موعود پایگاه اینترنتی موعود
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی در درس خارج فقه خود بیان کرد: کسانی که قائل هستند یک قربانی فقط مجزی یک فرد است مهترین دلیل‌شان آیه ۱۹۶ سوره بقره است.
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی در ادامه سلسله جلسات درس خارج فقه خود با موضوع «قربانی در حج» روز یک شنبه، هفتم اردیبهشت ماه، بیان کرد: فروعی که مرحوم امام (ره) بیان کرده بود را بیان و تشریح کردیم و به فرع سوم رسیدیم. در این فرع امام به افضلیت شتر بین این سه حیوان اشاره می‌کند سپس گاو و بعد از آنها گوسفند است. این ترتیب فضیلت مشهور بین اصحاب است. هم روایات متعدد برای اثبات آن وجود دارد و هم حکم عقل آن را تصدیق می‌کند.
وی بیان کرد: برای این فرع سه روایت را بیان می‌کنیم. روایت اول، روایت پنجم از باب دهم از ابواب ذبح جلد ۱۴ کتاب وسائل الشیعه است که آن را زراره نقل کرده است در این روایت صحیحه آمده است که: «عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِیسَى وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ عَنْ زُرَارَهَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع فِی الْمُتَمَتِّعِ قَالَ وَ عَلَیْهِ الْهَدْیُ قُلْتُ وَ مَا الْهَدْیُ فَقَالَ أَفْضَلُهُ بَدَنَهٌ وَ أَوْسَطُهُ بَقَرَهٌ وَ آخِرُهُ شَاهٌ» حضرت فرمود حج تمتع باید قربانی داشته باشد پرسیدم قربانی چه باید باشد؟ حضرت فرمود بهترین آن شتر است و بعد از آن گاو و در نهایت گوسفند. روایت دیگر روایت نهم از باب دهم از ابواب حج است که این روایت، روایت مرسله عیاشی از حلبی است که در آن آمده است «مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ الْعَیَّاشِیُّ فِی تَفْسِیرِهِ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ قَالَ یُجْزِیهِ شَاهٌ وَ الْبَدَنَهُ وَ الْبَقَرَهُ أَفْضَلُ.» در اینجا هم امام اشاره به افضلیت بقره و شتر را نسبت به گوسفند ذکر کرده است اما ترتیب بین شتر و گاو بیان نشده است. آخرین روایت در این قسمت روایت چهام از باب نهم از ابواب ذبح است که روایت صحیحه ابوبصیر است«أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَضَاحِیِّ فَقَالَ أَفْضَلُ الْأَضَاحِیِّ فِی الْحَجِّ الْإِبِلُ وَ الْبَقَرُ وَ قَالَ ذَوُو الْأَرْحَامِ وَ لَا تُضَحِّ بِثَوْرٍ وَ لَا جَمَلٍ» در اینجا نیز اشاره به افضلیت شتر و گاو نسبت به گوسفند دارد اما در مورد ترتیب افضلیت شتر و گاو چیزی ذکر نشده است.
این مرجع تقلید با اشاره به این که افضلیت شتر و گاو را نسبت به گوسفند عقل نیز تایید می‌کند، بیان کرد: هر چه قربانی بزرگتر باشد منافعش برای فقراء و دیگران بیشتر است. از این رو اگر این روایات هم نبود ما قائل به همان می‌شدیم. بر همین اساس است که در بعضی از روایات گوسفند چاق بر گوساله مقدم داشته شده است زیرا منفعت آن برای فقرا و مساکین و هدیه دادن از گوساله‌ی لاغر بیشتر است.
وی در بیان فرع چهارم با اشاره به کلام امام (ره) اظهار کرد: امام در تشریح این فرع می‌فرماید: «ولا یجزی واحد عن اثنین أو الزیاده بالاشتراک حال الاختیار، وفی حال الاضطرار یشکل الاجتزاء، فالأحوط الشرکه والصوم معا» یعنی یک قربانی برای دو حاجی در حال اختیار کافی نیست و در حال اضطرار یعنی جایی که قربانی یافت نمی‌شود مجزی بودن یک قربانی برای چند نفر مورد اشکال است، از این رو باید احتیاط کنند یعنی هم یک قربانی را مشترکا ذبح کنند و بعد روزه ای که بدل از آن است را نیز بگیرند. (سه روز در حج که روز عید را نمی توان روزه گرفت و ایام تشریق هم علی المشهور نمی توان روزه گرفته از این رو روز چهاردهم و پانزدهم و شانزدهم را در مکه بماند و روزه را بگیرد و هفت روز بعد از برگشتن به خانه) این مسئله نزد امام (ره) احتیاط واجب است.
