مصحف فاطمه زهرا(س)

حضرت فاطمه – سلام الله علیها – خود سری از اسرار الهی است و دسترسی و شناخت مقام بلندش برای ما انسانهای خاکی به سادگی ممکن نیست، بالاتر از آن، گوشه های بسیاری از زندگانی اش چون در در صدف مخفی و پنهان باقی مانده است.

مصحف فاطمه – سلام الله علیها -، سرچشمه جوشان معنویت و دانشها که از طریق وحی بر او نازل گشته مانند قبر مطهرش رازی است که در پرده مانده و در اختیار ما خاکیان نیست. به راستی مصحف فاطمه – سلام الله علیها – چیست؟
چه زمانی به وجود آمد؟ چه مطالبی را در بر دارد؟ و اکنون کجاست و در اختیار کیست؟ و… پرسشهایی است که تا حدودی پاسخ آنها در این نوشتار مختصر روشن می‌گردد.

محدثه

از نامهای معروف فاطمه زهرا – سلام الله علیها – محدثه است که امام صادق – علیه السلام – در سبب نامگذاری مادرش فاطمه به محدثه چنین می فرماید:
انما سمیت فاطمه محدثه لان الملائکه کانت تهبط من السماء فتنادیها کما تنادی مریم بنت عمران[۱] اینکه فاطمه – سلام الله علیها – به محدثه نامگذاری شد چون فرشتگان پیوسته از آسمان فرود می آمدند و به فاطمه – سلام الله علیها – خبر می دادند همانطور که به مریم دختر عمران خبر می دادند.
فرشتگان خطاب به فاطمه – سلام الله علیها – این آیات را تلاوت می‌کردند: – یا فاطمه – ان الله اصطفیک و طهرک و اصطفیک علی نساء العالمین – یا فاطمه – اقنتی لربک واسجدی وارکعی مع الراکعین. [۲]فاطمه – سلام الله علیها – به فرشتگان خبر می داد و آنان به او خبر می دادند و سخنانی با یکدیگر داشتند که در یکی از شبها فاطمه به آنها گفت: آیا مریم دختر عمران بر زنان عالم برتری ندارد؟
گفتند: مریم در روزگار خویش بانوی بزرگ زنان بود ولی خداوند عز و جل تو را در عصر خویش و در عصر او بزرگ بانوی زنان قرار داده است و تو «سیده نساء الاولین و الآخرین» هستی.[۳]گر چه فرشتگان با کسی جز انبیاء الهی گفتگو نداشتند ولی چهار بانوی بزرگ در تاریخ انبیاء بودند که پیامبر نبودند و در عین حال فرشتگان با آنان سخن می‌گفتند:

الف) مریم، مادر حضرت عیسی – علیه السلام –
ب) همسر عمران مادر حضرت موسی و مریم (علیهماالسلام)
ج) ساره، مادر حضرت اسحاق و یعقوب – علیه السلام –
د) فاطمه زهرا – سلام الله علیها – .[۴]

پیامبر اسلام – صلی الله علیه و آله – در بستر بیماری از هوش رفته بود که در خانه کوبیده شد. فاطمه – سلام الله علیها – فرمود: کوبنده در کیست؟ عرض کرد: مرد غریبی هستم و پرسشی از رسول خدا دارم اجازه ورود می دهید؟ فاطمه پاسخ داد: برگرد خدا تو را رحمت کند! حال رسول الله مساعد نیست.
رفت و سپس برگشت و در را زد و گفت: غریبی است که از رسول خدا اجازه می‌گیرد آیا به غریبان اجازه ورود می دهند؟ ناگاه رسول خدا – صلی الله علیه و آله – به هوش آمد و فرمود: ای فاطمه! آیا می دانی چه کسی است؟ عرض کرد: خیر یا رسول الله! فرمود: این همان است که جماعت ها را بهم می زند و لذتهای دنیوی را از بین می‌برد او فرشته مرگ است! به خدا قسم پیش از من از احدی اجازه نگرفت و پس از من از کسی اجازه نخواهد گرفت و به سبب بزرگواری و کرامتی که در پیشگاه خداوند دارم تنها از من اجازه می‌گیرد به او اجازه ورود بده!
فاطمه فرمود: داخل شو خداوند تو را رحمت کند!
فرشته مرگ چون نسیم ملایمی وارد شد و فرمود: السلام علی اهل بیت رسول الله[۵]این جریان ناگوار از نوع سخنانی است که فاطمه زهرا – سلام الله علیها – با فرشته داشته است و به راستی که فاطمه محدثه است.

پیدایش مصحف فاطمه – سلام الله علیها –

زهرا – سلام الله علیها – پس از رحلت پیامبر – صلی الله علیه و آله – ۷۵ یا ۹۵ روز، در جهان زندگی کرد. در این مدت بسیار کوتاه که دوره صبر و استقامت، حمایت از حریم ولایت و در عین حال حزن و اندوه زهرای مرضیه بود؛ جبرئبل امین – فرشته وحی – بر او فرود آمد و با گزارشهایی که از منزلت پدر بزرگوارش در نزد خدا و نیز آینده تاریخ اسلام و تشیع الهام می‌کرد کتاب ارزشمندی به نام «مصحف فاطمه – سلام الله علیها -» برای امامان معصوم – علیه السلام – به یادگار ماند.
امام صادق – علیه السلام – در پاسخ به محدثانی که درباره مصحف فاطمه – سلام الله علیها – سؤال کردند مدت طولانی سکوت کرد…. ثم قال: انکم لتبحثون عما تریدون و عما لا تریدون ان فاطمه مکثت بعد رسول الله – صلی الله علیه و آله – خمسه و سبعین یوما و کان دخلها حزن شدید علی ابیها و کان جبرئیل – علیه السلام – یاتیها فیحسن عزاءها علی ابیها و یطیب نفسها و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها و کان علی – علیه السلام – یکتب ذلک فهذا مصحف فاطمه – سلام الله علیها -[۶]

