایگاه خاصی برخوردار بودند. «عبدالرزاق کاشانی» در فتوت‌نامه خود، در بررسی مراحل گذشته بر آداب اهل فتوت، مبدأ و مبدع این جریان را حضرت شیخ الانبیاء، ابراهیم خلیل‌الله(ع)، قطب آن را حضرت امیرالمؤمنین(ع) و خاتم آن را حضرت صاحب‌الزمان(ع) دانسته است. چنانکه شمس‌الدین آملی می‌نویسد:
حضرت ابراهیم(ع) نخستین مظهر فتوت است. امام علی(ع)، قطب آن و حضرت حجت(ع) خاتم آن. این است فلسفه اخلاق و معنویت جوانمردان و از این روست که همه خود را یاران علی(ع) می‌دانند. یعنی هرچه هستند همه را مدیون علی(ع) می‌دانند.
شاید به جهت پیوستگی آیین فتوت و جوانمردی با رسم پهلوانی و آیین ولایت‌مداری بود که پهلوانان سربدار خراسان، با نام مبارک حضرت صاحب‌الزمان(ع) مدت پنجاه سال حکومت شیعیان را برقرار ساخته و تمام قد دربرابر استیلای مغول ایستادند.
پهلوان «عبدالرازق بیهقی» در سال ۷۳۸ه. در رأس سربداران خراسان به حکومت رسید. عهد وی و یارانش را حافظ ابروصاحب زبدهالتواریخ چنین توصیف می‌کند:
آنها اتفاق کردند که اختیار خود را از کف ندهند و به برکندن ریشه ظلم و ستم برخیزند. آنها گفتند: اگر خداوند ما را توفیق دهد رفع ظلم و دفع ظالمان کنیم والّا سر خود بر دار اختیار داریم و تحمل جور و ستم نداریم. بدین ترتیب لقب سربداری پیدا شد و از این به بعد کار عبدالرزاق بالا گرفت و به کارهای بزرگ دست یازید.
قیام فتیان و جوانمردان در عصر صفوی در کنار پهلوانان و عیاران، به سرعت مذهب تشیع را حیاتی تازه بخشید و موجب شد تا ایرانیان در برابر امپراتوری بلامعارض عثمانی قد راست کنند؛ چنانکه شاه اسماعیل با سپاهی اندک در برابر چهارصدهزار جنگاور ایستادگی کرد، علی‌رغم آنکه لشکر عثمانی صاحب توپ و تفنگ و شمخال بود.
نتیجه اتحاد آیین جوانمردی و تنومندی جسم و جان در عهد این سردار صفوی، یکپارچگی ایران، دفع دشمنان و بسط مذهب تشیع در همه سطوح فرهنگی و مدنی بود چنانکه علی‌رغم همه تبلیغات مسموم، تنها پس از چهارصد سال، در عصر انقلاب اسلامی ایران امکان تجدید کامل حیات فرهنگی مردان اهل ولایت در ایران فراهم آمد.
غرض از این نوشتار تورق حوادث و نقاط عطف تاریخی نیست.
به همان سان که بسیاری از مناسبات و معاملات مردم این سرزمین واسپس ۲۷ سال مورد نقد و بررسی جدی واقع نشده و خاکستر غفلت امکان تجدید حیات شجره خبیثه کفر و شرک و الحاد را در پاره‌ای مناسبات فراهم آورده، به هیچ روی موضوع مهم و اساسی «تربیت بدنی» مورد بازپرسی، بازبینی و نقد واقع نشده. گوییا، به تمامی، همه بنیادهای نظری، وجوه فرهنگی و صورت‌های عملی ورزش مدرن یا همان SPORT» » را پذیرا گشته‌ایم. همه همت خود را مصروف نشر و پخش و استحکامش می‌سازیم و بی‌آنکه بر زبان آوریم در تمامی صورت‌ها قاعده بازی ساخته و پرداخته شده از سوی غرب را پذیرا گشته‌ایم تا آنجا که بی‌محابا همه داشته‌ها و اعتبار ملی و مذهبی را در سبد بی‌اعتبار آن می‌ریزیم، چک سفید امضا صادر می‌کنیم و از آن وجهی تمام برای تمامی قابلیت و حیثیت ملی و مذهبی می‌سازیم. و پس از تحمل ضربات و شکست‌ها، سر در پی کشف عامل شکست می‌گذاریم و یکی را دراز کرده و خود را از بند ملامت می‌رهانیم.
چگونه است که در ابتدایی‌ترین صورت، ارتباط میان سیرت و صورت اعمال فردی و جمعی را در عصر پرفتنه و بلای آلوده به شرک و نفاق غربی در نمی‌یابیم؟
در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، تربیت‌بدنی نیز بسان دیگر مناسبات و معاملات، متأثر از حوزه اخلاق اسلامی‌بود چنانکه بروز و ظهور این اخلاق و سیرت را در تمامیت معماری، شهرسازی، پوشش، نگارگری و غیره جلوه‌گر می‌بینیم. سنت پهلوانی نیز تنها وجهی از این امر مهم را جلوه‌گر می‌سازد.
