موعود پایگاه اینترنتی موعود
برخی از مخالفان اسلام، که مفهوم زندگی را جز ارضای تمایلات جنسی و اشباع غرایز و امیال حیوانی چیز دیگری نمی دانند، هر روز به عناوین مختلف و صورت های گوناگون اشکالات و شبهاتی را به اسلام و احکام مقدّس آن و نیز شخص پیامبر(صلی الله علیه وآله) وارد می‌کنند; از جمله اینکه: فلسفه تعدّد همسران پیامبر چه بوده است؟ و…
یکی از مواردی که در فیلم موهن اخیر به ساحت رسول اعظم صلّی الله علیه وآله و سلّم دستمایه قرار گرفته، همین موضوع تعداد ازدواج‌های پیامبر صلّی الله علیه وآله و سلّم است.
این شبهه در ذهن برخی از محققان و اندیشمندان غربی چنان ریشه دوانیده که عامل شهوت را مسلّم پنداشته‌اند; مسئله ای که آنها را از دست یافتن به حقیقت بازداشته است. گوستاولوبون که تحقیقات گسترده ای درباره اسلام انجام داده است، در کتاب تمدّن اسلام و عرب می‌گوید: «اگر از پیامبر بتوان انتقادی کرد، فقط همان محبّت مفرطی است که به زن داشته است.»(گوستاولوبون، تمدّن اسلام و عرب، ترجمه سید محمّدتقى فخرداعى گیلانى، چ چهارم، ص ۱۲۰)
ازدواج‌های پیامبر، تابع مصالح دینی و اجتماعی
انگیزه‌های ازدواج حضرت، نه از سر شهوترانی و خوشگذرانی، بلکه اساساً بر طبق دستور الهی و بر پایه مصالح و مقتضیات اسلام در آن مقطع زمانی صورت گرفته بود.
علامه طباطبائى می فرماید: ازدواجهاى آن حضرت، هر کدام روش خاصى را داشت. نخستین همسر آن حضرت خدیجه است. پیامبر اولین بار با او ازدواج کرد و بیش از بیست سال با او زندگى کرد و غیر از او با کسى ازدواج نکرد.
جان دیون پورت انگلیسى مىگوید: با این که در آن زمان، زیاد زن گرفتن کار بدى نبود، ولى با این حال حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) تا پنجاه سالگى با یک زن زندگى کرد و تا خدیجه زنده بود، زن دیگرى نگرفت. آیا ممکن است کسى شهوتران باشد و هیچ مانعى هم براى زن گرفتن در کار نباشد، با این حال با یک زن زندگى کند آن هم با زنى که سنّ بالائى داشته باشد؟ همسران پیامبر، عقیقى بخشایش، ص ۷۸، چاپ قبل از انقلاب)
توماس کارلایل مىگوید: به رغم دشمنان، حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) هرگز شهوتپرست نبود و این تهمت، بىانصافى است. (همان)
گیورگیو مىگوید: محمد (صلی الله علیه وآله) در سال ۵۹۵ میلادى ازدواج کرد و زندگى خانوادگى او نمونهى زهد، تقوا و پاکى بود. او همانند ابراهیم، نوح و یعقوب در محیطى ساده و بىآلایش زندگى مىکردو(همان) براى آگاهى بیشتر ر. ک: الصحیح من سیره النبى الاعظم، سید جعفر مرتضى عاملى، ج ۴، ص ۶۸، چاپ جامعه مدرسى
زنان پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم همه از اهل مکه بودند!
با دقت در ازدواج‌های حضرت، به این نکته پی می‌بریم که همسران حضرت تنها از میان مهاجران و نه انصار بود، برای اینکه اتحاد و همدلی بین حضرت و انصار وجود داشته و به واسطه‌ای نیاز نبود؛ اما بین حضرت و قبایل مهاجر، کدورت و دشمنی‌هایی اتفاق افتاده بود که عقد ازدواج آنها را به عقد دوستی و وحدت تبدیل می‌کرد، به همین جهت پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم با قبایل بزرگ قریش، به ویژه با قبایلی که بیش از دیگران با پیامبر (صلی الله علیه وآله) دشمن بودند، مانند بنی‌امیه و بنی‌اسرائیل، ازدواج کرد؛ اما با قبایل انصار که از سوی آنان هیچ خطری احساس نمی‌شد و آنان نسبت به پیامبر (صلی الله علیه وآله) دشمنی نداشتند، ازدواج نکرد.