سپس فرمود: شما درباره چیزهایی که چه لازم دارید و یا لازم ندارید جستجو و تحقیق می‌کنید. فاطمه – سلام الله علیها – پس از رسول خدا هفتاد و پنج روز حیات داشت و بر اثر رحلت پدرش اندوه فراوان بر او وارد گشت. جبرئیل – فرشته وحی – پیوسته بر او فرود می آمد و ناگواریها و اندوه جدایی پدر را به خوبیها جلوه می داد و به جانش آرامش می‌بخشید. به او از پدر و جایگاه بلندش در نزد پروردگار خبر می داد و نیز از حوادث آینده که بعد از فاطمه – سلام الله علیها – نسبت به فرزندانش واقع خواهد شد گزارش می داد. علی – علیه السلام – تمام آن گزارشها و اخبار را می نوشت که همین مصحف فاطمه – سلام الله علیها – را شکل داد.
در حدیث دیگری امام صادق – علیه السلام – در پاسخ محدثی که سؤال کرد: مصحف فاطمه چیست؟ چنین فرمود: خداوند متعال زمانی که پیامبر را قبض روح کرد، بر فاطمه – سلام الله علیها – از اثر رحلت پیامبر – صلی الله علیه و آله – اندوهی وارد شد که جز خدای عز و جل کسی نمی داند چه حزنی بود. لذا خداوند فرشته ای را به سوی او فرستاد تا غم و اندوهش را برطرف نماید و با او سخن گوید. فاطمه – سلام الله علیها – جریان را به امیرالمؤمنین گزارش داد و علی – علیه السلام – فرمود: هر وقت ورود فرشته را احساس کردی و صدایش را شنیدی به من بگو و مرا از سخنانش آگاه کن. بنابراین امیرالمؤمنین – علیه السلام – آنچه را که می‌شنید می نوشت تا آنکه از سخنان و گزارشهای نوشته شده مصحفی به وجود آمد.[۷]با دقت در این دو حدیث شریف می توان گفت:

الف: مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در فاصله زمانی پس از رحلت پیامبر اسلام – صلی الله علیه و آله – تا شهادت صدیقه طاهره – سلام الله علیها – به وجود آمده است.
ب: مصحف فاطمه – سلام الله علیها – سخن وحی است که توسط جبرئیل امین – علیه السلام – به فاطمه زهرا – سلام الله علیها – الهام شده است.
ج: مصحف فاطمه – سلام الله علیها – به دست مبارک مولا علی – علیه السلام – نوشته شده است.

زمینه های مصحف در زمان پیامبر

گرچه پیدایش و اتمام مصحف فاطمه – سلام الله علیها – پس از رحلت رسول خدا انجام گرفت و از جانب خداوند به او الهام گشت که احادیث زیادی بر این دلالت دارد؛ ولی در برخی از روایات زمینه های پیدایش آن را از زمان حیات رسول الله می داند.
از امام صادق – علیه السلام – نقل شده است که فرمود: مصحف فاطمه – سلام الله علیها – به املاء رسول الله و خط علی – علیه السلام – شکل گرفت.[۸]چنین مصحفی در چندین حدیث با اسناد مختلف از امام صادق – علیه السلام – نقل شده است و اینکه رسول خدا املا کرد و علی – علیه السلام – با دست مبارکش نوشت این نظریه را اثبات می‌کند که مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در زمان پدرش بوجود آمد.
البته برخی قائل اند که جمله «رسول الله» در این احادیث منظور پیامبر اسلام نیست، بلکه همان فرستاده خدا فرشته وحی است که اخبار و گزارشها را املا کرد و علی – علیه السلام – آنها را نوشت.[۹]شاهدی که سخن این گوینده را تایید می‌کند حدیثی است که ابوبصیر از امام صادق – علیه السلام – نقل کرده و در آن کلمه رسول نیست. «انما هو شی ء املاه الله علیها و اوحی الیها»[۱۰] همانا – مصحف فاطمه – سلام الله علیها – – چیزی است که خداوند آن را بر فاطمه – سلام الله علیها – املاء و به سوی او وحی کرد. و روشن است که املاء خدا به واسطه فرشته وحی است.
بنابراین مفهوم این احادیث نیز شبیه آن روایاتی می‌شود که پیش از آن نقل کردیم که در آنها پیدایش مصحف فاطمه را پس از رحلت پیامبر – صلی الله علیه و آله – می داند.
البته صحیفه هایی از مصحف فاطمه – سلام الله علیها – که برگها و قسمتهای جزئی از آن مجموعه ارزشمند خدادادی است پیامبر در زمان حیات به فاطمه – سلام الله علیها – ارزانی داد که بعدها کامل گشت و به نام مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در اختیار امامان معصوم (علیهم السلام) قرار گرفت. چرا که بخشی از آن مصحف در زمان پیامبر – صلی الله علیه و آله – در اختیار جابر بن عبدالله انصاری[۱۱] قرار گرفت که هم اکنون همین صحیفه در جوامع حدیثی شیعی در دسترس علاقه مندان است.
امام صادق – علیه السلام – فرمود: پدرم – امام محمدباقر – علیه السلام – – به جابر بن عبدالله انصاری گفت: پرسشی داشتم که هر وقت مناسب شد آن را مطرح کنم. جابر عرض کرد: هر زمان که دوست داشتی در محضرتان خواهم بود. تا آنکه فرصت مناسبی پیش آمد و پدرم خطاب به جابر گفت: ای جابر! به من خبر ده از لوحی که در دست مادرم فاطمه دختر رسول الله (علیهما السلام) دیدی و مادرم از نوشته های آن لوح به تو چه خبر داد؟
جابر عرض کرد: خدای را گواه می‌گیرم که در حیات رسول خدا برای عرض تبریک ولادت حسین – علیه السلام – بر مادرت فاطمه – سلام الله علیها – وارد شدم که در دستش لوح سبزرنگی چون زمرد درخشش داشت و در آن نوشته سفیدی که چون خورشید نورانیت داشت مشاهده کردم. عرض کردم: پدر و مادرم فدایت ای دختر رسول الله! این لوح چیست؟ فرمود: این لوحی است که خداوند به پیامبرش هدیه داده است و در آن نام پدرم، نام همسرم، نام فرزندانم و نام اوصیاء از فرزندان نوشته شده است که پدرم آن را به من بخشید تا به سبب آن مرا خشنود کند. جابر گفت: مادرت فاطمه – سلام الله علیها – آن را به من عطا کرد و خواندم و از آن رونوشت کردم. پدرم – امام محمدباقر – علیه السلام – – به جابر گفت: آیا ممکن است آن نوشته را بر من عرضه کنی؟ گفت: آری! پدرم همراهش به منزل جابر رفت و پیش از آنکه آن لوح را بیاورد ناگاه صحیفه ای از ورق نازکی که در آن نوشته شده بود درآورد و گفت: ای جابر! نگاه کن در نوشته خودت تا من برایت بخوانم. جابر هم در نوشته خودش نگاه کرد و پدرم از روی نوشته ای که داشت خواند؛ تا جایی که این دو نوشته حتی در یک حرف هم با یکدیگر تفاوت نداشتند.
آنگاه جابر گفت: خدا را گواه می‌گیرم نوشته ای که در آن لوح دیدم چنین بود… [۱۲]