این مفسر قرآن کریم بیان کرد: این مسئله از نظر فتاوا و روایات مشوش است و در حقیقت تشویش فتاوا ناشی از تشویش روایات است. در کتاب ریاض جلد ۶ ص ۴۰۱ آمده است که یک قربانی فقط برای یک نفر است در حج واجب حتی اگر مستحب باشد و بعدا واجب شد هم برای هر نفر یک قربانی است و حتی در موضع ضرورت هم کافی و مجزی نیست که این صحیح ترین قول و مشهورترین قول در این مسئله است و تنها کسی که ادعای اجماع کرده مرحوم شیخ در کتاب خلاف است. صاحب کشف اللثام نیز کلام روشنی در این باب در جلد ۶ ص ۱۳۱ وجود داد در آنجا بیان شده است که یک قربانی فقط برای یک نفر مجزی است مگر در حالت ضرورت که در آن صورت بر اساس قولی مطابق با قول ابن ادریس و محقق و شیخ بعد از حج باید روزه گرفته شود همانطور که در بالا تشریح کردیم که البته شیخ در کتاب خلاف ادعای اجماع بر این مساله را کرده است.
وی ادامه داد: صاحب جواهر نیز در کتابش جلد ۱۹ ص ۱۲۱ بیان می‌کند که این مساله نزد مشهور است که در حال اختیار و اضطرار هر قربانی مجزی است برای یک نفر اجماع خلاف را نیز نقل می‌کند و اقوال متعدد نقل می‌کند. ایشان از بعضی نقل می‌کند که قائل هستند یک قربانی برای ۵ یا ۷ نفر مجزی است زمانی که سر یک سفره می‌نشینند و به عبارتی خوان هستند که این لغت از فارسی گرفته شده است. به عبارت دیگر اینکه یک خانواده هستند نه اینکه یک کاروان هستند. قول دیگری که صاحب جواهر نقل می‌کند که در موقع ضرورت یک قربانی مجزی است برای ۵ نفر یا ۷ نفر تا ۷۰ نفر و در اینجا شرط خوان بودن هم ندارد و این قول در نهایه و اقتصاد بیان شده است. قول سومی‌که صاحب جواهر نقل می‌کند این است که در زمان ضرورت اشتراک جایزه است و این قول قاضی و مختلف و منتهی و احتمالا تذکره است. قول چهارم که در مقنعه بیان شده است اشاره به این دارد که فقط گاو مجزی است برای ۵ نفر زمانی که یک خانواده باشند و قول پنجم قولی است که در هدایه نقل شده همانند قول چهارم است به غیر از اینکه در آن بیان شد که در آن صورت یک گاو مجزی برای ۷ نفر نیز می‌باشد.
آیت الله مکارم در تشریح این قول که برای هر فرد یک قربانی لازم است بیان کرد: قول مشهور برای اثبات سخن خود سراغ آیه ۱۹۶ سوره بقره رفتند: «فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنَ الْهَدْیِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیامُ ثَلاثَهِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَ سَبْعَهٍ إِذا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَهٌ کامِلَهٌ ٌ ذلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرام﴾ مراد از استیسر من الهدی یعنی یک قربانی نه جزئی از یک قربانی. یعنی (من) تبعیضیه نیست بلکه مربوط به افراد است یعنی فردی از افراد هدی نه جزئی از اجزاء آن. به نظر می‌رسد که ادامه آیه حالت اضطرار را نشان می‌دهد: کسی که به آن دسترسی نداشته باشد مرادش عدم دسترسی به کل است و الا به جزء می‌توان دسترسی داشت زیرا مثلا هفتاد نفر می‌توانند در جزء با هم شریک شوند و دسترسی به قربانی به آنها صدق کند. بعید نیست که ظاهر آیه همین باشد زیرا ما اگر به اقوال مختلفی که ذکر شده است نظر نکنیم از آیه می فهمیم که هر فرد باید یک قربانی بدهد و الا باید به جایش روزه بگیرد.
وی افزود: عمده دلیل اقول دیگر در این مساله روایات است و بر اساس همان اقوال می‌توان روایات را دسته بندی کرد: اما به هر حال روایاتی که دلالت بر قول مشهور دارند معدود و کم هستند. در مقابل روایات مربوط به قول اول، روایات بسیاری که در آنها نامی از اضطرار نیست و در آنها سخن از خمسه، سبعین و اهل خوان واحد و مانند آن است. تعداد این روایات لا اقل به ده روایت می رسد.طائفه سوم روایات، روایاتی هستند که سخن از اضطرار به میان می‌آورند و تعداد این روایات نیز کم است.
_____
شفقنا