مصالحی بر ازدواج پیامبر با عایشه
ازدواج پیامبر با عایشه و حفصه برای تحکیم جامعه نوپای اسلام بود و پیامبر از روی علاقه با آنان ازدواج نکرد. شوهر حفصه خنیس بود که در جنگ بدر وفات کرد و ازدواج پیامبر با او از روی اصرار عمر بود. عمر یک بار که حفصه و عایشه پیامبر را اذیت کرده بودند به دخترش گفت: به خدا قسم می دانی که پیامبر تو را دوست ندارد و اگر من نبودم تو را طلاق می داد.(الدر المنثور، ج۶، ص ۲۴۲)
از طرفی علت ازدواج پیامبر اکرم با عایشه این بود که ابوبکر پدر عایشه، اصرار به این ازدواج داشت و همچنین خانواده و قبیله عایشه به کرم و شجاعت و امانت داری مشهور بودند لذا برای ترویج دین اسلام که هدف پیامبر اکرم بود این خانواده و قبیله کمک بودند.(عایشه عبدالرحمن، نبت الشاطی، تراجم السیدات بیت النبوه، ص ۲۴۹)
رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در مورد ِ آینده ی برخی از همسران خویش سخنانی فرموده‌اند که می تواند ملاک تشخیص حق از باطل در موارد نیاز باشد.
به عنوان نمونه می توان به روایتی که بخاری آن را نقل کرده است اشاره نمود که گفته است:
رسول خدا به خانه عایشه اشاره فرمودند و سه بار گفتند: فتنه (آزمایش) در اینجاست؛ فتنه در اینجاست، فتنه در اینجاست.
حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِیلَ حَدَّثَنَا جُوَیْرِیَهُ عَنْ نَافِعٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَامَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَطِیبًا فَأَشَارَ نَحْوَ مَسْکَنِ عَائِشَهَ فَقَالَ هُنَا الْفِتْنَهُ ثَلَاثًا مِنْ حَیْثُ یَطْلُعُ قَرْنُ الشَّیْطَانِ، (صحیح بخاری کتاب فرض الخمس باب ما جاء فی بیوت ازواج النبی صلّی الله علیه و آله و سلّم)
رسول خدا به سخن ایستادند، پس به سمت خانه عایشه اشاره کردند و سه بار فرمودند اینجاست فتنه؛ همان جایی که امت شیطان ظهور می‌کنند.
علل ازدواج های پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله سلّم
علّت کلّی ازدواج های پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم بر اساس مصالح و حکمت هایی بود که در انجام مأموریت الهی به آنها نیازمند بود; چرا که اگر هدف عیش و نوش و شهوترانی بود، همانند پادشاهان و سلاطین به جای زنان سالخورده و بیوه، دختران زیبا را اختیار می‌کرد.
محمّد رشید رضا صاحب تفسیر المنار می نویسد: «حکمت عمومی‌که آن حضرت را در سال های آخر عمر و ایّام کهولت و اشتغال به تدبیر امور مردم و هنگام دفاع از دشمنان مهاجم وادار به ازدواج نمود، بر اساس یک سیاست بسیار عالی و روشی پسندیده بود.»( محمّد رشیدرضا، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیرالمنار، ج ۴، ص ۳۰۲)
به عبارت دیگر، یکی از علّت های این ازدواج ها محکم کردن ستون های ساختمان دین و ثابت نمودن پایه های اسلام بود. اشتیاق به دعوت اسلامی، حضرت را وادار کرد تا پیوند دامادی با کسانی ایجاد کند که بتوانند به عنوان تکیه گاهی برای او نیرویش را برای دعوت مردم به اسلام، چندین برابر کنند.
علّت دیگر این ازدواج ها، مهر و شفقت و دلسوزی و رحمت آن حضرت نسبت به زنان بیوه و بی یاور بود. اگر نیروی هوا و هوس و عشق و شهوت بر نفس پیامبر غالب بود، پیش از نبوّت می توانست هر زنی را اختیار کند; او در آن زمان در ابتدای جوانی و کمال نیرومندی بود و هیچ قانونی نمی توانست بین او و خواسته هایش مانع شود، بخصوص که آن حضرت از این جهت مورد رغبت و توجّه شدید مردم بود و همه علاقه مند بودند هر زنی را تقدیم او کنند، اما آن حضرت هرگز این کار را نکرد.
به رغم اینکه مردان عرب آن روز بر حسب عادت، زنان زیادی (حتی بیش از ده زن) می‌گرفتند، امّا پیامبر اسلام پیش از بعثت تنها با حضرت خدیجه ازدواج کرد.