نشانه امامت

مصحف فاطمه – سلام الله علیها – به عنوان اسرار رسالت و امامت، تنها در دست ائمه معصومین (علیهم السلام) به یادگار ماند و در بین حجتهای خدا در روی زمین یکی پس از دیگری دست به دست گشت که در اختیار داشتن آن را یکی از نشانه های امامت دانسته‌اند.
امام رضا – علیه السلام – وقتی علامت و نشانه های امام معصوم را شمارش کرد فرمود:
«و یکون عنده مصحف فاطمه – سلام الله علیها -» [۱۳]مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در نزد او از نشانه های امامت می‌باشد.
روایات بسیاری دلالت دارد بر اینکه «جامعه»، «جفر» و «مصحف فاطمه – سلام الله علیها -» در نزد ائمه است که در فرصت مناسب به آنها مراجعه و مشکلات و نیازهای فکری و علمی انسانها را حل می‌کردند. تمام این آثار گنجینه های گرانبهایی از معارف و دانشها بود که تصور آنها در افکار مادی ذهن بشر نمی‌گنجد.
ابوبصیر می‌گوید: به حضور امام صادق – علیه السلام – رسیدم و عرض کردم: قربانت گردم! از شما سؤالی داردم، راستی در اینجا کسی – نامحرمی – هست که سخن مرا بشنود؟، امام صادق – علیه السلام – پرده ای را که میان آنجا و حجره دیگر بود بالا زد و در آنجا سر کشید سپس فرمود: ای ابا محمد! هر چه می خواهی بپرس.
… آنگاه فرمود: ای ابا محمد! همانا «جامعه» نزد ما است و مردم چه می دانند «جامعه» چیست؟ عرض کردم: قربانت شوم! جامعه چیست؟ فرمود: طوماری است به طول هفتاد ذراع با املاء رسول خدا و دستخط علی – علیه السلام – که تمام حلال و حرام و همه نیازهای مردم در آن موجود است حتی جریمه خراش.
… آنگاه فرمود: همانا «جفر» در نزد ما است و مردم چه می دانند «جفر» چیست؟
عرض کردم: جفر چیست؟ فرمود: مخزنی از چرم است که علم پیامبران و اوصیاء و دانشمندان گذشته بنی اسرائیل در آن وجود دارد.
… آنگاه فرمود: و ان عندنا لمصحف فاطمه – سلام الله علیها – و ما یدریهم ما مصحف فاطمه – سلام الله علیها – ؟ [۱۴]همانا مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در نزد ما است و مردم چه می دانند که مصحف فاطمه – سلام الله علیها – چیست؟
ابوعبیده حذاء می‌گوید: ابوجعفر – امام محمدباقر – علیه السلام – – خطاب به من فرمود: ای ابا عبیده! کسی که نزد او شمشیر رسول الله، زره، پرچم برافراشته اش و مصحف فاطمه – سلام الله علیها – باشد، چشم روشنی دارد.
راوی نقل می‌کند در محضر امام صادق – علیه السلام – بودم که جمعی از محدثان نیز در مجلس حضور داشتند یکی از محدثان [۱۵]خطاب به امام عرض کرد: قربانت گردم! عبدالله بن حسن[۱۶] درباره امامت و خلافت می‌گوید: این منصب از آن ماست و به دیگران نخواهد رسید! امام صادق – علیه السلام – پس از سخنانی فرمود: چه شگفت انگیز است از عبدالله! می پندارد که پدرش علی – علیه السلام – امام نبوده؟ ولکن به خدا قسم (در حالی که با دست به سینه اش اشاره می‌کرد) اسرار نبوت و نیز شمشیر و زره رسول الله در نزد ما است. «و عندنا و الله مصحف فاطمه» به خدا قسم مصحف فاطمه – سلام الله علیها – در نزد ما است. [۱۷]

