آئین بـندگی

احمد بن محمّد بن فهد اسدی حلّی، معروف به ابن فهد حلّی، فقیه، محدّث و عارف کامل قرن نهم هجری در سال ۷۵۷ ه‍ .ق به دنیا آمد.‏
او یکی از بزرگان علمای امامیّه در قرن هشتم و نهم هجری به شمار می‌رفت و جامع کمالات ظاهری، باطنی، علم، عمل و دربردارنده معارف عقلی و نقلی بود.

کلام بزرگان درباره ابن فهد حلّی
علّامه میرزا علی آقا قاضی:
سه نفر در طول تاریخ عارفان به مقام «تمکّن در توحید» رسیده‌اند: سیّد بن طاووس، احمد بن فهد حلّی و سیّد مهدی بحرالعلوم.

علّامه سیّد محمّدحسین طباطبایی(ره)
علّامه حسن‌زاده آملی می‌نویسد: مرحوم استاد ما علّامه حاج سیّدمحمّدحسین طباطبایی، مرحوم سیّد بحر‌العلوم و ابن‏ فهد صاحب «عدّه الداعی» و سیّد بن طاووس صاحب «اقبال» را از کمّل میدانست و می‏فرمود: اینها کامل بودند.

علّامه حسن زاده آملی
امید آنکه در حوزه‏های علمیّه، صحف ادعیه و اذکار که از ائمّه اطهار ما(ع) صادر شده است و بیانگر مقامات، مدارج و معارج انسان است از متون کتب درسی قرار گیرند و در محضر کسانی که زبان فهم و اهل دعا و سیر و سلوکند و راه‏یافته‏اند و راه نمایند، درس خوانده شوند. مثلاً به ترتیب، اوّل «مفتاح الفلاح شیخ بهایی» و پس از آن «عدّه الدّاعی ابن‌فهد» و بعد از آن «قوّت القلوب ابوطالب مکّی» سپس «اقبال سیّدبن طاوس» و در آخر «انجیل» اهل بیت(ع) و «زبور» آل محمّد (ص) «صحیفه سجّادیه»، در فهرست کتب درسی درآیند که نقش خوبی در احیای معارف اصیل اسلامی است.

محقّق تستری
شیخ با افتخار جلیل، یگانه کامل، نیک‌بختی که روشنایی مسلمانان و راهنمایی مؤمنان بود، عالمی‌که پیشوای به وحدت رسیدگان و دلیر عرصه‌های مناظره با مخالفان و دشمنان بود. الگوی عابدان و نادره عارفان و زاهدان، پدر فضایل و نیکی‌ها، جمال الدّین احمد بن محمّد بن فهد حلّی (قدس الله روحه)

آیت الله جوادی آملی
بعد از ائمه(ع) وقتی علما را بررسی می‌کنند خیلی فاصله دارند تا نوبت به صاحب جواهر و شیخ مرتضی انـصـاری‌هـا برسد. آنچه که در صفّ مقدّم دیده می‌شود، سیّد بحرالعلوم، ابن طاووس و ابن فهد حلّی است. اینها کسانی هستند که مدّعی‌اند ما شب قدر را شناخته‌ایم. اینها کسانی‌اند که بزرگان فقهای ما روی عظمت اینها صحّه گذاشته‌اند. وقتی شیخ مرتضی انصاری ـ اعلی الله مقامه الـشّریف ـ درباره عظمت‌های این‌گونه از علما صحّه می‌گذارند، آنگاه نوبت به دیگران که می‌رسد، یـقـیـناً باید با خضوع بیشتری سخن بگویند.
این چند نفر جزو ستاره‌های صدر اوّل آسمان فقاهتند: سـیّد بحرالعلوم، ابن طاووس، ابن فهد. اینها که ارتباط تنگاتنگی با ولیّ عصر(عج) دارند، به حضور حضرت مشرّف می‌شوند، سخنان حضرت را می‌شنوند و پیام حضرت را برای مردم نقل می‌کنند، آنها راه‌های خاص دارند …

پیروز مناظره با اهل سنّت‏
ابن فهد در مناظره و بحث، تبحّر و توانایی ویژه داشت و با برخی از اهل سنّت، به ویژه درباره مسئله امامت و رهبری، گفت‌وگوها و مناظراتی انجام داد و بر بسیاری از علمای مذاهب اهل سنّت غلبه یافت.
اابن فهد در مناظره‏ای که با حضور حاکم «عراق» و دانشمندان هم‌مذهب او تشکیل شده بود، تمامی ادلّه آنان را رد کرده و حقّانیت تشیّع را به اثبات رساند.
حاکم عراق هم که تحت تأثیر براهین محکم ابن فهد قرار گرفته بود، مذهب خویش را تغییر داد و به جمع دوست‌داران اهل بیت پیامبر(ص) پیوست و خطبه خویش را به نام امیرالمؤمنین علی(ع) و اولاد پاک و معصومش انشا کرد و در زمره شیعیان مولا امیرالمؤمنین، علی(ع) درآمد.