همین پیوستگی در حوزه فرهنگ و تمدن غربی و همه مناسبات آن که جمله ساکنان شرق و غرب عالم بدان مبتلایند وجود دارد. چنانکه هر یک از صورت‌های تمدنی غرب، وجهی از سیرت و باطن فکری و فرهنگی آن را می‌نمایانند و بدان متعهدند.
در رساله فتوتیه از «نفایس الفنون» در شرف و فضیلت فتوت و غایت و منفعت آن آمده است: «بدان که شرف هر علمی‌شرف موضوع و علو غایت و عموم منفعت اوست و موضوع فتوت چون نفس انسانی است، وقتی که بر صفای فطرت خویش مانده باشد. هر آینه این علم شریف بود و فایده او بقا و سعادت ابدی و نجات و کرامت سروری قرب جلّ و علا و نیک‌نامی هر دو سرا، چه فتوت به حقیقت اتصاف است به صفات حمیده و تخلق به اخلاق پسندیده…»
از کجا آموخته‌ایم که نفس تیز تک جمعی را با ابزار مال و دنیاداری،تیز و براق کردن و به میدان فرستادن، نتیجه‌ای عالی و متعالی چون «عزت جمعی مسلمین» و «اخلاق حسنه جوانان» و «رغبت آنان به دین و معنویت» را در پی خواهد داشت؟
طی ربع قرن اخیر همه آنچه- واسپس چند قرن فلاکت و نکبت- حاصل آمده، حاصل عمل مردان مرد از قبیله ایمان و رستگاری بود و همه امنیت و استقلال و هیبت ۲۷ ساله نیز مرهون همت والای مردان ایمان و عمل از قبیله فتیان و جوانمردان بود که به دور از هر رنگ و زرق، یاد همه مردان اهل فتوت و مروت و ولایت را زنده کردند.
این همه باعث و بانی عزت، شکوه و امنیت و توفیق بوده، به اذن الله. بی‌گمان تداوم آن نیز در گرو همان عامل مذکور است که ذکر آن رفت.
هیهات که بهای کافر نعمتی و نسیان، جز تجربه تلخ انفعال و شکست نخواهد بود. چنانکه، یوسف صدیق با یک ترک اولی و امید بستن به وساطت شرابدار عزیز مصر به مدت ۷ سال در چاه و بند و زنجیر بماند تا بداند آنچه را که باید.
این همه را حسب تکلیف خویش نوشتیم تا متذکر این نکته شویم که تا دست‌رسی به جامعه ورزشی آکنده از رنگ و بوی فتوت و ولایت، و ظهور و بروز این آیین در سیره و روش و معامله فردی و جمعی راهی دراز در پیش است و مجاهده‌ای بزرگ می‌طلبد.
ما را راهی جز بازگشت به همه سنت‌های ممدوح مردان وارسته اهل ایمان و رستگاری نیست. سنتی که همه توفیق، همه عزت و سربلندی را از مجرا و منشأ عزت می‌طلبید و بس. در این‌باره توجه به موارد زیر الزامی است:
۱. بازپرسی جدی از مبانی نظری، سابقه تاریخی، نقاط عطف مهم رفته و صورت‌های مختلف موضوع «ورزش مدرن» (SPORT) از طریق سیر مطالعات تاریخی و فرهنگی (در ایران و جهان)،
۲. انجام مطالعه جدی درباره «امر تربیت‌بدنی» در گذشته (حوزه فرهنگ و تمدن ایران و اسلام)، کشف مبانی نظری، بنیادهای فرهنگی، صورت‌های عملی و نقاط عطف مهم تاریخی رفته،
۳. مطالعه و بررسی مجموعه عوامل مؤثر در به انزوا رفتن سنت پهلوانی و تربیت بدنی گذشته و ورود ورزش مدرن از عصر مشروطیت تا به امروز،
۴. بررسی مجموعه عوامل مؤثر در غفلت از این امر مهم طی ۲۷ سال اخیر،
۵…. در جای خود درباره سایر موارد گفت‌وگو خواهد شد. نکته آخر اینکه «ولله العزّّه و لرسوله و للمؤمنین».
نباید فراموش کرد که در گستره فرهنگ مهدوی، میدان گفت‌وگو و نقد و اصلاح و انذار و تبشیر گسترده است؛ به گستردگی میدان چرخش ذوالفقار علی(ع) در میدان جهاد و یا رحمت واسعه حضرت رحمهللعالمین، مهدی صاحب‌الزمان(ع) که به سان رحمت جدّ بزرگوارش حضرت نبی اکرم(ص) عام و شامل است. بگذریم…!