مصحف فاطمه – سلام الله علیها – قرآن نیست

برخی از نااهلان و یا مغرضان بر شیعه خرده گرفته‌اند که شیعیان قرآن دیگری تراشیده‌اند! و ممکن است در عصر حاضر نیز چنین اتهاماتی را وارد کنند و ناآگاهانه به باد انتقاد بگیرند. این انتقادهای نابخردانه و اهانت های ناروا ممکن است از چند چیز نشات گیرد:
الف: عدم رجوع به متون و منابع حدیثی و جوامع روایی شیعی و ناآگاهی و عدم اطلاع از اینکه تشیع که قائل است زهرای مرضیه – سلام الله علیها – دارای کتاب و مصحف بوده است مقصود چیست؟
ب: عناد و لجاجت با اندیشه های اسلام ناب و باورهای اعتقادی و معارف که از طریق امامان معصوم – علیه السلام – این حجت های خدا در روی زمین در اختیار انسانها گذارده شد.
ج: ذهنیت و تصوری که پس از رحلت پیامبر اسلام – صلی الله علیه و آله – در اذهان مسلمانان حتی اصحاب و یاران پیامبر از کلمه «مصحف» بود. چرا که «مصحف» بیشتر به نوشته هایی از آیات قرآن اطلاق می‌شد و در آن زمان مصحفهای متعددی وجود داشت و شخصیتی که دارای مصحف بود به همو نسبت می دادند مثل اینکه می‌گفتند مصحف علی – علیه السلام – به اعتبار اینکه مولا علی – علیه السلام – دارای مصحف بود. البته هم اکنون نیز تعبیر «مصحف شریف» به قرآن مجید شهرت بسیار دارد.
گرچه چنین استعمالی در آن زمان شهرت فراوان داشت ولی این طور نبوده که مصحف تنها به نوشته های آیات قرآن گفته شود بلکه نظرشان به معنای لغوی مصحف بوده چرا که به مجموعه صحیفه های نوشته شده بین دو جلد که به صورت کتاب درآمده باشد مصحف یا مصحف می‌گویند. [۱۸]بنابراین به مجموعه صحیفه ها و نوشته هایی که در موضوعات و مطالبی غیر از آیات قرآن نوشته شده باشد مصحف اطلاق می‌گردد و مصحف فاطمه – سلام الله علیها – به همین اعتبار است.
ابوبصیر می‌گوید: در محضر امام صادق – علیه السلام – بودم و پرسیدم:
و ما مصحف فاطمه؟ قال: مصحف فیه مثل قرآنکم ثلاث مرات، و الله ما فیه من قرآنکم حرف واحد. [۱۹]مصحف فاطمه چیست؟ فرمود: مصحفی است سه برابر قرآن که در دست شما است، ولی به خدا قسم حتی یک حرف از قرآن شما هم در آن نیست.
این حدیث آشکار می سازد که مصحف فاطمه – سلام الله علیها – از نظر کمیت و حجم سه برابر قرآن است ولی از نظر محتوا و مطالب حتی یک حرف از ظاهر قرآن هم در آن وجود ندارد.
علامه مجلسی در توضیح این حدیث می نویسد: ممکن است کسی این شبهه را کند که در احادیث بسیاری وارد شده قرآن همه احکام را در بردارد و نیز مشتمل بر حوادث و گزارشهای حال و آینده تاریخ است. پس مصحف فاطمه در پی چه چیزی است و این حدیث چگونه معنا می‌شود؟
در پاسخ شبهه می‌گوید: آری قرآن چنین است ولی ممکن است منظور از مصحف معانی و تاویلاتی باشد که ما از قرآن نمی فهمیم نه معنای ظاهری که از الفاظ درک می‌کنیم و می فهمیم. لذا مقصود از قرآن شما همان الفاظ ظاهری قرآن است که در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – وجود ندارد. [۲۰]البته احادیثی که در آینده ذکر خواهد شد مطالب و موضوعات موجود در مصحف فاطمه را تا حدودی روشن می سازد.
محمد بن مسلم از امام باقر و یا از امام صادق – علیه السلام – چنین نقل کرده است:
«و خلفت فاطمه مصحفا ما هو قرآن ولکنه کلام من کلام الله انزل علیها.» [۲۱]فاطمه – سلام الله علیها – مصحفی را به یادگار گذاشت که آن مصحف قرآن نیست ولی سخنی از سخن خداست که بر فاطمه – سلام الله علیها – نازل کرده است.
حسین بن ابی العلاء می‌گوید: از امام صادق – علیه السلام – شنیدم که فرمود:
«ان عندی… مصحف فاطمه ما ازعم ان فیه قرآنا» [۲۲]نزد من، مصحف فاطمه – سلام الله علیها – است. البته تصور نکن که در آن آیات قرآن باشد.
ابی حمزه می‌گوید: امام صادق – علیه السلام – فرمود: «مصحف فاطمه – سلام الله علیها – ما فیه شی ء من کتاب الله و انما هو شی ء القی علیها بعد موت ابیها» [۲۳]در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – چیزی از کتاب خدا – قرآن مجید – نیست و تنها مصحف چیزی است که بر فاطمه – سلام الله علیها – پس از رحلت پدرش الهام گشته است.
روایات دیگری نیز وجود دارد که دلالت می‌کنند مصحف فاطمه – سلام الله علیها – قرآن نیست و موضوعات و مطالب آن غیر از آیات قرآن است. [۲۴]