مرحوم علّامه طباطبائی در تفسیرالمیزان می فرماید: افرادی که محبّت مفرط به زن و شهوت و عشق دارند فریفته آرایش و زینت و عاشق جمال و دلربایی ها و طراوت سن جوانی می‌گردند، در حالی که این گونه خصوصیات با زندگی و روش آن حضرت منطبق نمی‌گردد; چون با بیوه زنان و زنان پیر و سالخورده ازدواج کرد.
دکتر هیکل نیز در این باره می‌گوید: پیامبر کسی نبود که هوس بر عقل او غالب شود و از این رو، زنانی را که به عقد خویش در آورد، به اقتضای عشق و شهوت نبود. سخنان مستشرقان درباره زن دوستی پیامبر چنان ناپسند و پوچ است که درباره مردان عادی و مادی نیز روا نیست تا چه رسد به فرد بزرگی که پیغمبری او صحنه زندگانی و جریان تاریخ جهان را عوض کرده است.(محمّدحسین هیکل، حیاه محمّد ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ ششم، ص ۴۴۳ـ۴۴۴)
وی همچنین معتقد است که پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)در اثنای جنگ های مسلمانان که گروهی از آنان کشته می‌شدند و طبعاً زنانشان بیوه می ماندند، اقدام به ازدواج با آنها می‌کرد. آیا واقعاً تعدّد زوجات پس از جنگ ها و شورش ها که هزاران نفر تلف می‌شوند و عده زیادی از زنان بی شوهر می مانند، بهتر از اکتفا به یک زن نبود؟ ( محمّد محمود صواف، همسران پاک پیامبر و فلسفه تعدّد آنها، ترجمه مصطفى احمد نور کهتوئى، ص ۲۰ـ۲۲)
انگیزه‌های ازدواج‌های پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم
۱ – ازدواج‌های پیامبر در بسیاری از موارد جنبه سیاسی داشته و برای کاستن از دشمنی، یا ایمان آوردن و یا طرح دوستی و جلب محبت و علاقه اشخاص و یا قبایل به اسلام بوده است که حتی گاهی به خاطر این ازدواج‌ها تمام افراد یک قبیله مسلمان می‌شدند، از جمله ازدواج‌های مصلحتی پیامبر گرامی ازدواج با صفیه (دختر حی بن اخطب رئیس قبیله بنی نضیر) ازدواج با حفصه (دختر عمر)، جویره (دختر حارث، رئیس قبیله بنی مصطلق که باعث شد پدر، برادران و بسیاری از قبیله مذکور به اسلام ایمان آوردند.( ر.ک: فروغ ابدیّت، آیت الله جعفر سبحانی، ج ۲، ص ۱۷۱، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
۲ – از آن جا که پیامبر با عده محدود و کمی از یارانش بر ضد تمام عقاید خرافی دوران خود قیام کرد، بنابراین به طور طبیعی تمام اقوام و قبیله‌های مختلف آن محیط بر ضد او بسیج شده بودند و پیامبر برای این که از گزند برخی اشخاص و قبایل در امان باشد و یا باعث ایمان آوردن آنها به اسلام شود، از طریق ازدواج، با آنان رابطه خویشاوندی (که محکم‌ترین رابطه در میان عرب جاهلی بود) برقرار می‌کرد.(ر.ک: تفسیر نمونه، همان، ج ۱۷، ص ۳۸۱ـ۳۸۲)
۳ – برخی دیگر از ازدواج‌های پیامبر به خاطر شکستن آداب و رسوم غلط جاهلی بوده است، مثل ازدواج با زینب که قرآن مجید در سوره احزاب، آیه ۳۷، به آن اشاره و می‌فرماید: هنگامی‌که زید زینب را طلاق داد، او را به ازدواج تو درآوردیم، تا برای افراد با ایمان درباره همسران پسرخوانده خود هنگامی‌که آنها را طلاق می‌دهند محدودیتی نباشد.(احزاب، ۳۷ـ۳۸)
ازدواج پیامبر با زینب افزون بر باطل کردن یک سنت غلط(حرمت ازدواج با پسر خوانده در نظر اعراب) بزرگترین الگوی مساوات و برابری قرار گرفت، زیرا رهبر بزرگوار اسلام با زنی ازدواج کرد که در گذشته همسر برده آزاد شده او بود و در دنیای آن روز چنین ازدواجی، با آداب و رسوم و شئون اجتماع مخالف بود و حتی اقدام شجاعانه پیامبر گرامی اعتراض و انتقاد منافقان و جاهلان آن زمان را برانگیخت و خداوند در آیات مذکور (احزاب، ۳۷ـ۳۸) جواب آنها را داده است.( ر.ک: فروغ ابدیت، همان، ص ۱۱۳ـ۱۱۴)
۴ – بعضی دیگر از ازدواج‌های پیامبر گرامی به خاطر تأمین نیاز اقتصادی بیوه زنان بی‌سرپرست انجام می‌گرفت به خصوص افرادی که سرپرست خود را به خاطر اسلام و حفظ دین خدا در جبهه و نبردها با دشمنان از دست داده بودند مثل زینب بنت خزیمه که در جاهلیت به خاطر انفاق به فقرا و مساکین به ام‌مساکین شهرت داشت، اما بعدها وی خود فقیر و تهیدست شده بود، پیامبر با ازدواج با او در پی حفظ آبروی وی برآمد.(الطبقات الکبرى/ترجمه، ج ۸، ص ۱۱۹)
۵ – دلجویى از زنان، به دلیل آسیبهایى که آنان به خاطر پذیرش اسلام، متحمل شدند؛ مانند ازدواج با ام حبیبه که دختر ابو سفیان بود.