کرامتی از ابن فهد حلّی
ابن فهد روزی در باغ بود که شخصی یهودی وارد شد و گفت: شما می‌گویید پیغمبرتان «گفته» عالمان امّت من، از انبیای بنی‌اسرائیل برترند؟ احمد بن فهد جواب داد. آری! یهودی گفت: نشانه این ادّعا چیست؟ موسای کلیم، عصا را اژدها می‌کرد.
در این حال ابن فهد نیز بیلی که در دست داشت به زمین انداخت و بی‌درنگ ماری مهیب شد! سپس آن را گرفته دوباره به شکل بیل درآمد. یهودی گفت: شما از این نظر در رتبه آنان هستید (نه برتر از آنان). ابن فهد گفت: برای موسی چنین خطاب آمد: «لاتخف» یعنی نترس! ولی ما نترسیده، آن را می‌گیریم.

کتاب «عدّه الدّاعی» یا «آیین بندگی»
ابن فهد کتاب عده الدّاعی خود را این چنین تقسیم کرده:
۱. مقدّمه: مقدّمه که مختصر است، درباره تعریف دعا و ترغیب به آن می‌باشد و بیشتر عنایت به ذکر اخبار من بلغ دارد که هر کس حدیثی در استحباب چیزی بشنود و به آن عمل کند، ثواب آن را می‏برد، اگر چه پیامبر (ص) آن را نگفته باشد.
۲. باب اوّل، درباره ترغیب بر دعا است از راه عقل و نقل: در این باب، ابتدا دلیلی عقلی بر لزوم دعا کردن بنده آورده و پس از آن، روایات پیامبر (ص) و ائمه (ع) را ذکر کرده است. همچنین «آیات قرآن» را آورده و بر آنها استدلال نموده است.
مؤلّف در بین مطالب، اشکالات متعدّدی را که ممکن است به ذهن انسان خطور کند، مطرح کرده و به آنها جواب‏های کاملی داده است.
۳. باب دوم، درباره اسباب اجابت دعاست: ابن فهد در این قسمت، هفت عامل اساسی را مطرح کرده؛ از جمله خود دعا، وقت دعا و… سپس پیرامون هر یک، روایات مربوطه را ذکر کرده است.
۴. باب سوم، درباره دعا کننده است: این باب در دو بخش مرتّب شده: اوّل، آنها که دعایشان مستجاب می‏شود؛ دوم، آنها که دعایشان مستجاب نمی‏شود.
۵. باب چهارم، درباره کیفیّت دعاست که شامل مقدّمات دعا، مانند طهارت و استقبال قبله و…و آداب مقارن دعا، مانند تکرار و مخفی‌کردن دعا و گروهی دعا کردن و … و آداب بعد از دعا، مانند همیشگی بودن دعا و کشیدن دست به صورت و صلوات فرستادن و ترک گناهان بعد از دعا و …
همچنین به عنوان خاتمه، بحثی در ریا و عجب با استفاده از روایات معصومان (ع) در پایان این باب آمده که بسیار سودمند است و شامل معنای آنها، خطرات، راه علاج و…می‏شود.
۶. باب پنجم، درباره ذکر است: ابن فهد می‏فرماید: حال که فضل و اهمّیت دعا بیان شد، بحثی پیرامون ذکر می‏آوریم؛ زیرا ذکر، تمام فواید دعا را دارد و قائم مقام آن می‏شود و همان‌طور که دعا رفع بلا و جلب نفع می‏کند، ذکر نیز همین خصوصیات را دارا است.
در این باب، ابن فهد شرایط و آداب ذکر و انواع آن را بیان کرده و ادعیه مخصوص به اوقات خاص را آورده است.
۷. باب ششم، درباره تلاوت قرآن است: ابن فهد می‏فرماید: تلاوت قرآن، قائم مقام دعا و ذکر است و تمام فواید آنها را دارد و علاوه بر آنها، چندین مطلب به عنوان برتری قرآن بر دعا و ذکر، و در پایان این باب نیز، فوایدی از آیات و سور قرآن ذکر کرده است.
۸. خاتمه: ابن فهد حلّی، در خاتمه، اسماء الله الحسنی را با ذکر روایتی از پیامبر(ص) بیان کرده است. پس از آن هر یک از نود و نه اسم الهی را توضیح مختصری داده و در پایان، نکته ظریفی در مورد تکثّر اسمای الهی و یگانه بودن خداوند و وجه جمع این دو بیان نموده است.
این کتاب شریف، بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.

وفات ابن فهد حلّی
ابن فهد حلّی(ره) پس از یک عمر پر برکت و سرشار از تلاش خستگی‌ناپذیر در راه معشوق و معبود و سیر و سیاحت روحی، در سال ۸۴۱ ه‍ .ق، در حدود سن هشتاد و چهارسالگی در «کربلای معلّی»، به دیدار معشوق شتافت. قبر شریفش کنار خیمه‏گاه واقع و کراماتی هم از او نقل شده است.
آرامگاه آن مرد نامی از همان ابتدا مورد توجّه مؤمنان و عالمان بود. نقل کرده‌اند آقا سیّد علی طباطبایی از بزرگان علمای شیعه ـ مؤلّف کتاب «ریاض المسائل» بر زیارت قبر او مداومت داشته است. اکنون نیز، عام و خاص به زیارت آن مرقد شریف می‌روند.
این فهد حلی