مصحف فاطمه – سلام الله علیها – و علم الهی

دانشهایی که بشر آنها را کسب می‌کند بسیار جزئی و محدود است و پس از مدتی فراموشش می‌شود و نسبت به علوم و دانشهایی هم که در آینده وجود می آید بی اطلاع است. لذا تنها به علومی واقف است که در حال حاضر به آنها دسترسی پیدا کرده است. اصطلاحات و دانش گذشته را کم کم از یاد می‌برد و از آینده هم آگاهی ندارد.
ولی خداوند متعال که عالم مطلق است علم او محدود به زمان نیست و گذشته و حال و آینده در نزد او یکسان است. این دانش و حکمت خدایی که زمان را در می نوردد و تنها در اختیار اوست شمه ای از آن را به هر کس که اراده کند عطا می‌کند. یؤتی الحکمه من یشاء و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا. [۲۵]حکمت را به هر که مشیتش تعلق گیرد می دهد و آن کس که حکمت داده شده است همانا خیری بسیار داده شده است.
البته این دانش و اسرار الهی در حد اعلای آن به پیشوایان دین ارزانی گشته است و مصحف فاطمه – سلام الله علیها – مصداق بارزی از معارف و دانشهای خدایی است که به زهرای مرضیه – سلام الله علیها – الهام شد و به عنوان اسرار نبوت و امامت در اختیار ائمه معصومین (علیهم السلام) قرار گرفت. بنابراین دانش و حکمت های موجود در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – از سوی خدا است که محدود به زمان و مکان نیست و قابل قیاس با دانشهای بشری نیست.

مطالب مصحف فاطمه – سلام الله علیها –

ابوبصیر می‌گوید: از امام محمدباقر – علیه السلام – از مصحف فاطمه – سلام الله علیها – پرسیدم. فرمود: پس از رحلت پدرش بر فاطمه – سلام الله علیها – نازل گشته است.
عرض کردم: آیا در آن چیزی از آیات قرآن است؟
فرمود: چیزی از آیات قرآن در آن نیست.
عرض کردم: برایم آن را توضیح دهید.
فرمود: جلدها و اطراف آن از یاقوت زینت داده شده است و برگهای آن از در سفید است.
عرض کردم: قربانت گردم! در آن چه سخنانی است؟
فرمود: خبرهای عصر حاضر و نیز خبرهایی که تا روز قیامت اتفاق خواهد افتاد در آن موجود است. خبر آسمانها و شماره فرشتگان آسمانی، تعداد و نامهای تمام کسانی که خداوند آنها را آفریده است. نامهای رسولان، نامهای تکذیب کنندگان و اسامی همه مؤمنان و کافران از آغاز آفرینش تا فرجام در آن موجود است.
اسامی و معرفی هر یک شهرهایی که در شرق و غرب زمین است، تعداد مؤمنان و کافران هر شهر، اوصاف تکذیب کنندگان و نیز اوصاف ملت های گذشته و تاریخ آنها، طغیانگرانی که حاکم اند تعداد آنها و زمان حکومتشان، نامهای پیشوایان و اوصاف آنها و آنچه در زمین یکی پس از دیگری مالک می‌شوند، شرح حال بزرگان آنها و هر کس که در ادوار آینده بیاید در مصحف موجود است.
اوصاف بهشتیان و تعداد کسانی که وارد بهشت خواهند شد، اوصاف جهنمیان و نامهای آنها در مصحف موجود است.
دانش قرآن آن طور که نازل شده، دانش تورات و انجیل آن طور که نازل گشته‌اند و دانش زبور و شماره درختهایی که در تمام بلاد است در مصحف موجود است. [۲۶]اخباری که جبرئیل بر فاطمه – سلام الله علیها – وحی می‌کرد
جبرئیل – فرشته وحی – که پس از رحلت پیامبر – صلی الله علیه و آله – بر فاطمه نازل می‌شد دو قسم گزارش و اخبار به او وحی می‌کرد. «و یخبرها عن ابیها و مکانه و یخبرها بما یکون بعدها فی ذریتها» [۲۷]الف: از پدرش و جایگاه و منزلتی که در نزد پروردگار داشت خبر می داد.
ب: از حوادث تلخ آینده تاریخ که پس از شهادت صدیقه طاهره – سلام الله علیها – نسبت به فرزندانش از ناحیه دشمنان اهل بیت واقع خواهد شد گزارش می داد.
بنابراین مصحف فاطمه – سلام الله علیها – این دو نوع گزارش و اخبار را هم در بردارد.