«فتوت‌نامه‌ها» از گذشته‌های دور به سان رسم جوانمردان اهل فتوت از خیل پهلوانان و جوانمردان پیرو علی و اولاد علی(ع) از جایگاه خاصی برخوردار بودند. «عبدالرزاق کاشانی» در فتوت‌نامه خود، در بررسی مراحل گذشته بر آداب اهل فتوت، مبدأ و مبدع این جریان را حضرت شیخ الانبیاء، ابراهیم خلیل‌الله(ع)، قطب آن را حضرت امیرالمؤمنین(ع) و خاتم آن را حضرت صاحب‌الزمان(ع) دانسته است. چنانکه شمس‌الدین آملی می‌نویسد:
حضرت ابراهیم(ع) نخستین مظهر فتوت است. امام علی(ع)، قطب آن و حضرت حجت(ع) خاتم آن. این است فلسفه اخلاق و معنویت جوانمردان و از این روست که همه خود را یاران علی(ع) می‌دانند. یعنی هرچه هستند همه را مدیون علی(ع) می‌دانند.
شاید به جهت پیوستگی آیین فتوت و جوانمردی با رسم پهلوانی و آیین ولایت‌مداری بود که پهلوانان سربدار خراسان، با نام مبارک حضرت صاحب‌الزمان(ع) مدت پنجاه سال حکومت شیعیان را برقرار ساخته و تمام قد دربرابر استیلای مغول ایستادند.
پهلوان «عبدالرازق بیهقی» در سال ۷۳۸ه. در رأس سربداران خراسان به حکومت رسید. عهد وی و یارانش را حافظ ابروصاحب زبدهالتواریخ چنین توصیف می‌کند:
آنها اتفاق کردند که اختیار خود را از کف ندهند و به برکندن ریشه ظلم و ستم برخیزند. آنها گفتند: اگر خداوند ما را توفیق دهد رفع ظلم و دفع ظالمان کنیم والّا سر خود بر دار اختیار داریم و تحمل جور و ستم نداریم. بدین ترتیب لقب سربداری پیدا شد و از این به بعد کار عبدالرزاق بالا گرفت و به کارهای بزرگ دست یازید.
قیام فتیان و جوانمردان در عصر صفوی در کنار پهلوانان و عیاران، به سرعت مذهب تشیع را حیاتی تازه بخشید و موجب شد تا ایرانیان در برابر امپراتوری بلامعارض عثمانی قد راست کنند؛ چنانکه شاه اسماعیل با سپاهی اندک در برابر چهارصدهزار جنگاور ایستادگی کرد، علی‌رغم آنکه لشکر عثمانی صاحب توپ و تفنگ و شمخال بود.
نتیجه اتحاد آیین جوانمردی و تنومندی جسم و جان در عهد این سردار صفوی، یکپارچگی ایران، دفع دشمنان و بسط مذهب تشیع در همه سطوح فرهنگی و مدنی بود چنانکه علی‌رغم همه تبلیغات مسموم، تنها پس از چهارصد سال، در عصر انقلاب اسلامی ایران امکان تجدید کامل حیات فرهنگی مردان اهل ولایت در ایران فراهم آمد.
غرض از این نوشتار تورق حوادث و نقاط عطف تاریخی نیست.
به همان سان که بسیاری از مناسبات و معاملات مردم این سرزمین واسپس ۲۷ سال مورد نقد و بررسی جدی واقع نشده و خاکستر غفلت امکان تجدید حیات شجره خبیثه کفر و شرک و الحاد را در پاره‌ای مناسبات فراهم آورده، به هیچ روی موضوع مهم و اساسی «تربیت بدنی» مورد بازپرسی، بازبینی و نقد واقع نشده. گوییا، به تمامی، همه بنیادهای نظری، وجوه فرهنگی و صورت‌های عملی ورزش مدرن یا همان SPORT» » را پذیرا گشته‌ایم. همه همت خود را مصروف نشر و پخش و استحکامش می‌سازیم و بی‌آنکه بر زبان آوریم در تمامی صورت‌ها قاعده بازی ساخته و پرداخته شده از سوی غرب را پذیرا گشته‌ایم تا آنجا که بی‌محابا همه داشته‌ها و اعتبار ملی و مذهبی را در سبد بی‌اعتبار آن می‌ریزیم، چک سفید امضا صادر می‌کنیم و از آن وجهی تمام برای تمامی قابلیت و حیثیت ملی و مذهبی می‌سازیم. و پس از تحمل ضربات و شکست‌ها، سر در پی کشف عامل شکست می‌گذاریم و یکی را دراز کرده و خود را از بند ملامت می‌رهانیم.