«گیورگیو» نویسنده مسیحی می‌نویسد: محمد (صلی الله علیه وآله) ام‌حبیبه را به ازدواج خود درآورد تا بدین ترتیب داماد ابوسفیان شود و از دشمنی قریش نسبت به خود بکاهد، در نتیجه پیامبر با خاندان بنی‌امیه و هند زن ابوسفیان و سایر دشمنان خونین خود خویشاوند شد و ام‌حبیبه عامل بسیار مۆثری برای تبلیغ اسلام در خانواده‌های مکه شد.»
۶- ازدواج گاهی برای حفظ جان برخی از زنان مسلمان صورت می‌گرفت. درباره سوده بنت زمعه این جهت را بیان کردند؛ پس از خدیجه، سوده را گرفت. سوده به حبشه هجرت کرده بود و شوهرش پس از رجوع از حبشه، مرد. سوده زنى بود مۆمن و خویشانش هم کافر بودند. اگر او را به خویشان تحویل مىدادند، او را مىکشتند و یا گمراه مىساختند. براى حفظ آن زن مۆمن از این خطرات، پیامبر اسلام با او ازدواج کرد و با این ازدواج سوده نجات یافت.(الطبقات الکبرى/ترجمه، ج ۸، ص ۵۶)
۷ . در برخی از ازدواج‌ها، انگیزه پیامبر، رهایی اسرا و آزادسازی آنها بود؛ چنان که با صفیه دختر حی بن اخطب یهودی ازدواج کرد که دختر بزرگ یهودیان بود و او را از اسارت آزاد کرد.
۸ . حضرت با ازدواج با جویره دختر حارث بن ابی‌ضرار رییس طایفه بنی‌المصطلق که به اسارت درآمده بود، موجبات آزادی همه اسرای این قبیله را فراهم آورد؛ چون مسلمانان دیگر وقتی دیدند این طایفه با پیامبر خویشاوند شدند، همگی اسرای این قوم را که در دست داشتند، آزاد کردند و مردمان بنی‌المصطلق وقتی این رفتار را دیدند، همگی به اسلام گرویدند.
این ها تعابیر لطیفی است که نشان می‌دهند ازدواج پیامبر با زنان متعدد و مختلف برای حل یک سلسله مشکلات اجتماعی و سیاسی بوده است.
وجه مشترکی میان پیامبر و پادشاهان هوسران وجود ندارد!
اگر نیم نگاهی به زندگی پادشاهان هوسران که برای شهوترانی هر چه بیشتر به تشکیل حرمسرا اقدام می‌کردند، بیندازیم هیج وجه مشترکی یافت نمی‌شود، زندگی همسران پیامبر هم سطح سایر مردم و حتی پائین تر بود و در اطراف مسجد النبی در اطاق هائی ساده و بی آلایش روزگار می‌گذراندند و از حقوقی مساوی با سایر مسلمانان برخوردار بودند .و پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) با تحمل گرسنگی و مرارت ها هرگز حاضر نبودند که برای همسران خویش امکانات ویژه ای در نظر بگیرند.
منابع :
مهدى پیشوایى، تاریخ اسلام، چ دوم
احمد عابدینى، پیشین
جان دیون پورت، عذر تقصیر به پیشگاه محمّد و قرآن، ترجمه سید غلامرضا سعیدى
توماس کارلایل، الابطال (تاریخ حیات پیغمبر اسلام)، ترجمه ابو عبدالله زنجانى
کنستان ویرژیل گئورگیو، محمّد پیغمبرى که از نو باید شناخت، ترجمه ذبیح الله منصورى
درباره پیامبر اعظم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)،محمد حسن قدردان قراملکی