دانش آینده

امام صادق – علیه السلام – می فرماید: اما انه لیس فیه شی ء من الحلال و الحرام و لکن فیه علم ما یکون. [۲۸]آگاه باشید! مصحف فاطمه – سلام الله علیها – چیزی از حلال و حرام خدا را در برندارد بلکه در آن دانش آینده تاریخ است.
پاسخگویی به نیازهای جامعه
امام صادق – علیه السلام – فرمود: در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – آنچه را که مردم به ما نیازمندند ولی ما به احدی نیاز نخواهیم داشت، حتی ارش خراش در آن موجود است. [۲۹]عبدالله بن حسن، تصورش این بود دانشی که امام صادق – علیه السلام – دارد مثل دانش بقیه مردم است. ولی امام صادق – علیه السلام – فرمود: آری! راست گفته است عبدالله بن حسن چون علمی‌که او دارد مثل علم مردم است ولی به خدا قسم در نزد ما «جامعه» است که در آن حلال و حرام خداست و در نزد ما جفر است و عبدالله بن حسن چه می داند که جفر آیا پوست شتر است یا پوست گوسفند و نزد ما مصحف فاطمه – سلام الله علیها – است که به خدا قسم حرفی از قرآن در آن نیست… خوب عبدالله بن حسن آنگاه که مردم از اطراف عالم بیایند و از او سؤال کنند چه جواب خواهد داد و چکار خواهد کرد؟! [۳۰]امام صادق – علیه السلام – در برابر کسانی که حرفهایی می زدند و اعتراضاتی داشتند می فرمود:
اگر راست می‌گویند مصحف فاطمه – سلام الله علیها – را در بیاورند و نشان دهند؛ مصحفی که در آن وصیت فاطمه موجود است. [۳۱]

پیشگویی

ائمه معصومین (علیهم السلام) به مصحف فاطمه – سلام الله علیها – مراجعه و حوادث آینده را پیش از وقوع آن یادآوری می‌کردند. حماد بن عثمان می‌گوید: از امام صادق – علیه السلام – شنیدم که فرمود: زنادقه[۳۲] در سال ۱۲۸ قمری، قیام می‌کنند و این سخن را که می‌گویم به خاطر آن است که در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – نگاه کردم. [۳۳]ولید بن صبیح می‌گوید: امام صادق – علیه السلام – به من فرمود: ای ولید! من در مصحف فاطمه – سلام الله علیها – دقت کردم و از آن مساله که پرسیدی، چیزی درباره فرزندان فلانی، در آن ندیدم جز گرد و غباری که بر اثر سم اسبان بلند می‌شود. [۳۴]نامهای انبیاء و حاکمان
امام صادق – علیه السلام – می فرماید: اما مصحف فاطمه – سلام الله علیها – هر نوآوری که به وجود بیاید و نیز نامهای کسانی که تا روز قیامت می آیند و حکومت دارند، در آن موجود است. [۳۵]فضیل سکره می‌گوید: به محضر امام صادق – علیه السلام – مشرف شدم که خطاب به من فرمود: ای فضیل! آیا می دانی در چه چیزی پیش از این نگاه می‌کردم؟! عرض کردم: خیر! فرمود: من در کتاب فاطمه – سلام الله علیها – نگاه می‌کردم، البته حاکمی نیست که حکومت کند مگر آنکه نام او و نام پدرش در کتاب فاطمه نوشته شده است و برای فرزند حسن اثری در آن ندیدم. [۳۶]عبدالملک بن اعین می‌گوید: به امام صادق – علیه السلام – عرض کردم که زیدیه و معتزله اطراف محمد بن عبدالله[۳۷] را گرفته‌اند، آیا او حاکم خواهد شد؟ در پاسخ فرمود: به خدا قسم نزد من دو کتاب است که در آن کتابها نام هر پیامبر و نام هر حاکمی‌که در زمین حکومت کند موجود است. خیر! به خدا قسم که محمد بن عبدالله هیچ کدام از اینها نیست. [۳۸]معلی بن خنیس می‌گوید: امام صادق – علیه السلام – فرمود: هیچ پیامبر و جانشین پیام آور و حاکمی نیست مگر آنکه در کتابی که نزد من موجود است، اسم آنها ذکر شده است. خیر! به خدا قسم که از محمد بن عبدالله بن حسن در آن نامی نیست. [۳۹]نامهای امامان معصوم – علیه السلام –
در صحیفه ای که قسمتی از مصحف فاطمه زهرا – سلام الله علیها – است و توسط جابربن عبدالله انصاری در اختیار همگان قرار گرفته است نامهای مبارک ائمه معصومین (علیهم السلام) یکی پس از دیگری ذکر شده است و این خود یکی از مطالب مصحف فاطمه – سلام الله علیها – را تشکیل می دهد. [۴۰]

نزد فرزندش امام زمان (عج)