چگونه است که در ابتدایی‌ترین صورت، ارتباط میان سیرت و صورت اعمال فردی و جمعی را در عصر پرفتنه و بلای آلوده به شرک و نفاق غربی در نمی‌یابیم؟
در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی، تربیت‌بدنی نیز بسان دیگر مناسبات و معاملات، متأثر از حوزه اخلاق اسلامی‌بود چنانکه بروز و ظهور این اخلاق و سیرت را در تمامیت معماری، شهرسازی، پوشش، نگارگری و غیره جلوه‌گر می‌بینیم. سنت پهلوانی نیز تنها وجهی از این امر مهم را جلوه‌گر می‌سازد.
همین پیوستگی در حوزه فرهنگ و تمدن غربی و همه مناسبات آن که جمله ساکنان شرق و غرب عالم بدان مبتلایند وجود دارد. چنانکه هر یک از صورت‌های تمدنی غرب، وجهی از سیرت و باطن فکری و فرهنگی آن را می‌نمایانند و بدان متعهدند.
در رساله فتوتیه از «نفایس الفنون» در شرف و فضیلت فتوت و غایت و منفعت آن آمده است: «بدان که شرف هر علمی‌شرف موضوع و علو غایت و عموم منفعت اوست و موضوع فتوت چون نفس انسانی است، وقتی که بر صفای فطرت خویش مانده باشد. هر آینه این علم شریف بود و فایده او بقا و سعادت ابدی و نجات و کرامت سروری قرب جلّ و علا و نیک‌نامی هر دو سرا، چه فتوت به حقیقت اتصاف است به صفات حمیده و تخلق به اخلاق پسندیده…»
از کجا آموخته‌ایم که نفس تیز تک جمعی را با ابزار مال و دنیاداری،تیز و براق کردن و به میدان فرستادن، نتیجه‌ای عالی و متعالی چون «عزت جمعی مسلمین» و «اخلاق حسنه جوانان» و «رغبت آنان به دین و معنویت» را در پی خواهد داشت؟
طی ربع قرن اخیر همه آنچه- واسپس چند قرن فلاکت و نکبت- حاصل آمده، حاصل عمل مردان مرد از قبیله ایمان و رستگاری بود و همه امنیت و استقلال و هیبت ۲۷ ساله نیز مرهون همت والای مردان ایمان و عمل از قبیله فتیان و جوانمردان بود که به دور از هر رنگ و زرق، یاد همه مردان اهل فتوت و مروت و ولایت را زنده کردند.
این همه باعث و بانی عزت، شکوه و امنیت و توفیق بوده، به اذن الله. بی‌گمان تداوم آن نیز در گرو همان عامل مذکور است که ذکر آن رفت.
هیهات که بهای کافر نعمتی و نسیان، جز تجربه تلخ انفعال و شکست نخواهد بود. چنانکه، یوسف صدیق با یک ترک اولی و امید بستن به وساطت شرابدار عزیز مصر به مدت ۷ سال در چاه و بند و زنجیر بماند تا بداند آنچه را که باید.
این همه را حسب تکلیف خویش نوشتیم تا متذکر این نکته شویم که تا دست‌رسی به جامعه ورزشی آکنده از رنگ و بوی فتوت و ولایت، و ظهور و بروز این آیین در سیره و روش و معامله فردی و جمعی راهی دراز در پیش است و مجاهده‌ای بزرگ می‌طلبد.
ما را راهی جز بازگشت به همه سنت‌های ممدوح مردان وارسته اهل ایمان و رستگاری نیست. سنتی که همه توفیق، همه عزت و سربلندی را از مجرا و منشأ عزت می‌طلبید و بس. در این‌باره توجه به موارد زیر الزامی است:
۱. بازپرسی جدی از مبانی نظری، سابقه تاریخی، نقاط عطف مهم رفته و صورت‌های مختلف موضوع «ورزش مدرن» (SPORT) از طریق سیر مطالعات تاریخی و فرهنگی (در ایران و جهان)،
۲. انجام مطالعه جدی درباره «امر تربیت‌بدنی» در گذشته (حوزه فرهنگ و تمدن ایران و اسلام)، کشف مبانی نظری، بنیادهای فرهنگی، صورت‌های عملی و نقاط عطف مهم تاریخی رفته،
۳. مطالعه و بررسی مجموعه عوامل مؤثر در به انزوا رفتن سنت پهلوانی و تربیت بدنی گذشته و ورود ورزش مدرن از عصر مشروطیت تا به امروز،
۴. بررسی مجموعه عوامل مؤثر در غفلت از این امر مهم طی ۲۷ سال اخیر،
۵…. در جای خود درباره سایر موارد گفت‌وگو خواهد شد. نکته آخر اینکه «ولله العزّّه و لرسوله و للمؤمنین».
سردبیر