صحیفه فاطمیه که کتاب الهام شده از جانب خداوند تعالی به زهرای مرضیه است از ما است. (امام خمینی (ره) [۴۱]مصحف فاطمه – سلام الله علیها – این خیر کثیر الهام شده از سوی خداوند متعال، به عنوان میراث بس ارزشمندی در نزد امامان معصوم – علیه السلام – دست به دست گشته است و هم اکنون در اختیار مهدی فاطمه حجت خدا بر روی زمین است.
روایات بسیاری از ائمه نقل شد که در آنها لفظ «عندنا» یا «عندی» است و این تعبیر می فهماند که مصحف فاطمه – سلام الله علیها – به مثابه علامت و نشانه ای از امامت، تنها در اختیار آنان بوده است و در مواردی نیز علیه کج اندیشان و منحرفان از مسیر امامت بدان احتجاج می‌کردند و به این وسیله حقانیت خویش و ادعای دروغین آنها را آشکار می ساختند.
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق – علیه السلام – شنیدم که می فرمود: «ما مات ابوجعفر – علیه السلام – حتی قبض مصحف فاطمه – سلام الله علیها -» [۴۲]ابوجعفر – امام محمد باقر – علیه السلام – – از دنیا نرفت تا آنکه مصحف فاطمه – سلام الله علیها – را تحویل داد.
علی بن ابی حمزه می‌گوید: عبد صالح – منظور امام موسی کاظم – علیه السلام – – فرمود: عندی مصحف فاطمه – سلام الله علیها – لیس فیه شئ من القرآن. [۴۳]نزد من، مصحف فاطمه – سلام الله علیها – است که البته چیزی از قرآن در آن نیست.
ابوبصیر می‌گوید: به امام محمد باقر – علیه السلام – عرض کردم: جانم فدایت! پس از رحلت جانسوز فاطمه – سلام الله علیها – آن مصحف به چه کسی انتقال گردید؟
فرمود: فاطمه – سلام الله علیها – شخصا آن را به امیرالمؤمنین – علیه السلام – تحویل داد و پس از شهادت علی – علیه السلام – به امام حسن – علیه السلام – منتقل گشت و پس از او به امام حسین – علیه السلام – و آنگاه در خاندان حسین – علیه السلام – دست به دست گشت تا اینکه به صاحب الامر (عج) تحویل داده شد. [۴۴]«اللهم صل علی فاطمه و ابیها و بعلها و بنیها و السر المستودع فیها بعدد ما احاط به علمک».

منابع:

[۱] . عوالم العلوم و المعارف والاحوال، علامه بحرانی، ص ۳۶.
[۲] . آل عمران، ۳ / ۴۲، ۴۳ آیات خطاب به مریم است و اذا قالت الملائکه یا مریم… و چون فرشتگان همین آیات را خطاب به فاطمه زهرا – سلام الله علیها – تلاوت کرده‌اند به جای یا مریم یا فاطمه گفته‌اند.
[۳] . عوالم العلوم و المعارف و الاحوال، ص ۳۶.
[۴] . مناقب ابن شهر آشوب، انتشارات علامه، ح ۳، ص ۳۳۶.
[۵] . همان مدرک.
[۶] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۱ و ۴۵۸؛ بصائر الدرجات، ابوجعفر محمد بن حسن صفار، ص ۱۵۳؛ مسند فاطمه الزهراء، عزیزالله عطاردی، چاپ اول، ص ۲۸۱؛ بحارالانوار، ج ۲۲، ص ۵۴۵ و ج ۴۳، ص ۷۹.
[۷] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۰؛ بصائر الدرجات، ص ۱۵۷؛ مسند فاطمه الزهراء، ص ۲۸۲؛ بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۰ و ج ۲۶، ص ۴۴ و ج ۴۷، ص ۶۵.
[۸] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۶، ۱۵۷، ۱۶۱؛ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۴۰ و۴۶ و ۴۸؛ ج ۴۷، ص ۲۷۱.
[۹] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۴۲.
[۱۰] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۳۹.
[۱۱] . فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، ص ۱۲۷.
[۱۲] . رک: اصول کافی، ج ۱، ص ۵۲۷؛ الاختصاص، شیخ مفید، ص ۲۱۰؛ مسند فاطمه الزهراء، ص ۲۸۶.
[۱۳] . بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۱۱۷.
[۱۴] . حدیث با تلخیص نقل شده. اصول کافی، ج ۱، ص ۲۳۹؛ بصائر الدرجات، ص ۱۵۱؛ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۳۸.
[۱۵] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۲۱۱.
[۱۶] . امام حسن مجتبی – علیه السلام – پسری داشت که نام او هم حسن بود و به همین سبب به او «حسن مثنی » می‌گفتند… برای آگاهی بیشتر مراجعه کنید به سیری در سیره ائمه اطهار – علیه السلام -، شهید مطهری، از ص ۱۲۴ به بعد.
[۱۷] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۳؛ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۴۰.
[۱۸] . رک، لسان العرب، ج ۱۰، کلمه صحف و مفردات راغب.
[۱۹] . حدیث قسمتی از حدیثی است که در پاورقی ۱۴ منابع آن ذکر گردیده است.
[۲۰] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۴۰.
[۲۱] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۶.
[۲۲] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۰؛ بصائر الدرجات، ص ۱۵۰ و ۱۵۴؛ بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۳۷.
[۲۳] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۹؛ مسند فاطمه الزهراء – سلام الله علیها -، ص ۲۹۲؛ بحار، ج ۲۶، ص ۴۷.
[۲۴] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۴ و ۱۶۰؛ بحار، ج ۲۶، ص ۴۶.
[۲۵] . بقره، ۲، ۲۶۹.
[۲۶] . مسند فاطمه الزهرا – سلام الله علیها -، ص ۲۹۰ و ۲۹۱. البته با کمی تلخیص نقل شده است.
× امکان ذخیره سازی و بازیابی حجم بالای اطلاعات در دیسک های CD لیزری با سرعت مافوق تصور، شاهد خوبی بر این است که می توان در جایگاه محدودی این حجم بالای اطلاعات را ذخیره نمود.
[۲۷] . قسمتی از حدیثی است که منابع آن در پاراگراف ۶ نقل شده است.
[۲۸] . قسمتی از حدیثی است که منابع آن در پاورقی ۷ ذکر شده است.
[۲۹] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۰؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۰، بحار، ج ۲۶، ص ۳۷.
[۳۰] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۷ و ۱۶۱، بحار، ج ۲۶، ص ۴۶.
[۳۱] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۱؛ بصائر الدرجات، ص ۱۵۷ و۱۵۸.
[۳۲] . زنادقه جمع زندیق است و زندیق در اصطلاح به مسلمان ملحدی گویند که تفسیرهای او از نصوص شرعیه قرآن و سنت، موجب گمراهی مسلمانان گردد. کلمه زندیق، از ریشه پهلوی زندیک می آید که به معنی مفسر «اوستا» کتاب زرتشت است و چون مانویان و مزدکیان جرات اظهار عقاید دینی خود را نداشتند به تفسیر اوستا پرداخته و می‌گفتند: منظور ما از این سخنان شرح و تفسیر اوستا می‌باشد، از آن جهت ایشان را زندیک نامیدند. زنادقه غالبا قائل به اباحه و شک در دین و نوعی آزاداندیشی و اغلب «ثنوی » بودند مانند صالح بن عبدالقدوس که قائل به دو اصل قدیم «نور» و «ظلمت » بود. زنادقه از اساس منکر خدا و ادیان بودند و طبقه ای بودند که تعهدی نداشتند و حتی در حرمین مکه و مدینه و در مسجد الحرام و مسجد النبی می نشستند و حرفهایشان را می زدند. البته به عنوان اینکه بالاخره فکری است، شبهه ای است که برای ما پیدا شده و باید بگوییم زنادقه طبقه متجدد و تحصیل کرده آن عصر بودند که با زبانهای زنده آن روز دنیا آشنا بودند، زبان سریانی را که در آن زمان بیشتر زبان علمی‌بود می دانستند، بسیاری از آنها زبان یونانی و بسیاری ایرانی بودند و زبان فارسی می دانستند و بعضی هم زبان هندی. بیشتر معتقدند که ریشه زندقه از مانویها است. (رک، فرهنگ فرق اسلامی، محمد جواد مشکور، ص ۲۱۰؛ سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، ص ۱۴۶).
[۳۳] . آغاز حدیثی است که منابع آن در پاورقی ۷ ذکر شده است.
[۳۴] . بصائر الدرجات، ص ۱۶۱؛ مسند فاطمه الزهرا – سلام الله علیها -، ص ۲۹۲؛ بحار، ج ۲۶، ص ۴۸ و۱۵۶.
[۳۵] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱۸.
[۳۶] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۲، بحار، ج ۲۶، ص ۱۵۵.
[۳۷] . محمد بن عبدالله بن حسن معروف به «نفس زکیه » که به عنوان مهدی است با او بیعت شد و خودش هم باورش شده بود که مهدی است. ولی امام صادق – علیه السلام – مخالفت کرد که دروغ است، مهدی امت ایشان نیست و امام – علیه السلام – پیش بینی کرد که فرزندان عبدالله بن حسن به دست منصور دوانقی کشته می‌شوند و آنهایی که حکومت می‌کنند نه عبدالله و فرزندان او. طولی نکشید که پیش بینی امام محقق شد و حکومت به دست ابوالعباس سفاح و برادرانش افتاد و محمد بن عبدالله (نفس زکیه) توسط منصور کشته شد. (برای توضیح بیشتر از جریانات سیاسی این عصر رجوع کنید به سیری در سیره ائمه اطهار، شهید مطهری، ص ۱۳۳ به بعد).
[۳۸] . اصول کافی، ج ۱، ص ۲۴۲.
[۳۹] . بحارالانوار، ج ۲۶، ص ۱۵۶ و ج ۴۷، ص ۳۲.
[۴۰] . اصول کافی، ج ۱، ص ۵۲۷؛ الاختصاص، شیخ مفید، ص ۲۱۰. این صحیفه به نقل های دیگری نیز رسیده است که در یکی از نقل ها علاوه بر اسامی ائمه معصومین – علیه السلام – نام مادر هر یک از امامان نیز ذکر شده است. (مسند فاطمه الزهراء، ص ۲۴۸)
[۴۱] . وصیت نامه سیاسی الهی امام خمینی (ره)، ص ۳. منظور حضرت امام از کلمه صحیفه همان مصحف فاطمه است که به معنای کتاب است. گرچه صحیفه چیزی است که در آن می نویسند و از مجموعه صحیفه نوشته شده، کتاب حاصل می‌شود ولی خود صحیفه نیز به معنای کتاب آمده است (ر.ک، لسان العرب، ج ۷، ص ۲۹۱) چنانچه به مجموعه دعاهای امام سجاد – علیه السلام -، صحیفه سجادیه، و به مجموعه سخنرانیها، بیانیه ها و اعلامیه های حضرت امام راحل (ره)، صحیفه نور، گفته می‌شود.
[۴۲] . بصائر الدرجات، ص ۱۵۸؛ بحار، ج ۲۶، ص ۴۷.
[۴۳] . همان، ص ۱۵۴؛ بحار، ج ۲۶، ص ۴۵.
[۴۴] . مسند فاطمه الزهرا – سلام الله علیها -، ص ۲۹۲.. علامه آقابزرگ تهرانی در الذریعه، ج ۲۱، رقم ۴۲۴۸ از مصحف فاطمه – سلام الله علیها – نام برده و می نویسد: مصحف فاطمه از امانات امامت است که در نزد امام و مولایمان صاحب الزمان (عج) موجود است.

محمدحسن امانی

ماهنامه کوثر